Tạo giá trị kinh tế từ chuỗi giá trị du lịch
Trong khuôn khổ Hội thảo khoa học quốc tế 2025 với chủ đề “Bình đẳng giới và vai trò của phụ nữ trong phát triển bền vững”, nhóm tác giả Bùi Thị Trang, Lại Xuân Thuỷ, Phạm Thị Nhạn - đến từ Học viện Phụ nữ Việt Nam đã chia sẻ về cơ hội giảm nghèo bền vững ở các vùng nông thôn và miền núi, thông qua phát triển du lịch cộng đồng, trong đó, phụ nữ nông thôn là chủ thể chính yếu.
Theo nhóm nghiên cứu, khi phụ nữ có thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động tạo thu nhập như bán thổ cẩm, chế biến nông sản, phục vụ homestay hay cung cấp hướng dẫn du lịch, họ không chỉ thoát khỏi tình trạng phụ thuộc về tài chính mà còn đóng góp đáng kể vào kinh tế hộ gia đình. Kết quả nghiên cứu cho thấy quyền năng kinh tế có tác động tích cực mạnh mẽ đến sự tham gia của phụ nữ vào du lịch, từ đó nâng cao năng lực kinh tế của cả gia đình.
Tuy nhiên, để giảm nghèo một cách lâu dài, việc trao quyền kinh tế không thể chỉ dừng lại ở mở rộng cơ hội thu nhập ngắn hạn. Nếu quá trình phát triển du lịch thiếu định hướng và quản lý hợp lý, quyền năng kinh tế lại có thể gây tác động ngược đến mục tiêu phát triển bền vững.
Chính vì vậy, để trao quyền kinh tế thực sự trở thành động lực giảm nghèo bền vững, cần đặt nó trong khuôn khổ phát triển du lịch có kiểm soát và định hướng dài hạn. Điều này bao gồm hướng dẫn cộng đồng lập kế hoạch kinh doanh phù hợp, đảm bảo phân bổ lợi ích công bằng, bảo vệ tài nguyên và văn hóa bản địa, đồng thời tăng cường đào tạo kỹ năng cho phụ nữ để họ tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị du lịch.
Đặc biệt, trong bối cảnh du lịch đang trở thành một động lực quan trọng để giảm nghèo và tái cơ cấu kinh tế ở nhiều địa phương miền núi, việc chuyển đổi cách tiếp cận trong phát triển du lịch là hết sức cần thiết.
Phụ nữ cần trở thành trung tâm của mọi quyết định liên quan đến phát triển sinh kế, bảo tồn văn hoá và phân bổ lợi ích. Đặc biệt, cần nâng cao quyền năng đa chiều cho lao động nữ dân tộc thiểu số.
Quyền năng này bao gồm khả năng tự chủ kinh tế, năng lực tham gia ra quyết định, sự tiếp cận bình đẳng với nguồn lực (đất đai, vốn, đào tạo), và khả năng kiểm soát những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế của họ.
Khi phụ nữ dân tộc thiểu số được trang bị kỹ năng nghề, năng lực quản lý và kiến thức về du lịch bền vững, họ không chỉ cải thiện thu nhập tức thời mà còn nâng cao sức chống chịu trước biến động của thị trường du lịch.
Khi phụ nữ không được trang bị kiến thức và công cụ cần thiết, các hộ gia đình nghèo sẽ khó chuyển đổi mô hình sinh kế sang hướng ít phát thải, thân thiện với môi trường và có giá trị cao hơn, dẫn đến bỏ lỡ cơ hội thoát nghèo dài hạn.
Phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp nông thôn
Bàn luận về giải pháp nâng cao quyền năng của phụ nữ trong phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững, nhóm nghiên cứu của TS. Nguyễn Thị Tuyết Minh - đến từ Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho rằng, phụ nữ là lực lượng nòng cốt trong nông nghiệp, quản lý nước và duy trì sinh kế gia đình; họ nắm giữ nhiều tri thức bản địa liên quan đến trồng trọt, bảo tồn giống cây, sử dụng tài nguyên và thích ứng thiên tai.
Tuy nhiên, chính họ lại ít được tham gia vào quá trình ra quyết định về quản lý tài nguyên, quy hoạch sản xuất hay tiếp cận các công cụ kinh tế, tiêu chuẩn, nhãn sinh thái vốn là nền tảng của mô hình sản xuất - tiêu dùng bền vững.
