TPO - Với người dân Lệ Thủy, Quảng Bình (cũ) - quê hương của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, con em đi làm ăn xa, Tết Nguyên đán có thể không về nhưng Tết Độc lập thì nhất định phải đoàn viên. “Dù ai đi Tây về Đông/ Mồng 2 tháng 9 cũng mong về nhà/ Về nhà xem hội quê ta/ Dưới sông bơi trải, nhà nhà cờ bay...”.
Theo sách Ô châu cận lục, lễ hội đua, bơi trên sông Kiến Giang được hình thành cách đây 600 năm. Ngày ấy, vị Thành hoàng khai khẩn vùng đất Lệ Thủy nằm chiêm bao thấy một cụ già râu tóc bạc phơ đến bảo: Muốn mưa thuận gió hòa thì cứ mỗi dịp khai xuân nên có lễ hội đua thuyền để cầu đảo, để khai thông sông rạch. Tâm nguyện của người dân sẽ được trời đất chứng giám mà phù hộ, độ trì”.
Từ giấc mơ đó, hàng năm cứ mỗi độ xuân về, sông Kiến Giang lại dậy sóng trong lễ hội đua thuyền nhằm gửi gắm với trời đất khát vọng thái bình yên ấm.
Đến năm 1946, con dân Lệ Thủy đã xin với trời đất chuyển lễ hội đua bơi truyền thống vào mùa xuân sang ngày 2/9 để mừng Tết Độc lập. Về Lệ Thủy những ngày tháng Tám mới thấy hết sự náo nức của người dân với lễ hội đua thuyền truyền thống. Trước hội cả tháng, thôn nào, làng nào cũng tập trung chuẩn bị, sắm sanh tu sửa đò bơi, thuyền đua, tuyển chọn trai bơi, gái đua.
Dù chưa đến ngày hội chính thức, nhưng trước đó nhiều ngày những con đường dẫn ra bờ sông Kiến Giang luôn chật ních người. Họ ra bờ sông để xem trai bơi, gái đua tập luyện và cổ vũ tinh thần tập luyện cho đội nhà.
Để chính thức bước vào vòng chung kết được diễn ra đúng vào ngày 2/9, trước đó thuyền đua phải vượt qua các cuộc thi đấu vòng loại. Thuyền đua nào không đạt sẽ không được tham gia cuộc đua chính thức.
Năm 2003, lễ hội đua thuyền truyền thống trên sông Kiến Giang được UBND tỉnh Quảng Bình nâng cấp thành lễ hội văn hóa tiêu biểu cấp tỉnh. Đến năm 2019, lễ hội bơi, đua thuyền trên sông Kiến Giang được công nhận là Di sản Văn hoá phi vật thể cấp quốc gia. Sinh thời, Đại tướng Võ Nguyễn Giáp luôn quan tâm đến quê hương Lệ Thủy, nhất là lễ hội đua bơi truyền thống. Sau mỗi đợt đua bơi, bao giờ Đại tướng cũng hỏi làng An Xá của mình thứ hạng bao nhiêu. Đại tướng vẫn thường gửi quà mừng mỗi khi đội đua bơi của làng giành giải cao.
Nếu không phải là con em Lệ Thuỷ thì rất khó để lý giải, cảm nhận cái không khí lễ hội có một không hai này.
Những đứa trẻ - thế hệ tương lại của Lệ Thuỷ được cha mẹ cho hoà mình trong không khí lễ hội, để rồi sau này lớn lên, cái không khí ấy, tinh thần ấy thấm vào máu mỗi con em Lệ Thuỷ.
Ngày nay, lễ hội đua, bơi trên dòng Kiến Giang thu hút không ít du khách từ khắp nơi đổ về chiêm ngưỡng và hòa mình vào không khí vui tươi, ý nghĩa của ngày Tết Độc lập.
