 |
| Ban chấp hành mới Hội nghệ sĩ sân khấu ra mắt ảnh:NĐT |
Từ lâu, chúng ta vẫn nêu cao khẩu hiệu, đồng thời cũng là mục tiêu phấn đấu: “Xây dựng một nền sân khấu tiền tiến…”. Thế nhưng, đã có lúc nào chúng ta thực sự tìm hiểu, lý giải một cách chính xác, cụ thể về nội hàm của khẩu hiệu đó, cũng như đi sâu nghiên cứu để hoạch định ra một lộ trình thực hiện mục tiêu đó, bằng những chương trình, kế hoạch cùng những biện pháp cụ thể để có thể biến nó thành hiện thực?
Làm sao có thể có một nền sân khấu tiền tiến khi mà trên mọi phương diện, sân khấu chúng ta đều thiếu hụt đủ thứ? Nhìn vào lực lượng làm nghề, từ lâu chúng ta đã báo động về tình trạng thiếu hụt các tài năng trẻ – những người có trách nhiệm chủ yếu trong việc xây dựng nền sân khấu tương lai. Từ nhiều năm nay, mặc dù các trường sân khấu đã đào tạo ra khá nhiều thế hệ đạo diễn, diễn viên trẻ, nhưng kết quả ra sao thì tất cả chúng ta đều đã rõ. Điển hình nổi bật gần đây nhất là trong Hội diễn sân khấu kịch nói vừa qua, những gương mặt diễn viên lâu năm trong nghề vẫn chiếm các vị trí chủ chốt trong hầu hết các vở diễn, trong đó nhiều người tuổi tác khá cao vẫn phải “cưa sừng làm nghé”… Lác đác cũng có một vài gương mặt trẻ sáng giá, nhưng chỉ là một con số nhỏ nhoi không đáng kể. Với con số trên dưới một trăm đoàn nghệ thuật trong cả nước, hàng năm sân khấu cần dựng mới hàng trăm vở diễn, nhưng lực lượng đạo diễn chủ yếu vẫn phải trông cậy vào một số rất ít tên tuổi quá quen thuộc… Số đạo diễn trẻ ra trường từ nhiều năm nay khó có thể chen chân, trừ một vài người may mắn là Trưởng đoàn… Lực lượng tác giả tuy đông, nhưng số người thực sự có vở được dàn dựng cũng không nhiều. Phần lớn cũng đã đứng tuổi. Các cây bút trẻ cũng có xuất hiện lẻ tẻ, nhưng vẫn còn ở dạng “nghiệp dư”, thiếu hẳn một quá trình đào tạo cơ bản. Họ có thể có năng khiếu, nhưng lại thiếu hụt về kiến thức sân khấu, về vốn sống cũng như nghề nghiệp… Làm sao có thể hy vọng có được một nền sân khấu tiền tiến khi lực lượng sáng tạo chủ chốt quá thiếu hụt cả về số lượng lẫn chất lượng, ngay cả khi chỉ để tạo ra một số tác phẩm tương đối có chất lượng nghệ thuật, phục vụ được yêu cầu thưởng thức nghệ thuật của công chúng hôm nay chứ chưa nói gì đến ngày mai?
Nghệ thuật sân khấu nhất thiết phải có một sàn diễn với những phương tiện, kỹ thuật nhất định để tạo ra một môi trường sáng tạo có hiệu quả nghe nhìn cao. Một nền sân khấu tiền tiến lại càng không thể thiếu được điều đó. Thế mà cả nửa thế kỷ nay, các nhà hát, các rạp hát của chúng ta vẫn chẳng có một sự đổi mới nào cả. Vẫn nguyên xi thứ sân khấu hộp cũ kỹ. Vẫn những phông màn, bục bệ làm bằng hai chất liệu nghèo nàn: gỗ và vải…, trong khi đó trên thế giới, người ta đã có từ lâu hàng chục chất liệu tạo hình hiện đại. Cũng có đôi chút trang thiết bị mới khá hơn trước, như một số đèn có công xuất cao, như dàn micrô không dây thay cho những “đùm mắm tôm” trước đây ở miền Bắc, những “cục gạch” bay tứ tung trên sân khấu miền Nam, và một vài thiết bị kỹ thuật đơn giản, như máy phun khói, mà ở Hội diễn Kịch nói Hải Phòng vừa qua, Ban giám khảo và khán giả ngồi sát sân khấu đã nhiều phen muốn tắc thở vì bị ngợp khói.
