Du lịch 'gõ cửa', cải thiện kinh tế người dân

Làng muối cuối cùng của TPHCM

Thiềng Liềng là một đảo nhỏ, biệt lập giữa sông nước rừng ngập mặn Cần Giờ, cách trung tâm TPHCM khoảng 70 km. Muốn đặt chân đến đây, người ta chỉ có cách duy nhất là đi tàu, ca nô. Chính sự cách trở ấy đã giữ cho Thiềng Liềng vẻ đẹp nguyên sơ hiếm có.

Hơn 240 hộ dân ở ấp Thiềng Liềng với gần 1.000 nhân khẩu không quần tụ tại một điểm cố định mà phân bố rải rác thành nhiều cụm nhỏ, nương theo địa hình sông nước và khu vực canh tác. Giữa những cụm dân cư ấy, ruộng muối trải dài trắng xóa mỗi mùa nắng lên, trở thành dấu ấn đặc trưng của ấp đảo.

Từ bao đời, người dân Thiềng Liềng sống dựa vào nghề làm muối và đánh bắt ven bờ. Toàn ấp hiện có khoảng 152 hộ diêm dân, chiếm hơn 60% tổng số hộ gia đình, canh tác trên diện tích gần 396 ha. Những cánh đồng muối không chỉ mang lại sinh kế cho người dân, mà còn góp phần định hình lối sống, nếp sinh hoạt và bản sắc văn hóa của cả cộng đồng diêm dân giữa rừng ngập mặn Cần Giờ.

Muối ở đây được làm hoàn toàn thủ công, phụ thuộc nắng gió. Mùa muối ngắn, chỉ vài tháng trong năm; còn lại là những ngày chờ trời. Giá muối bấp bênh, thu nhập thất thường, đời diêm dân nhiều khi “ăn nắng, ở mưa” đúng nghĩa.

Có thời gian, làng muối đứng trước nguy cơ mai một. Người trẻ rời đảo đi làm công nhân, phụ hồ; ruộng muối bỏ trống dần. “Làm cực mà lời chẳng bao nhiêu, có năm mưa trái mùa là coi như trắng tay”- một diêm dân nhớ lại.

Ông Trần Văn Sáu (gắn bó hơn 30 năm với ruộng muối Thiềng Liềng) nheo mắt nhìn về cánh đồng trắng trải dài trước mặt. Chậm rãi, ông kể cho chúng tôi nghe về câu chuyện hạt muối nơi đây.

“Mùa làm muối bắt đầu khi mùa mưa kết thúc, khoảng tháng 10 âm lịch. Tuy nhiên, cũng có năm mưa nhiều, phải tháng 12 âm lịch mới bắt đầu và kéo dài đến khoảng tháng 4 âm lịch năm sau. Tính ra, có khoảng 6 tháng mùa khô trời nhiều nắng là làm được muối”- ông Sáu kể.

Nỗi nhọc nhằn chưa dừng ở đó, bởi nghề muối luôn gắn với điệp khúc “được mùa thì mất giá, được giá lại mất mùa”. Ông Sáu thở dài: “Trước đây, có giai đoạn giá muối xuống thấp lắm, có lúc chưa đến 1.000 đồng mỗi ký. Gặp thời điểm mưa nhiều là coi như trắng tay, thu nhập rất bấp bênh. Có lúc tôi nghĩ hay là bỏ nghề, chứ cứ bám hoài mà không thấy đường ra”.

Câu chuyện ấy không riêng ông Sáu. Nhiều gia đình diêm dân ở Thiềng Liềng từng đứng trước lựa chọn khó khăn: giữ nghề hay rời bỏ. Trong bối cảnh ấy, cụm từ “du lịch cộng đồng” nghe còn rất lạ. Du lịch gì ở một đảo nhỏ, chẳng có khách sạn, cũng không danh thắng nổi tiếng? Người dân vừa tò mò, vừa e dè.

Du lịch “gõ cửa”, người dân đổi đời

Khoảng vài năm trở lại đây, Thiềng Liềng được lựa chọn phát triển du lịch cộng đồng theo hướng thận trọng, ưu tiên bảo tồn thay vì mở rộng ồ ạt, tránh bê tông hóa và giữ nguyên nhịp sống vốn có của cư dân. Du lịch ở đây không bắt đầu từ hạ tầng hiện đại, mà từ chính đời sống, sinh kế và văn hóa của người dân trên đảo.