Khi phụ nữ không được trang bị kiến thức và công cụ cần thiết, các hộ gia đình nghèo sẽ khó chuyển đổi mô hình sinh kế sang hướng ít phát thải, thân thiện với môi trường và có giá trị cao hơn, dẫn đến bỏ lỡ cơ hội thoát nghèo dài hạn.
Do đó, việc tăng cường năng lực cho phụ nữ trong lĩnh vực môi trường và kinh tế số đóng vai trò thiết yếu đối với mục tiêu giảm nghèo bền vững. Khi phụ nữ được tiếp cận kỹ năng số, an toàn số và các nền tảng trực tuyến với chi phí phù hợp, họ có thể tiếp cận thị trường tốt hơn, tham gia thương mại điện tử, kết nối dịch vụ và mở rộng cơ hội sinh kế ngoài nông nghiệp.
Việc hỗ trợ phụ nữ sản xuất hàng thủ công, chế biến nông sản hoặc phát triển sản phẩm OCOP sẽ giúp tăng thu nhập ổn định, giảm phụ thuộc vào mùa vụ du lịch. Các chuỗi liên kết giữa du lịch - nông nghiệp - thủ công cũng tạo điều kiện giúp sản phẩm địa phương tiếp cận thị trường rộng hơn và nâng cao giá trị gia tăng.
Đặc biệt, việc trang bị năng lực số không chỉ giúp phụ nữ tăng thu nhập mà còn hỗ trợ họ nâng cao năng suất sản xuất nông nghiệp thông qua ứng dụng nông nghiệp thông minh, dự báo thời tiết, quản lý nguồn nước và tối ưu sử dụng đầu vào. Việc thu hẹp khoảng cách số theo giới vì vậy mở ra khả năng nhân rộng các mô hình sinh kế thích ứng với khí hậu, tăng sức chống chịu và giảm thiểu rủi ro cho các hộ nghèo.
Trong đó, việc giảm thiểu rủi ro cho các hộ nghèo là yêu cầu cấp thiết bởi đây là nhóm dễ bị tổn thương nhất trước những biến động kinh tế, xã hội và môi trường. Các hộ nghèo thường không có tích lũy tài chính, thiếu khả năng tiếp cận thông tin, công nghệ và dịch vụ xã hội, nên chỉ một cú sốc nhỏ như dịch bệnh, thiên tai, mất mùa hay gián đoạn du lịch cũng có thể khiến họ rơi trở lại tình trạng nghèo đói nghiêm trọng hơn.
Việc giảm thiểu rủi ro không chỉ nhằm bảo vệ sinh kế trước mắt, mà còn giúp các hộ nghèo duy trì được năng lực tái đầu tư, tham gia chuỗi giá trị và xây dựng sinh kế bền vững. Khi rủi ro được kiểm soát, hộ nghèo có cơ hội tích lũy nguồn lực, nâng cao khả năng chống chịu và thoát nghèo theo hướng dài hạn, tránh tình trạng "tái nghèo" - một vòng luẩn quẩn thường gặp ở các vùng dễ bị tổn thương.
Do đó, giảm thiểu rủi ro chính là điều kiện nền tảng để các chính sách giảm nghèo thực sự mang lại hiệu quả bền vững và tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội ở nông thôn và miền núi.
Theo TS. Nguyễn Thị Tuyết Minh, để làm được điều đó, cần phát triển thêm hệ sinh thái khởi nghiệp dành cho phụ nữ, bao gồm tiếp cận vốn, cố vấn kinh doanh, bảo hộ sở hữu trí tuệ và liên kết mạng lưới, sẽ giúp phụ nữ tham gia sâu hơn vào nền kinh tế giá trị cao.
Khi phụ nữ có điều kiện khởi đầu công bằng trong kinh doanh, họ có thể tạo ra sản phẩm bền vững, phát triển chuỗi giá trị xanh và đóng góp vào tăng trưởng kinh tế địa phương. Khởi nghiệp nữ không chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân phụ nữ mà còn tạo ra hiệu ứng lan tỏa trong cộng đồng, thúc đẩy tạo việc làm, đa dạng hóa sinh kế và giảm phụ thuộc vào các ngành dễ tổn thương như nông nghiệp truyền thống.