Một nền sân khấu nghèo nàn về kinh phí hoạt động thì làm sao có thể yêu cầu cao, lại càng không thể đòi hỏi nó phải “tiền tiến”? Hãy thử so sánh kinh phí dành cho một vở diễn hôm nay của các Đoàn nói chung (chỉ vài chục triệu cho tới không quá một trăm triệu) với số tiền đầu tư cho một Live show của một ngôi sao nhạc trẻ như Mỹ Tâm chả hạn (một tỷ rưỡi cho một đêm diễn), ta sẽ thấy vừa tủi thân, vừa xấu hổ. Đó là chưa kể số tiền đó đâu có được sử dụng hết cho việc dàn dựng. Từ nơi cấp kinh phí đến tay người thực hiện, chúng đã rơi vãi khá nhiều trên dọc đường!
Sân khấu hôm nay, những năm đầu của thế kỷ 21, đã có những đột phá gì mới mẻ, đáng nể trọng? Cuộc đời ngoài kia ngổn ngang, bộn bề bao nhiêu vấn đề dữ dội, với những biến động từng ngày từng giờ trên mọi lĩnh vực… Con người Việt Nam hôm nay đã có những chuyển động hoàn toàn khác trước về mặt nhận thức tư tưởng, tình cảm, thể hiện trong cách sống, cách làm việc, cách suy nghĩ… Trong một xã hội cởi mở, với nhiều kênh thông tin tự do hơn, phức tạp hơn, với sự phong phú và sâu sắc của các tác phẩm nghệ thuật hiện đại của thế giới tràn ngập trong đời sống tinh thần…, sân khấu vẫn chỉ loanh quanh trong một số đề tài hạn hẹp, vất vả với một số vấn đề “biết rồi, khổ lắm, nói mãi”, luẩn quẩn với những nhân vật quen thuộc dưới dạng những khái niệm khô khan, hoặc công thức cứng nhắc… mà hậu quả của nó là sự lạnh nhạt của khán giả đối với sân khấu ngày càng gia tăng, là điều mà chúng ta rất đau lòng nhưng không phải có thể khắc phục một sớm một chiều. Vào những năm 70 của thế kỷ trước, sân khấu đã phải đấu tranh mãi mới xóa bỏ được chế độ duyệt kịch bản trước khi dàn dựng và thay thế chế độ Hội đồng duyệt có quyền sinh quyền sát bằng Hội đồng nghệ thuật chỉ làm nhiệm vụ đóng góp ý kiến trước khi vở diễn ra mắt khán giả… Vậy mà, mấy chục năm sau, bước sang thế kỷ 21 rồi, mọi chuyện lại quay trở lại y nguyên như cũ. Chỉ với những nội dung hạn hẹp trong một số đề tài, một số vấn đề hạn chế, sân khấu lạc hậu ngay cả với khán giả trong nước, thì làm sao có thể vỗ ngực, tự xưng là “tiền tiến” với thiên hạ được. Chả nhẽ lại chỉ “tiền tiến” với chính mình? Một nền nghệ thuật tiền tiến là một nền nghệ thuật đứng ở hàng đầu trong công cuộc đấu tranh cho lẽ phải, cho sự công bằng, cho sự tiến bộ của nhân loại. Nền nghệ thuật đó cũng không ngại đối diện với những thế lực đen tối, với cái ác, cái xấu đang hủy hoại những giá trị vật chất và tinh thần của cuộc sống… Sân khấu những năm qua cũng đã có một số vở mạnh dạn “tuyên chiến” với những hiện tượng tiêu cực trong xã hội, nhưng cũng mới chỉ dừng lại ở tính chất chạy theo thời sự, theo kiểu sau vụ Năm Cam ngoài đời thì sân khấu lập tức có ngay kịch diễn về Sáu Quýt mà thôi. Tính tiên phong, tính dự báo, tính phát hiện và khái quát một cách sâu sắc những vấn đề của cuộc sống, với những giá trị, những ý nghĩa nhân bản, có tính nhân loại, tính toàn cầu là điều sân khấu chúng ta hầu như thiếu vắng hẳn.
Bản tham luận này không dám có tham vọng gì nhiều, chỉ mong gióng lên một tiếng chuông báo động mà thôi! Nó có đến tai các vị có trách nhiệm hay không là còn tùy ở chỗ các vị đó có chịu nghe, có muốn nghe những lời nói thẳng nói thật, có dám nhìn thẳng vào sự thật hay không? Và sân khấu chúng ta đến bao giờ mới đạt được mục tiêu là “một nền sân khấu tiền tiến”!
(Trích tham luận tại ĐH Hội Nghệ sĩ sân khấu lần 6)