Tháng 12/2022, Thiềng Liềng chính thức trở thành điểm du lịch cộng đồng đầu tiên của TPHCM. Đến cuối năm 2023, ấp đảo này tiếp tục được vinh danh trong Top 10 điểm tham quan thú vị của thành phố.

Những buổi “tập huấn” đầu tiên diễn ra ngay trong xóm. Người dân học cách đón khách, kể chuyện nghề, giữ vệ sinh môi trường. Ban đầu còn lúng túng, nói chuyện với khách lạ cũng ngại. Nhưng rồi, chính sự mộc mạc ấy lại khiến du khách thích thú.

Nhớ lại chặng đường khởi đầu đầy trắc trở, bà Nguyễn Thị Bạch Tuyết - Giám đốc Hợp tác xã du lịch cộng đồng Thiềng Liềng cho biết, để hình thành mô hình du lịch cộng đồng, những ngày đầu bà phải kiên trì đến từng hộ dân để vận động, thuyết phục. Khi ấy, không ít người còn dè dặt, lo ngại thay đổi sinh kế quen thuộc.

Giờ đây, nhìn lại hành trình ấy, niềm tự hào đã hiện rõ trong ánh mắt người phụ nữ gắn bó lâu năm với ấp đảo. Bà Tuyết chia sẻ: “Từ khi có khách du lịch, không khí ở Thiềng Liềng vui tươi hơn hẳn. Bà con không còn tự ti, e dè mà mạnh dạn tận dụng chính ngôi nhà của mình để làm homestay, mở quán ăn phục vụ du khách. Đặc biệt, các sản phẩm chế biến như muối tôm, muối ngâm chân thảo dược đã giúp giá trị hạt muối tăng lên nhiều lần”.

Theo đại diện Hợp tác xã du lịch cộng đồng Thiềng Liềng, sau hơn 2 năm tham gia đề án phát triển du lịch cộng đồng, 24 hộ dân trên ấp đảo đã chính thức thoát nghèo, đời sống vật chất và tinh thần của người dân từng bước được cải thiện rõ rệt.

Không chỉ có thêm nguồn thu nhập từ việc đón khách, nhiều hộ dân còn tận dụng chính ngôi nhà của mình để làm homestay, mở quán ăn nhỏ, tổ chức các hoạt động trải nghiệm gắn với nghề truyền thống như làm muối, đánh bắt thủy sản ven bờ.

Đáng chú ý, du lịch cộng đồng đã tạo ra sự chuyển biến tích cực trong tư duy của người dân. Từ tâm lý e dè, trông chờ vào nghề muối bấp bênh, nhiều hộ mạnh dạn học cách làm du lịch, tiếp cận kỹ năng phục vụ, giao tiếp và quảng bá hình ảnh quê hương. Thanh niên trong ấp có thêm việc làm tại chỗ, hạn chế tình trạng rời đảo đi làm ăn xa, góp phần giữ gìn sự gắn kết cộng đồng.

Giữ nghề theo cách mới

Du lịch cộng đồng không khiến diêm dân bỏ muối. Ngược lại, ruộng muối trở thành trung tâm của trải nghiệm. Muối không chỉ là sản phẩm bán theo ký, mà là câu chuyện, là ký ức, là bản sắc.

Hiện nay, Thiềng Liềng đã xây dựng được 4 sản phẩm đạt chuẩn OCOP 3 sao, gồm muối tôm, muối tiêu, muối ớt và muối chấm hải sản. Trên nền tảng đó, Hợp tác xã du lịch cộng đồng Thiềng Liềng tiếp tục nghiên cứu, phát triển thêm nhiều sản phẩm mới như muối thảo dược, muối cá cơm, muối non… nhằm đa dạng hóa sản phẩm phục vụ du khách, đồng thời nâng cao giá trị hạt muối, giúp diêm dân có nguồn thu ổn định và bền vững hơn, thay vì phụ thuộc vào việc bán muối thô cho thương lái như trước.

Chị Thanh Thảo (ấp Thiềng Liềng, xã Thạnh An) chia sẻ, đến với Thiềng Liềng, khách được trực tiếp “check-in” quá trình làm ra hạt muối, được tận tay cào muối, gánh muối và nếm thử hương vị hạt muối biển. “Từ một người chỉ quen làm muối, giờ tôi có thêm vai trò hướng dẫn viên. Nhờ vậy, nghề làm muối tiếp tục được duy trì, thu nhập cũng ổn định hơn trước đây”- chị Thảo hào hứng nói.