Đá Rosetta Ai Cập cổ đại là một phiến đá khổng lồ được khắc 3 loại chữ viết: chữ Hy Lạp, chữ Ai Cập và một dạng chữ viết Ai Cập khác.
Phiến đá Rosetta là một trong những cổ vật quan trọng nhất trong lịch sử. Phiến đá này, chứa đựng cùng một sắc lệnh bằng tiếng Hy Lạp cổ đại, chữ tượng hình và chữ viết thông dụng, chính là chìa khóa để giải mã hai ngôn ngữ sau.
Phiến đá này được quân đội Pháp phát hiện năm 1799, trong cuộc tấn công đầu tiên của Napoleon vào Ai Cập. Trong khi các quân lính đang xây dựng công sự ở thị trấn Rashid, vốn là Rossetta cổ đại, sỹ quan Pierre Francois Bouchard bỗng phát hiện ra viên đá giống đá granit được xây dựng bên trong một bức tường cũ.
Phiến đá này cao 112 cm, nặng 760 kg, được khắc bằng tiếng Hy Lạp, chữ tượng hình và chữ demotic, một loại chữ thảo Ai Cập. Bouchard ngay lập tức nhận ra tầm quan trọng của nó và suy đoán nội dung văn bản này giống hệt nhau ở 3 ngôn ngữ. Điều này có nghĩa là tiếng Hy Lạp cổ đại có thể dùng để giải mã hai loại ngôn ngữ còn lại, vốn đã không thể giải mã trong nhiều thế kỷ.
Di sản quan trọng của Ai Cập ở Bảo tàng Anh quốc
Quân đội Otttaman và Anh đã đánh bại quân Pháp, và vào năm 1801, phiến đá Rosetta đã bị quân Anh lấy đi theo Hiệp ước Alexandria và được chuyển đến Bảo tàng Anh quốc.
Dựa trên dòng chữ Hy Lạp, các học giả nhanh chóng suy luận rằng, văn bản này là một sắc lệnh hoàng gia từ năm 196 trước Công nguyên, được viết để vinh danh vị vua trẻ Ptolemy V Epiphanes vào đúng kỷ niệm một năm đăng quang. Mục đích của sắc lệnh này là khẳng định quyền lực của pharaoh Hy Lạp gốc Macedonia vào thời điểm hỗn loạn, ngay sau khi cuộc nổi loạn của người Ai Cập bản địa làm rung chuyển hệ thống xã hội Hy Lạp hóa và Đế chế Seleucid gần đó đã xâm lược một số vùng phía tây Địa Trung Hải.
Tấm bia đá khắc chữ đó tuyên bố rằng Ptolemy, "vị thần tự hiện thân", sẽ tài trợ cho các đền thờ và tín ngưỡng thờ động vật, tăng thu nhập cho các thầy tế, giảm gánh nặng thuế má và ân xá cho tù nhân. Đổi lại, tượng Ptolemy sẽ được đặt trong tất cả các đền thờ và các thầy tế sẽ chăm sóc các bức tượng đó ba lần một ngày. Những tâm bia tương tự cũng được đặt khắp Ai Cập.
Đến năm 1802, một nhà ngoại giao Thụy Điển đã đạt được bước tiến bộ trong việc giải mã một số từ trong tiếng demotic bằng cách dựa vào sự tương đồng của nó với tiếng Coptic, một ngôn ngữ Ai Cập.
Nhưng phải đến năm 1819, những đột phá then chốt trong việc giải mã mới được thực hiện. Học giả người Anh Thomas Young đã xuất bản một bài viết trên Bách khoa toàn thư Brittanica, trong đó ông định nghĩa 218 từ bình dân và liên kết chúng với khoảng 200 chữ tượng hình liện quan. Ông cũng giải mã được chữ tượng hình phiên âm của từ Ptolemy. Tuy nhiên, ông nghi ngờ rằng, chỉ có tên riêng và từ nước ngoài mới có thể là phiên âm, còn các chữ tượng hình khác chỉ mang tính biểu tượng.
Nhờ có nội dung trên phiến đá Rosetta, chúng ta đã khám phá ra những nghi lễ phức tạp và tín ngưỡng chi phối sự sống và cái chết trong cuốn Sách Người chết, tái tạo lại các công thức ướp xác phức tạp mà người Ai Cập cổ đại dùng để ướp xác người chết, có được bức tranh chi tiết về cuộc sống thường ngày của cả hoàng gia và thường dân trong hàng nghìn năm.
Phiến đá Rosetta đã từng bị tịch thu như một chiến lợi phẩm chiến tranh và hiện vẫn được lưu giữ tại Bảo tàng Anh quốc, nhưng nó vẫn được coi là một di sản quan trọng của Ai Cập.
