Sau gần 5 năm kể từ ngày hoàn thành trùng tu, một số cấu kiện gỗ tại lầu Ngũ Phụng ở mặt nam Đại Nội Huế xuất hiện tình trạng bong tróc, bạc màu lớp sơn son, hóa phấn và bám bụi, nhất là ở các vị trí chịu tác động trực tiếp của nắng mưa. Một số lan can, vách gỗ bị bong rộp, nứt nhỏ, ảnh hưởng đến mỹ quan và lớp bảo vệ vật liệu bên trong.
Do đó, Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế tiến hành đợt bảo trì lầu Ngũ Phụng, xử lý tình trạng bong tróc bề mặt công trình và cấu kiện gỗ được sơn son thếp vàng trước đó, nhằm từng bước đưa lầu Ngũ Phụng trở lại màu sơn vốn có của công trình. Việc này nằm trong kế hoạch bảo trì các công trình thuộc khu di sản Huế của Trung tâm trong năm 2025.
Đợt bảo trì được thực hiện từ 17h đến 7h sáng hôm sau, kéo dài đến ngày 10/11, nhằm không ảnh hưởng đến hoạt động tham quan của du khách. Các bước bảo trì gồm vệ sinh, xử lý khe nứt, lót và sơn lại lớp màu, tuân thủ kỹ thuật sơn son thếp vàng truyền thống.
Thợ thủ công dùng dung dịch chuyên dụng làm sạch bụi, khăn mềm ẩm vệ sinh chi tiết thếp vàng; trần và mái được lau rửa bằng nước sạch. Sau đó, tiến hành sơn nền và phủ lớp hoàn thiện, giữ nguyên sắc đỏ son đặc trưng triều Nguyễn.
Ông Ngô Quang Đức - Giám đốc Ban Tư vấn Bảo tồn di tích Huế - cho biết hiện tượng bong tróc, bạc màu xảy ra ở lớp hoàn thiện bề mặt cấu kiện gỗ của sơn ta - loại vật liệu truyền thống bắt buộc sử dụng trong trùng tu di tích. Quy trình sơn son thếp vàng có từ 13 đến 15 lớp, trong đó những lớp cuối là lớp hoàn thiện, còn lại là những lớp sơn bên trong nhằm ổn định bề mặt.
Theo ông Đức, điểm hạn chế lớn nhất của sơn ta là khả năng chống chịu kém với ánh nắng và bức xạ mặt trời. Với vị trí cao, lầu Ngũ Phụng phải thường xuyên hứng chịu nắng, gió, mưa, khiến tốc độ suy thoái màu diễn ra nhanh hơn. Trong khi đó, kỹ thuật sơn bắt buộc phải tuân thủ nghiêm ngặt quy chuẩn truyền thống, không thể thay đổi vật liệu, bổ sung phụ gia công nghiệp hiện đại hay rút ngắn công đoạn thi công.
Ngoài yếu tố thời tiết, nhựa sơn ta có thành phần phức tạp, chưa được chuẩn hóa bằng phân tích khoa học, chất lượng vẫn chủ yếu dựa trên kinh nghiệm pha chế của thợ thủ công. Công tác bảo dưỡng định kỳ do điều kiện thực tế cũng chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện, ảnh hưởng đến độ bền lớp sơn son.
Với thực tế bạc màu, bong tróc bề mặt sơn sau 5 năm trùng tu tại lầu Ngũ Phụng, các chuyên gia chỉ ra ba nguyên nhân chính khiến lớp sơn truyền thống nhanh xuống cấp. Đó là sự suy thoái tự nhiên của vật liệu khiến màu mất độ bóng, độ sâu, dễ bong tróc, thứ hai là hiện tượng hóa phấn tạo lớp bụi trắng làm mờ màu gốc. Lý do cuối là thiếu quy chuẩn khoa học trong pha chế sơn ta, việc thi công vẫn phụ thuộc vào kinh nghiệm và điều kiện thời tiết.
Theo ông Đức, việc theo dõi, bảo trì định kỳ và vệ sinh bề mặt thường xuyên hiện là giải pháp quan trọng giúp kéo dài tuổi thọ lớp sơn son thếp vàng. Khi phát hiện sớm dấu hiệu bạc màu hay bong rộp, đơn vị quản lý có thể xử lý cục bộ, tránh hư hỏng lan rộng.
Các chuyên gia cũng khuyến nghị kiểm tra kết cấu, độ ẩm gỗ, tính ổn định bề mặt trước khi sơn mới, với công trình thờ tự, nên dùng rèm che truyền thống để giảm bức xạ mặt trời, vừa bảo vệ vật liệu vừa tạo thẩm mỹ.
Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế cho biết về lâu dài, đơn vị sẽ nghiên cứu nâng cao chất lượng sơn ta, xây dựng kế hoạch bảo trì định kỳ, đồng thời chú trọng đào tạo đội ngũ thợ kế thừa nhằm đáp ứng yêu cầu khắt khe của công tác bảo tồn di sản, hướng tới bảo tồn bền vững giá trị kiến trúc triều Nguyễn.
