Nằm trên dãy Trường Sơn Bắc, Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt (Nghệ An) được ví như “kho báu sinh học” của miền Tây xứ Nghệ, nơi lưu giữ nhiều hệ sinh thái rừng nguyên sinh cùng các loài động, thực vật quý hiếm. Trước sức ép của biến đổi khí hậu, sinh kế người dân vùng đệm và nguy cơ suy giảm tài nguyên rừng, công tác bảo tồn tại Pù Hoạt đang đứng trước những thách thức không nhỏ.
Phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Văn Sinh - Giám đốc Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt về những giá trị nổi bật của khu bảo tồn, các dự án môi trường đang triển khai và hướng đi bền vững để giữ gìn “lá phổi xanh” nơi miền biên viễn Nghệ An.
PV: Thưa ông, ông có thể khái quát những giá trị nổi bật về đa dạng sinh học của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt, đặc biệt là các hệ sinh thái và loài động, thực vật quý hiếm đang được bảo vệ tại đây?
Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt là một trong những khu vực có giá trị đa dạng sinh học đặc biệt quan trọng của tỉnh Nghệ An nói riêng và khu vực Bắc Trung Bộ nói chung. Với diện tích hơn 85.000 ha, nằm trên dãy Trường Sơn Bắc, Pù Hoạt sở hữu hệ sinh thái rừng nhiệt đới điển hình, có độ che phủ cao, địa hình phức tạp, tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều loài động, thực vật sinh trưởng và phát triển.
Điểm nổi bật nhất của Pù Hoạt chính là sự đa dạng về các kiểu rừng, từ rừng thường xanh mưa ẩm nhiệt đới, rừng hỗn giao gỗ - tre nứa, cho đến các hệ sinh thái rừng núi cao và rừng ven suối. Đây là “ngôi nhà chung” của hàng nghìn loài sinh vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm, đặc hữu, nằm trong Sách đỏ Việt Nam và danh lục đỏ thế giới.
Qua các cuộc điều tra, khảo sát khoa học, chúng tôi ghi nhận tại Pù Hoạt có hơn 2.400 loài thực vật bậc cao, nhiều loài có giá trị về dược liệu, kinh tế và khoa học. Về động vật, khu bảo tồn là nơi sinh sống của nhiều loài thú lớn và linh trưởng quý hiếm như voi, sao la (được xem là “kỳ lân châu Á”), vượn đen má trắng, voọc xám, gấu ngựa, cùng nhiều loài chim, bò sát và lưỡng cư có giá trị bảo tồn cao.
Không chỉ có giá trị về mặt sinh học, Pù Hoạt còn giữ vai trò quan trọng trong bảo vệ nguồn nước, điều hòa khí hậu, phòng chống thiên tai và sạt lở cho vùng hạ du. Chính vì vậy, việc bảo vệ và gìn giữ hệ sinh thái tự nhiên của Pù Hoạt không chỉ là nhiệm vụ riêng của lực lượng kiểm lâm hay ngành lâm nghiệp, mà còn là trách nhiệm chung đối với phát triển bền vững của cả khu vực.
PV: Pù Hoạt đã và đang thực hiện những giải pháp trọng tâm nào nhằm bảo tồn thiên nhiên gắn với phục hồi hệ sinh thái, ứng phó với biến đổi khí hậu và giảm thiểu các tác động tiêu cực từ con người?
Những năm gần đây, trước tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên rừng và áp lực từ các hoạt động sinh kế của người dân, Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp bảo tồn, trong đó lấy bảo vệ hệ sinh thái rừng làm trung tâm, gắn với các dự án môi trường và hỗ trợ sinh kế bền vững.
Trước hết, chúng tôi tập trung nâng cao hiệu quả công tác quản lý, bảo vệ rừng. Lực lượng kiểm lâm và cán bộ bảo tồn thường xuyên tuần tra, kiểm soát, ứng dụng công nghệ trong theo dõi diễn biến rừng, kịp thời phát hiện và xử lý các hành vi xâm hại tài nguyên thiên nhiên như khai thác gỗ trái phép, săn bắt động vật hoang dã, lấn chiếm đất rừng.
Song song với đó, Pù Hoạt tích cực triển khai các dự án phục hồi rừng tự nhiên, khoanh nuôi tái sinh rừng ở những khu vực bị suy thoái, kết hợp trồng bổ sung các loài cây bản địa có giá trị sinh thái cao. Việc phục hồi hệ sinh thái không chỉ giúp tăng độ che phủ rừng mà còn góp phần bảo tồn nguồn gen quý, cải thiện khả năng hấp thụ carbon, từ đó ứng phó hiệu quả hơn với biến đổi khí hậu.
Một điểm nhấn quan trọng trong các dự án môi trường tại Pù Hoạt là tăng cường nghiên cứu khoa học và hợp tác quốc tế. Chúng tôi phối hợp với các tổ chức trong và ngoài nước để khảo sát, giám sát đa dạng sinh học, xây dựng cơ sở dữ liệu khoa học làm nền tảng cho công tác bảo tồn lâu dài. Thông qua các dự án này, năng lực chuyên môn của đội ngũ cán bộ cũng được nâng cao rõ rệt.
