Cơn sốt ngoài dự đoán
Nỗi buồn chiến tranh của nhà văn Bảo Ninh được vinh danh ở lễ công bố bình chọn 50 tác phẩm văn học, nghệ thuật biểu diễn Việt Nam tiêu biểu, xuất sắc sau ngày đất nước thống nhất. Hiệu ứng từ sự kiện khiến cuốn tiểu thuyết ra đời từ hơn 30 năm trước gây sốt trở lại trên văn đàn. Thị trường sách ghi nhận tình trạng tương tự, với lượng tìm mua tác phẩm tăng đột biến.
Trước đó, tiểu thuyết khác về chiến tranh là Mưa đỏ của nhà văn Chu Lai cũng cháy hàng nhờ cơn sốt từ bộ phim điện ảnh cùng tên của đạo diễn Đặng Thái Huyền, do nhà văn Chu Lai làm tác giả kịch bản.
Việc tác phẩm "cháy" hàng theo sự kiện văn hóa, phim ảnh như Nỗi buồn chiến tranh hay Mưa đỏ được giới chuyên môn đánh giá hiếm gặp ở Việt Nam. Dịch giả Nguyễn Tuấn Bình - chủ thương hiệu Bình Book - gọi đây là hiện tượng chưa từng thấy trong 10 năm làm sách.
Ông Bình lý giải 2025 là năm đặc biệt, với nhiều dịp kỷ niệm lớn, dấy lên tinh thần yêu nước mạnh mẽ. Trong năm, các tác phẩm cả văn học và lịch sử về đề tài dân tộc, đất nước được bạn đọc quan tâm như Những bức di thư thành cổ, Hồi ức Quảng Trị, Gia đình, bạn bè và đất nước (hồi ký) của nguyên Phó chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình.
Tuy nhiên, cơn sốt của tác phẩm văn học Mưa đỏ hay Nỗi buồn chiến tranh có những số liệu nằm ngoài dự đoán với người làm công tác xuất bản.
"Đầu năm 2025, đơn vị làm sách Mưa đỏ tham khảo ý kiến tôi về việc tái bản tác phẩm. Thời điểm đó, tôi nghĩ in thêm 3.000 cuốn là đủ, nhưng khi phim quá hút khán giả, con số 10.000 rồi 30.000 cuốn gây bất ngờ", ông Bình nói.
Nỗi buồn chiến tranh vốn có lượt bán ổn định ở mức 30 cuốn/tháng, nhưng từ ngày 2-4/12 (sau lễ vinh danh gần một tuần), thương hiệu Bình Book nhận tới 400 đơn bán sách. Tổng kho Nhà xuất bản Trẻ cũng báo hết hàng do các đại lý, cửa hàng sách nhập nhiều đột biến.
Nhà xuất bản Trẻ đã ký hợp đồng tác quyền trọn đời với nhà văn Bảo Ninh, xuất bản Nỗi buồn chiến tranh từ năm 2011. Đơn vị này ghi nhận lượng độc giả đều đặn của tác phẩm, mỗi đợt tái bản in 2.000-3.000 cuốn. Tuy nhiên, tính từ đầu năm đến nay, đơn vị in khoảng 15.000 cuốn.
Bên cạnh tác phẩm của Bảo Ninh, Mình và họ của Nguyễn Bình Phương, Mảnh đất lắm người nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường, Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư thời gian qua cũng có sức bán tăng đáng kể.
Hiệu ứng nhất thời
Sự vinh danh với Nỗi buồn chiến tranh kéo theo những tranh luận về nội dung tác phẩm. Ông Nguyễn Tuấn Bình nhận định việc tiểu thuyết được bán với tốc độ chóng mặt là hệ quả không ngờ tới của vụ ồn ào. Văn hóa đọc trong cộng đồng cũng phần nào được kích hoạt. Tuy nhiên, đây rõ ràng chỉ là hiệu ứng nhất thời. Những tác phẩm tiêu biểu của nền văn học nghệ thuật nước nhà cần được lan tỏa bằng nhiều hình thức, không thể chỉ dựa vào những cơn sốt bất ngờ. Thực tế, những thống kê về thói quen đọc sách ở Việt Nam còn khiêm tốn.
Câu chuyện về văn hóa đọc của người Việt làm nóng nghị trường Quốc hội cuối năm 2024, khi một đại biểu cho rằng người Việt Nam được nhận xét là thông minh nhưng thường bỏ phí khả năng do tính hời hợt và thiếu thói quen đọc sách.
Bà Vũ Dương Thúy Ngà - nguyên Vụ trưởng Vụ Thư viện, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - từng tiết lộ số lượng thẻ đăng ký thành viên của thư viện tại Việt Nam chưa đạt tới 10%. Việc đọc còn hạn chế dẫn tới năng lực tự học giảm xuống, kéo theo nhận thức, đạo đức trong giới trẻ dần xuống cấp.
Chuyên gia cũng nhận định không ít người tiếp cận sách theo trào lưu, tâm lý đám đông, thích đọc những truyện cấm để thỏa mãn trí tò mò, hoặc chỉ thích đọc truyện tranh. Phát triển văn học đọc là bài toán khuyến khích các tác giả, nhà xuất bản nghiên cứu, đổi mới cả về nội dung lẫn hình thức để vừa có những tác phẩm có giá trị nghệ thuật, văn hóa cao, vừa hấp dẫn về mặt hình thức nhằm thu hút người đọc.
