Hành động khiêu khích
“Việc Trung Quốc thông qua quy định kiểm soát hoạt động đánh bắt cá của các nước trong khu vực đang có tranh chấp chủ quyền ở biển Đông là hành động khiêu khích và tiềm ẩn nguy hiểm. Trung Quốc vẫn chưa đưa ra lời giải thích nào hoặc căn cứ nào theo luật quốc tế cho những tuyên bố quá đáng như vậy”, Reuters dẫn lời Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Jen Psaki trong cuộc họp báo hôm 9/1 (giờ Mỹ).
Bà Psaki cho biết, quan điểm của Mỹ là các bên liên quan nên tránh bất kỳ hành động đơn phương nào làm tăng căng thẳng và làm suy yếu triển vọng cho một giải pháp hòa bình hoặc ngoại giao để giải quyết sự khác biệt. Trước đó, một số nước châu Á, trong đó có Philippines, đã lên án quy định của Hải Nam.
Trao đổi với PV Tiền Phong ngày 10/1, ông Termsak Chalermpalanupap, cựu thành viên Ban thư ký ASEAN, hiện công tác tại Viện Nghiên cứu Đông Nam Á ở Singapore, nhận định: “Động thái mới của chính quyền Hải Nam có thể làm gia tăng căng thẳng trên biển Đông”. Ông Termsak cho rằng, tuy rất khó để giải quyết các vấn đề chủ quyền trên biển, “nhưng các bên liên quan nên phối hợp, có thể dựa trên Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC), để quản lý hoạt động đánh bắt cá ở khu vực biển Đông”.
Trả lời phỏng vấn Tiền Phong ngày 10/1, GS Carlyle Thayer (chuyên gia về các vấn đề chính trị, an ninh châu Á-Thái Bình Dương đang công tác tại Học viện Quốc phòng Úc) khẳng định, việc tỉnh Hải Nam đang đòi quyền pháp lý đối với 57% diện tích biển Đông, gồm cả khu vực tranh chấp và vùng biển quốc tế là trái với luật pháp quốc tế. “Nếu Trung Quốc cố gắng thực thi quy định của tỉnh Hải Nam trong vùng biển quốc tế, nước này sẽ đối mặt nguy cơ bị phản ứng bạo lực, vì việc đó trái luật pháp quốc tế”, GS Thayer nhận định.
Động thái của chính quyền Hải Nam cũng ảnh hưởng xấu tới các cuộc thảo luận đầy ý nghĩa về việc thực hiện DOC và các buổi tham vấn về Bộ Quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC) dự kiến diễn ra trong năm 2014, GS Thayer nói. “Nếu chính phủ Trung Quốc ủng hộ động thái của chính quyền Hải Nam thì đó là hành động vi phạm nghiêm trọng DOC, bởi vì động thái đó là đơn phương và không thể hiện sự kiềm chế”, GS Thayer nhận định.
Trên tạp chí ngoại giao The Diplomat (trụ sở chính ở Nhật Bản), Phó giáo sư ngành khoa học chính trị Taylor Fravel, thành viên chương trình nghiên cứu an ninh tại Viện Công nghệ Massachusetts của Mỹ, nhận định: “Nếu được áp dụng, những biện pháp này (quy định mới của chính quyền Hải Nam) sẽ cấu thành nỗ lực kiểm soát hoạt động đánh bắt cá trên toàn bộ khu vực theo cách rõ ràng là vi phạm Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển”.
Đây không phải lần đầu tiên chính quyền Hải Nam tìm cách kiểm soát hoạt động của các tàu cá nước ngoài trên phần lớn diện tích biển Đông. Cách đây 1 năm, tỉnh này cho phép cảnh sát có quyền được lên tàu và tịch thu tàu cá nước ngoài bị coi là xâm nhập trái phép, phá hoại cơ sở ven biển, theo báo Trung Quốc China Daily. Động thái mới của chính quyền Hải Nam càng khiến nhiều nước lo ngại về quyền tự do hàng hải trên biển Đông.
Cản trở hoạt động đánh bắt, khảo cổ
Báo chí Trung Quốc đưa tin, cái gọi là “thành phố Tam Sa” ở phía nam đảo Hải Nam hôm 1/1 tổ chức tập trận với sự tham gia của 14 tàu chiến, 190 nhân sự từ nhiều cơ quan tuần tra biên giới và thực thi pháp luật. Một trong những mục tiêu của đợt tập trận này là đối phó cái gọi là “sự vi phạm tràn lan của các tàu cá nước ngoài”, báo chí nhà nước Trung Quốc trích lời quan chức thực thi pháp luật Wang Shizhen.
Báo Anh The Guardian cho rằng, việc Trung Quốc áp quy định trên vùng biển rộng lớn như vậy là điều gần như không thể, nhưng động thái này có vẻ để nhấn mạnh quyết tâm của Trung Quốc nhằm buộc các nước khác phải chú ý hơn đến tuyên bố chủ quyền của họ.
Không chỉ thành lập cái gọi là “chính quyền thành phố Tam Sa”, Trung Quốc còn gộp các cơ quan hàng hải dân sự thành lực lượng bảo vệ bờ biển duy nhất để tăng cường hiệu quả, thậm chí còn đàn áp hoạt động của các nhà khảo cổ biển nước ngoài trong khu vực, theo The Guardian.
Hải Nam có nhiều căn cứ của Hải quân Trung Quốc, trong đó bến dành cho tàu sân bay duy nhất của nước này cũng như căn cứ cho các tàu ngầm tấn công, Reuters đưa tin ngày 10/1.
Trao đổi với PV Tiền Phong về khả năng Trung Quốc tuyên bố vùng nhận diện phòng không (ADIZ) trên biển Đông, nhà nghiên cứu Termsak Chalermpalanupap cho rằng, nếu muốn lập ADIZ thì “phải tuân thủ thông lệ quốc tế, tránh lập ADIZ trên các khu vực tranh chấp”.
Theo ông Termsak, nếu Trung Quốc cố tình làm như vậy, Mỹ chắc chắn sẽ phản đối, giống như việc bất ngờ đưa hai máy bay ném bom B-52 vào ADIZ mà Trung Quốc tuyên bố trên biển Hoa Đông.
GS Carlyle Thayer nhận định, Trung Quốc có vẻ sẽ không dám lập ADIZ trên biển Đông, vì việc lập ADIZ trên biển Hoa Đông đã bị quốc tế chỉ trích mạnh mẽ và việc thực thi ADIZ mới gần như là không thể.