Bên cạnh đó, công tác truyền thông, giáo dục môi trường được chú trọng. Chúng tôi tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền tại cộng đồng, trường học, giúp người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, nâng cao nhận thức về vai trò của rừng và đa dạng sinh học, từ đó hình thành ý thức bảo vệ thiên nhiên một cách tự giác và bền vững.
PV: Một trong những thách thức lớn hiện nay là cân bằng giữa bảo tồn đa dạng sinh học và sinh kế của người dân vùng đệm. Theo ông, những cách làm hiệu quả nào đang được áp dụng để người dân cùng tham gia bảo vệ rừng và môi trường thiên nhiên một cách bền vững?
Thực tế cho thấy, khu vực vùng đệm của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, đời sống còn nhiều khó khăn, phụ thuộc không nhỏ vào tài nguyên rừng. Nếu chỉ tập trung vào bảo vệ mà không quan tâm đến sinh kế thì rất khó đạt được hiệu quả bền vững. Vì vậy, chúng tôi xác định người dân chính là “chủ thể” trong công tác bảo tồn.
Một trong những giải pháp quan trọng là giao khoán bảo vệ rừng cho cộng đồng và hộ gia đình. Khi người dân được hưởng lợi trực tiếp từ việc giữ rừng, họ sẽ có trách nhiệm hơn trong bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Nhiều bản làng đã hình thành các tổ, đội tự quản bảo vệ rừng, góp phần giảm đáng kể các vụ vi phạm lâm luật.
Bên cạnh đó, các dự án sinh kế bền vững được triển khai đồng bộ, như hỗ trợ phát triển nông - lâm kết hợp, trồng cây dược liệu dưới tán rừng, chăn nuôi theo hướng sinh thái, hay phát triển du lịch cộng đồng gắn với trải nghiệm thiên nhiên. Những mô hình này không chỉ tạo thêm thu nhập cho người dân mà còn giúp họ nhận thức rõ hơn giá trị của rừng đối với cuộc sống lâu dài.
Chúng tôi cũng chú trọng đào tạo, tập huấn kỹ năng cho người dân, từ kỹ thuật sản xuất bền vững đến kiến thức bảo tồn đa dạng sinh học. Qua đó, người dân dần thay đổi tập quán canh tác lạc hậu, giảm phụ thuộc vào khai thác rừng tự nhiên.
Có thể nói, khi người dân thấy được lợi ích thiết thực từ rừng, họ sẽ trở thành lực lượng bảo vệ rừng hiệu quả nhất. Đây chính là hướng đi bền vững mà Pù Hoạt đang kiên trì theo đuổi.
PV: Ông kỳ vọng gì từ các cấp, ngành, tổ chức và cộng đồng xã hội để bảo tồn lâu dài giá trị thiên nhiên của Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt?
Trong thời gian tới, tôi kỳ vọng các dự án môi trường sẽ tiếp tục được quan tâm đầu tư mạnh mẽ hơn, cả về nguồn lực tài chính lẫn khoa học – công nghệ, nhằm nâng cao hiệu quả bảo tồn đa dạng sinh học tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt.
Chúng tôi mong muốn có thêm nhiều dự án dài hạn, tập trung vào phục hồi hệ sinh thái, bảo tồn các loài nguy cấp, quý hiếm, đồng thời gắn kết chặt chẽ với phát triển sinh kế bền vững cho người dân vùng đệm. Đây là yếu tố then chốt để đảm bảo công tác bảo tồn không chỉ hiệu quả trước mắt mà còn bền vững trong tương lai.
Bên cạnh đó, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, ngành, chính quyền địa phương, các tổ chức khoa học, doanh nghiệp và cộng đồng xã hội là vô cùng quan trọng. Bảo vệ thiên nhiên không thể là nhiệm vụ của riêng một đơn vị hay một ngành, mà cần sự chung tay của toàn xã hội.
Tôi cũng mong các cơ quan truyền thông tiếp tục đồng hành, lan tỏa những câu chuyện tích cực về bảo tồn, về những nỗ lực thầm lặng của lực lượng kiểm lâm và người dân địa phương. Khi xã hội hiểu và trân trọng hơn giá trị của thiên nhiên, thì công tác bảo tồn sẽ nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ và lâu dài.
Với trách nhiệm của mình, tập thể cán bộ, viên chức Khu Bảo tồn thiên nhiên Pù Hoạt sẽ tiếp tục nỗ lực hết mình, gìn giữ “lá phổi xanh” của miền Tây Nghệ An, để những giá trị đa dạng sinh học quý giá hôm nay được bảo tồn và trao truyền nguyên vẹn cho các thế hệ mai sau.
PV: Vâng xin cảm ơn ông!