Cử nhân điều dưỡng Hoàng Ngọc Phương, Bệnh viện Bạch Mai cho biết các thống kê cho thấy suy dinh dưỡng xuất hiện ở 20 - 70% bệnh nhân ung thư. Riêng tại Việt Nam, tỉ lệ này trước hóa trị dao động từ 59 - 70%. Đây là yếu tố làm giảm chất lượng sống, kéo dài thời gian điều trị, tăng biến chứng và thậm chí làm tăng nguy cơ tử vong. Vì vậy, xây dựng chế độ dinh dưỡng đầy đủ, cân đối và phù hợp trở thành “trụ cột” quan trọng bên cạnh các phương pháp điều trị ung thư hiện đại.
Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bệnh ung thư
Nhu cầu dinh dưỡng của mỗi bệnh nhân thay đổi tùy theo tuổi, giới, loại ung thư và mức độ suy kiệt. Nhìn chung, năng lượng cần thiết ở mức 25 - 35 kcal/kg/ngày; với người gầy sút hoặc suy kiệt, mức này có thể tăng lên 30 - 40 kcal/kg/ngày. Lượng đạm khuyến nghị từ 1 - 1,5 g/kg/ngày, riêng bệnh nhân đang thiếu dinh dưỡng hoặc đang điều trị tích cực cần 1,5 - 2 g/kg/ngày, ưu tiên đạm động vật để hỗ trợ tổng hợp cơ và phòng thiếu máu.
“Chất béo nên chiếm 20 - 30% tổng năng lượng, trong đó acid béo omega-3, đặc biệt EPA với liều từ 2g/ngày, có tác dụng giảm viêm và chống suy mòn. Tinh bột nên chiếm 45 - 60% tổng năng lượng, ưu tiên carbohydrate phức hợp để duy trì năng lượng bền vững. Ngoài ra, bệnh nhân cần tăng cường vitamin và khoáng chất như A, C, D, E, selen và kẽm; đồng thời đảm bảo lượng nước từ 30 - 40 ml/kg/ngày, điều chỉnh theo tình trạng bệnh lí như mất nước, phù hay suy tim:, điều dưỡng Phương khuyến cáo.
Những khuyến nghị giúp bệnh nhân ăn uống hiệu quả hơn
Trong khẩu phần hằng ngày, người bệnh nên ưu tiên nhóm tinh bột lành mạnh như ngũ cốc nguyên hạt và các loại khoai củ; bổ sung đạm từ thịt, cá, trứng, sữa và hải sản. Các loại dầu tốt như dầu ô liu, dầu mè, cá biển sâu giúp tăng omega-3 cho cơ thể. Rau xanh và trái cây tươi cần đạt khoảng 400 - 500g rau và 200 - 400g quả chín mỗi ngày. Thực phẩm giàu chất chống oxy hóa như cam, bưởi, bơ, cà rốt, giá đỗ, cà chua, rau ngót, súp lơ, nghệ hay trà xanh rất hữu ích trong việc giảm stress oxy hóa của cơ thể.
Ngược lại, người bệnh nên hạn chế đồ chiên rán, thực phẩm chế biến sẵn như xúc xích, thịt nguội, đồ hộp hoặc dưa cà muối. Đường tinh luyện, bánh kẹo ngọt, nước ngọt có gas và nước trái cây công nghiệp cũng không được khuyến khích. Các thực phẩm cần tránh hoàn toàn gồm dầu mỡ tái sử dụng, đồ nướng cháy, phủ tạng động vật, thực phẩm mốc hoặc ôi thiu vì có nguy cơ chứa độc tố gây ung thư. Rượu bia, đồ uống có cồn và thuốc lá ảnh hưởng trực tiếp đến hấp thu dinh dưỡng và tương tác thuốc điều trị, bệnh nhân tuyệt đối nên tránh.
Về cách ăn uống, các chuyên gia dinh dưỡng khuyến cáo người bệnh nên đa dạng hóa thực phẩm, chia nhỏ khẩu phần thành 4 6 bữa mỗi ngày, lựa chọn dạng thức ăn đặc - sệt - lỏng phù hợp với khả năng nhai nuốt. Việc chế biến món ăn mềm, dễ tiêu, giàu năng lượng sẽ giúp người bệnh duy trì dinh dưỡng tốt hơn trong suốt quá trình điều trị.
Thực đơn gợi ý cho bệnh nhân ung thư (1.600 – 1.700 kcal/ngày)
Một thực đơn tham khảo dành cho bệnh nhân ung thư vú nặng 50 - 55 kg có thể bao gồm 200g bún, 200g gạo tẻ, 170g thịt hoặc cá, 1 quả trứng, 1 hộp sữa chua, 400g rau xanh, 300g quả chín và 25ml dầu ăn mỗi ngày.
Trong đó, bữa sáng có thể là bún cá rô với 200g bún, 40g cá rô phi phi lê, thêm dầu ăn và rau gia vị. Bữa trưa gồm cơm tẻ, thịt nạc rim, trứng ốp, rau muống luộc và một phần táo chín. Buổi chiều người bệnh có thể dùng thêm sữa chua. Bữa tối gồm cơm tẻ, thịt bò xào súp lơ - cà rốt, canh rau ngót nấu thịt và một phần cam ngọt.
Các nhóm thực phẩm cũng có thể thay thế tương đương: 100g thịt lợn nạc tương đương 100g thịt bò hoặc thịt gà nạc, 120g tôm hoặc cá nạc, 2 quả trứng vịt, 3 quả trứng gà, 8 quả trứng cút hay 200g đậu phụ. Với chất bột đường, 100g gạo có thể thay bằng miến, bột mì, bánh phở khô, bánh mì hoặc khoai củ. Một thìa dầu ăn 5ml tương đương khoảng 8g lạc hoặc vừng. Về gia vị, 1g muối tương ứng khoảng 5ml nước mắm hoặc 7ml magi.
Dinh dưỡng đúng cách không chỉ giúp người bệnh duy trì thể trạng mà còn tăng hiệu quả điều trị, rút ngắn thời gian hồi phục và cải thiện chất lượng cuộc sống. Đây là “mảnh ghép” quan trọng mà mỗi bệnh nhân ung thư và gia đình cần đặc biệt coi trọng trong suốt hành trình chiến đấu với bệnh.
