Mưa bão là...chạy
Gió mùa cuối năm tràn về mang theo những đợt mưa dai dẳng. Nước sông Lam vừa rút, để lại trên con đường đất dẫn vào cụm dân cư Hòa Lam (phường Trường Vinh, Nghệ An) những vệt bùn non nhão nhoẹt. Hai bên đường, những ngôi nhà cấp 4 thấp lè tè, mái tôn chắp vá, tường vôi bong tróc nằm chênh vênh bên con đê. Với người dân nơi đây, mưa bão không còn là sự kiện bất thường mà đã trở thành nỗi lo thường trực, ám ảnh suốt hơn 10 năm qua.
Căn nhà cấp 4 của bà Nguyễn Thị Lam nằm sát mép sông Lam, chỉ cách dòng nước chưa đầy trăm mét. Ba thế hệ cùng sinh sống trong ngôi nhà đã xuống cấp nghiêm trọng. Những mảng tường nứt toác, nền nhà lún thấp, mỗi mùa mưa lại lo nước tràn vào. Chỉ tay về phía con sông, bà Lam chậm rãi: “Cứ nghe tin mưa lớn trên thượng nguồn là cả nhà lo thu dọn đồ đạc để chạy".
Theo bà Lam, nhiều năm nay, cứ đến mùa mưa lũ, người dân lại tất bật tìm chỗ trú tạm an toàn. Có đợt nước dâng nhanh, cả xóm phải sơ tán trong đêm. “Chúng tôi chờ khu tái định cư hơn 10 năm rồi. Họ làm xong hạ tầng mấy năm nay, nhưng dân vẫn phải sống cảnh chạy lũ. Nói thật là mỏi mòn lắm”, bà Lam thở dài.
Không riêng gì gia đình bà Lam, hàng chục hộ dân sống ngoài đê sông Lam đều trong tình trạng tương tự. Những ngôi nhà cũ kỹ không đủ khả năng chống chọi với mưa bão ngày càng khắc nghiệt. Thế nhưng, sửa chữa cũng không dám, vì sợ đến ngày di dời lại phải phá bỏ.
Cách khu dân cư cũ chừng 500 m, phía trong đê sông Lam, khu tái định cư Hòa Lam hiện ra khá khang trang. Đường bê tông thẳng tắp, hệ thống điện, nước, nhà sinh hoạt cộng đồng được đầu tư bài bản. Thế nhưng, trái ngược hoàn toàn với kỳ vọng, nơi đây lại vắng lặng đến bất thường. Không một mái nhà dân, không tiếng sinh hoạt. Trên những lô đất đã được san nền, cỏ dại mọc um tùm, xen lẫn là dấu chân bò in trên nền đất. Vài con bò thong thả gặm cỏ giữa khu tái định cư – hình ảnh khiến nhiều người không khỏi xót xa.
Vướng thủ tục, dân tiếp tục chờ
Những cơn bão và lũ lớn vừa qua càng khoét sâu nỗi lo của người dân Hòa Lam. Bà Nguyễn Thị Phúc cho biết, trong các đợt bão số 5 và số 10, nhà bà bị tốc mái, nước lũ có lúc dâng gần chạm mái nhà. Gia đình 10 nhân khẩu của bà phải sơ tán gần một tuần lễ mới dám quay về. “Nhà cửa cũ rồi, hỏng hóc nhiều lắm nhưng không dám sửa. Sợ sửa xong lại phải đập bỏ khi di dời. Lũ rút, nhìn đồ đạc hư hỏng, nhà cửa tan hoang mà xót như thời chiến tranh”, bà Phúc nói, giọng nghẹn lại.
Cạnh đó, gia đình ông Đậu Xuân Thủy cũng sống trong cảnh chật chội khi ba gia đình cùng chung một mái nhà cũ. Không thể chờ đợi thêm, ông buộc phải cơi nới, xây thêm phòng ở tạm, dù biết khi chuyển đi sẽ phải phá bỏ. “Biết là phí tiền, nhưng không làm thì không có chỗ ở”, ông Thủy nói.
Cuộc sống sinh hoạt của người dân ngoài đê sông Lam cũng đầy thiếu thốn. Khu vực này chưa có nước máy, người dân phải hứng nước mưa để dùng, còn tắm giặt chủ yếu dựa vào nước giếng khoan nhiễm phèn. “Sống kiểu tạm bợ thế này quá khổ. Chúng tôi chỉ mong sớm được lên khu tái định cư để ổn định cuộc sống”, ông Thủy bày tỏ.
Theo tìm hiểu, dự án khu tái định cư Hòa Lam được UBND tỉnh Nghệ An phê duyệt từ năm 2013, với tổng mức đầu tư 36 tỷ đồng, nhằm di dời 58 hộ dân sống ngoài đê sông Lam đến nơi ở an toàn. Tuy nhiên, do thiếu vốn, phải đến năm 2020 dự án mới được khởi công. Sau hơn một năm thi công, hạ tầng cơ bản hoàn thành và được nghiệm thu. Người dân kỳ vọng ngày an cư đã cận kề.
Thế nhưng, dự án lại rơi vào cảnh “đứng hình” do vướng điều chỉnh điểm đấu nối giao thông khi tuyến đường tỉnh 46C được nâng cấp thành quốc lộ. Thủ tục kéo dài năm này qua năm khác, trong khi người dân vẫn phải tiếp tục sống trong vùng nguy hiểm. Trong thời gian chờ đợi, số hộ dân tại Hòa Lam đã tăng từ 58 lên 82 hộ do con cái lập gia đình, tách hộ.
Năm 2023, UBND tỉnh Nghệ An tiếp tục phê duyệt xây dựng khu tái định cư Hòa Lam giai đoạn 2 để đáp ứng nhu cầu phát sinh. Tuy nhiên, trớ trêu thay, khu tái định cư giai đoạn 1 - nơi đã hoàn thành hạ tầng - vẫn chưa thể đưa vào sử dụng.
Lý giải nguyên nhân chậm trễ, ông Nguyễn Ngọc Phong, Phó Chủ tịch UBND phường Trường Vinh cho biết, để di dời dân cần lập thêm dự án bồi thường, thu hồi đất ở khu dân cư cũ, bởi các hộ đều có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. “Dự án ban đầu mới chỉ bố trí nơi ở mới, còn việc xử lý đất ở cũ phải làm đúng quy định pháp luật. Chúng tôi đang hoàn thiện báo cáo, đề xuất phương án để sớm bố trí đất cho người dân”, ông Phong nói.
Bên dòng sông Lam, những ngôi nhà cũ vẫn chênh vênh trước dòng nước. Khu tái định cư Hòa Lam vẫn lặng lẽ bỏ không. Giữa hai hình ảnh đối lập ấy là hơn một thập kỷ chờ đợi mòn mỏi của người dân - chờ một chốn an cư đúng nghĩa, để không còn phải “chạy lũ” mỗi khi mưa bão về.
