Các quan chức hàng đầu Mỹ lần đầu gặp mặt Taliban từ khi Mỹ diệt thủ lĩnh al-Qaeda

Chính quyền Mỹ đã cử phó giám đốc Cục Tình báo Trung ương (CIA) và quan chức hàng đầu của Bộ Ngoại giao chịu trách nhiệm về Afghanistan đến thủ đô Doha của Qatar để đàm phán với phái đoàn Taliban, bao gồm người đứng đầu cơ quan tình báo của họ, Abdul Haq Wasiq, CNN đưa tin ngày 8/10. Đây là hãng tin Mỹ đầu tiên đưa tin về vấn đề này.

Đàm phán thả công dân Mỹ

Sau khi Zawahiri bị tiêu diệt trong cuộc đột kích, Mỹ cáo buộc Taliban “vi phạm thỏa thuận Doha một cách rõ ràng và trắng trợn”. Theo thỏa thuận Doha (do chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump làm trung gian), Taliban sẽ không dung dưỡng những kẻ khủng bố nếu lực lượng Mỹ rút khỏi Afghanistan. Mỹ rút quân khỏi Afghanistan hồi tháng 8/2021.

Sau khi một máy bay không người lái của Mỹ phóng tên lửa Hellfire chí mạng vào Zawahiri, giới chức Mỹ cáo buộc các thủ lĩnh Taliban từ mạng lưới Haqqani biết về nơi ở của Zawahiri. Taliban đã tức giận lên án vụ đột kích.

Kể từ đó, Mỹ tiếp tục can dự với Taliban, bao gồm đàm phán thả công dân Mỹ Mark Frerichs. Nhưng các quan chức cấp cao của Mỹ đã không gặp mặt trực tiếp với phía Taliban kể từ vài ngày trước khi Zawahiri bị tiêu diệt hôm 31/7.

Sự hiện diện của Phó giám đốc CIA David Cohen và ông Wasiq (lãnh đạo tình báo của Taliban) tại cuộc họp hôm 8/10 cho thấy hai bên nhấn mạnh vấn đề chống khủng bố. Nhà Trắng tháng trước thông báo, đang tiến hành hợp tác với Taliban về chống khủng bố.

Mỹ rút quân khỏi Afghanistan hồi tháng 8/2021. Ảnh: News First.

Tháp tùng ông Cohen là đại diện đặc biệt của Bộ Ngoại giao Mỹ về Afghanistan, Tom West, người thường dẫn đầu các cuộc tiếp xúc, tương tác với Taliban từ khi Mỹ rút quân vào năm ngoái.

Với sự giúp đỡ từ Qatar, con tin Mark Frerichs (kỹ sư dân dụng, cựu thợ lặn Hải quân Mỹ) đã được thả cách đây gần ba tuần sau hơn hai năm bị giam cầm. Các quan chức chính quyền Mỹ cho biết họ đã dành nhiều tháng thương lượng với Taliban để ông Frerichs được trả tự do.

Sau cuộc không kích tiêu diệt thủ lĩnh al-Qaeda, giới chức Mỹ đã cảnh báo Taliban chớ có làm hại Frerichs. Cách tốt nhất để xây dựng lại lòng tin là trả tự do cho con tin.

Ít nhất một người Mỹ khác, một nhà làm phim tên là Ivor Shearer, đang bị Taliban giam giữ. Ông Shearer bị bắt cùng với nhà sản xuất người Afghanistan, Faizullah Faizbakhsh, khi đang quay phim tại khu vực Zawahiri bị tiêu diệt, theo Ủy ban Bảo vệ Nhà báo.

Một chiến binh Taliban được chụp trên nền cờ Taliban được cắm tại sân bay quốc tế Hamid Karzai ở thủ đô Kabul của Afghanistan ngày 11/9/2021. Ảnh: Getty Images.

Sự trỗi dậy của một nhánh IS ở Aghanistan

Trong khi Taliban duy trì quan hệ với al-Qaeda, họ đang phải đối mặt sự nổi lên của một nhánh lực lượng Nhà nước Hồi giáo (IS) được gọi là ISIS-K. Nhóm này thường xuyên nhắm mục tiêu vào người dân tộc thiểu số Hazara ở Afghanistan.

Ít nhất 25 người, chủ yếu là phụ nữ trẻ, đã thiệt mạng trong một vụ tấn công liều chết vào tuần trước tại một trung tâm giáo dục ở khu dân cư chủ yếu là người Hazara ở Kabul. Chưa có ai đứng ra nhận trách nhiệm.

Bà Beth Sanner, cựu phó giám đốc Tình báo Quốc gia Mỹ, người đứng đầu lực lượng phân tích về Afghanistan tại CIA, nhận định: “Taliban đang đấu tranh để ngăn chặn các cuộc tấn công của ISIS-K, khiến chúng trông không ra gì, đặc biệt là ở Kabul”.

Bà Sanner cũng là một cộng tác viên của CNN. “Ông Cohen có khả năng đưa ra một thông điệp chắc chắn rằng chúng tôi sẽ tiến hành nhiều cuộc tấn công hơn như đã làm chống lại Zawahiri nếu chúng tôi nhận thấy rằng các thành viên al-Qaeda ở Afghanistan đang hỗ trợ các hoạt động đe dọa Mỹ hoặc đồng minh của mình”, bà Sanner nói.

“ISIS-K hiện đặt ra mối đe dọa với nội bộ Afghanistan, với Taliban và sự ổn định tông phái do ISIS-K tập trung vào việc giết người Shias. Nhưng có một số lo ngại hợp lý rằng ISIS-K cuối cùng có thể chuyển hướng sang âm mưu bên ngoài nếu Taliban không thể dung chứa chúng”, bà nhận định.

Trùm khủng bố Osama bin Laden (trái) và Ayman al-Zawahiri cùng nhau tuyên chiến với Mỹ và tổ chức vụ tấn công 11/9/2001. Ảnh: Reuters.

Tháng trước, chính quyền Joe Biden thông báo họ đã thành lập Quỹ Afghanistan trị giá 3,5 tỷ USD bằng tiền Afghanistan bị phong tỏa để thúc đẩy ổn định kinh tế nước này, hai quan chức Mỹ nói với CNN. Quỹ này sẽ do một cơ quan bên ngoài, độc lập với Taliban và ngân hàng trung ương của Afghanistan, quản lý.

Các quan chức chính quyền Mỹ cũng đã nhiều lần nêu lên hoàn cảnh của phụ nữ và trẻ em gái trong các cuộc trò chuyện của họ với Taliban. Báo cáo viên của Liên Hợp Quốc về nhân quyền ở Afghanistan, ông Richard Bennett, tháng trước gọi sự thoái trào của phụ nữ và trẻ em gái trong xã hội Afghanistan là “đáng kinh ngạc”.

“Không có quốc gia nào khác mà phụ nữ và trẻ em gái biến mất nhanh chóng khỏi mọi lĩnh vực của đời sống công cộng (như ở Afghanistan). Mặc dù vậy, phụ nữ và trẻ em gái vẫn đi đầu trong nỗ lực duy trì quyền con người và tiếp tục kêu gọi trách nhiệm giải trình”, ông Richard Bennett nói.