Từ đất mía bạc màu đến vườn “vàng xanh”
Những năm trước, gần 1,5 ha vườn của bà Nguyễn Thị Biên (trú xóm Hồng Bình, xã Nghĩa Mai, tỉnh Nghệ An) chủ yếu trồng mía, cam và một ít hoa màu ngắn ngày. Thế nhưng, hiệu quả bấp bênh, mất mùa do thời tiết khiến gia đình bà Biên luôn lo lắng mỗi vụ.
Năm 2021, sau khi tìm hiểu nhiều mô hình nông nghiệp mới, bà Biên quyết định thử nghiệm trồng 300 cây đàn hương xen với 600 gốc ổi Đài Loan (Trung Quốc). Một sự chuyển đổi táo bạo, nhưng bà tin rằng phải mạnh dạn thì mới thay đổi được cuộc sống.
“Bóng râm của cây đàn hương không hề ảnh hưởng đến cây ổi mà còn hạn chế nám lá. Cả hai dùng chung quy trình chăm sóc, bón phân nên tiết kiệm nhiều chi phí. Hiệu quả kinh tế cao gấp 2 - 3 lần so với trồng cam, quýt trước đây”, bà Biên phấn khởi.
Vườn đàn hương - ổi xen canh của bà giờ xanh mướt. Nhiều cây đàn hương đã cho thu lá và quả. Nhờ sự kết hợp này, vườn của bà không chỉ cho thu nhập hàng năm mà còn hứa hẹn giá trị lớn trong tương lai khi đàn hương vào chu kỳ khai thác gỗ.
Không chỉ bà Biên, nhiều hộ dân ở xã Nghĩa Lâm cũng đang thay đổi mô hình sản xuất nhờ loài cây có giá trị kinh tế cao này. Gia đình anh Lê Sơn (trú làng Dừa, xã Nghĩa Lâm) từng nhiều năm gắn bó với cây mía và hoa màu. Thế nhưng, khí hậu khắc nghiệt, giá cả bấp bênh khiến thu nhập ngày càng giảm sút. Có thời điểm gia đình gần như trắng tay sau một mùa mía mất giá.
Năm 2019, sau nhiều chuyến đi tham quan các mô hình ở các tỉnh bạn, anh Sơn quyết định mạnh dạn chuyển đổi 2 ha đất sang trồng đàn hương. “Ban đầu cũng lo vì lạ giống, không biết có hợp đất hay không. Nhưng sau một năm, cây phát triển tốt, ít sâu bệnh, công chăm sóc nhẹ nên tôi càng vững tin hơn”, anh Sơn chia sẻ.
Theo anh Sơn, đàn hương là loài cây gỗ có giá trị kinh tế đặc biệt cao: lá tươi bán từ 100.000 - 120.000 đồng/kg, quả 150.000 - 200.000 đồng/kg, lõi gỗ khi đến tuổi có thể đạt 20 - 25 triệu đồng/kg. Đàn hương còn có chu kỳ thu hoạch dài: từ năm thứ 3 cho thu lá, từ năm thứ 4 thu quả và sau 12 năm có thể khai thác gỗ. “Có thể nói là một lần trồng, thu nhiều lần” anh Sơn nói.
Hiện anh Sơn đã mở rộng diện tích lên hơn 6 ha, trồng xen thêm các cây ký chủ ngắn, trung và dài ngày để tạo môi trường sinh trưởng phù hợp cho đàn hương. Anh gọi đó là mô hình “lấy ngắn nuôi dài” đầy hiệu quả..
Hợp tác xã vào cuộc, tạo chuỗi liên kết sản phẩm
Để hỗ trợ đầu ra và quản lý chất lượng, nhiều hộ dân đã tham gia Hợp tác xã Đàn hương Nghệ An. Từ 10 thành viên ban đầu, đến nay Hợp tác xã đã có hơn 30 thành viên, hình thành vùng trồng gần 50 ha đàn hương ở huyện Nghĩa Đàn (cũ).
Ông Nguyễn Hải Hưng, Chủ nhiệm Hợp tác xã Đàn hương Nghệ An, cho biết, toàn tỉnh Nghệ An hiện có khoảng 200 ha đàn hương. Hợp tác xã hỗ trợ cấp mã QR cho từng vườn trồng nhằm truy xuất nguồn gốc, bảo đảm đầu ra và xây dựng thương hiệu lâu dài cho sản phẩm đàn hương Nghệ An.
“Hợp tác xã cũng kết nối doanh nghiệp chế biến, thu mua quả và lá đàn hương, hướng tới xây dựng chuỗi sản xuất khép kín. Nhiều diện tích hiện đã cho thu quả và lá, mang lại nguồn thu ổn định cho các hộ dân. Không chỉ tiêu thụ nguyên liệu thô, một số sản phẩm chế biến từ đàn hương như trà lá, tinh dầu, bột dưỡng da… đã bắt đầu xuất hiện trên thị trường, giúp gia tăng giá trị và mở thêm hướng phát triển cho người trồng”, ông Hưng cho hay.
Tuy mang lại triển vọng lớn, nhưng người dân không nên ồ ạt chuyển đổi khi chưa nắm vững quy trình và thị trường, tránh rơi vào “vết xe đổ” như nhiều loại cây từng gây sốt rồi rớt giá. Đàn hương cần giống chuẩn, cây ký chủ phù hợp và kỹ thuật chăm sóc đặc thù. Nếu trồng tự phát, không liên kết tiêu thụ, rủi ro rất lớn.
Ông Hưng bày tỏ: “Muốn cây đàn hương thực sự là cây chiến lược thì phải sản xuất theo vùng quy hoạch, gắn với doanh nghiệp và thị trường. Chỉ khi xây dựng được chuỗi giá trị bền vững thì người trồng mới yên tâm lâu dài”.
Đàn hương là loại cây đa dụng khi tất cả bộ phận từ rễ, thân, lá, quả đều có thể chế biến thành sản phẩm có giá trị. Lõi gỗ sản xuất nội thất cao cấp, mỹ phẩm, tinh dầu, tượng thủ công. Rễ và cành chiết xuất tinh dầu, bột dưỡng da. Lá chế biến trà, nước uống cao cấp. Quả làm dược liệu và nguyên liệu mỹ phẩm.
Ngoài giá trị thương phẩm, đàn hương còn được đánh giá cao về sinh thái: ít sâu bệnh, chịu hạn tốt, bám rễ sâu, chống xói mòn, phù hợp nhiều loại đất như đất cát, đất đỏ bazan, đất đá ong pha sét - những vùng mà nhiều loại cây khác khó thích nghi. Chính khả năng “sống khỏe” này khiến đàn hương trở thành lựa chọn tối ưu cho vùng đất từng bạc màu.
Không chỉ mang lại nguồn thu đa dạng từ lá, quả đến gỗ, đàn hương còn giúp cải tạo môi trường, giữ đất, giảm xói mòn, tạo tán rừng xanh cho vùng bán sơn địa, góp phần giúp người dân thoát nghèo bền vững.
