Một vụ bê bối tham nhũng nghiêm trọng liên quan đến đối tác kinh doanh và các đồng minh chính trị của Tổng thống Ukraine Zelensky và nhiều người trục lợi từ vị thế độc quyền ngành năng lượng hạt nhân đang gây chao đảo quốc gia vốn đang thiếu điện trầm trọng.
Các nhà quan sát nhận định vụ bê bối có thể kéo tụt mức độ ủng hộ Tổng thống Zelensky, khiến các nhà tài trợ phương Tây phẫn nộ và gây ra khủng hoảng chính trị, kéo theo nguy cơ nghiêm trọng trên chiến trường.
“Điều đang diễn ra thực chất là hành vi cướp bóc một doanh nghiệp nhà nước trong thời chiến, và điều đó khiến người dân vô cùng đau đớn”, bà Tetiana Shevchenko, công tác tại Trung tâm Hành động chống tham nhũng ở Kiev, nói với Al Jazeera.
Theo hai cơ quan chống tham nhũng, Timur Mindich – người đồng sở hữu nhóm hài District 95 đã đưa ông Zelensky trở thành ngôi sao và sau đó đắc cử tổng thống – bị cáo buộc đóng vai trò “kiến trúc sư” của đường dây tham nhũng liên quan tới nhiều hợp đồng với Energoatom - tập đoàn nhà nước quản lý các nhà máy điện hạt nhân của Ukraine.
Cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine liên tục trở thành mục tiêu bị tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái của Nga, khiến các nhà máy điện hạt nhân trở thành nguồn điện chính của quốc gia.
Mindich, 46 tuổi, đã bỏ trốn khỏi Ukraine chỉ vài giờ trước khi các điều tra viên gõ cửa căn hộ xa hoa của ông ta ở trung tâm Kiev hôm 10/11. Người này được cho là đã sang Israel.
“Bắt doanh nhân Timur Mindich gần như là điều không thể; việc ông ta bỏ trốn không gây ngạc nhiên”, một nguồn tin từ cơ quan thực thi pháp luật nói với đài NV.ua.
Một ngày sau, hai cơ quan giám sát chống tham nhũng độc lập đã khởi tố Mindich và 7 người khác với các tội danh hối lộ, lạm quyền và làm giàu bất hợp pháp từ khoản lại quả lên tới 15% giá trị các hợp đồng với Energoatom, tổng giá trị khoảng 100 triệu USD.
Cục Chống tham nhũng quốc gia Ukraine (NABU) và Viện Công tố chống tham nhũng đặc biệt (SAPO) đã công bố video và bản ghi âm cho thấy nhóm này sử dụng biệt danh và mật ngữ để trao đổi về các khoản hối lộ trị giá hàng chục triệu đô la.
Ông Zelensky, người thắng cử năm 2019 nhờ chiến dịch chống tham nhũng gây tiếng vang, từng tìm cách hạn chế quyền độc lập của hai cơ quan trên, sau khi họ điều tra các đồng minh và đối tác cũ của ông. Nhưng trước làn sóng phản đối rầm rộ, ông Zelensky buộc phải dừng lại và cam kết giữ nguyên tính độc lập của họ.
Biệt danh và những xấp tiền mặt
“Chính ông Zelensky là người đưa những người này lên nắm quyền; họ đã dùng tên ông để bổ nhiệm các ‘giám sát viên’ cho công ty năng lượng”, bà Shevchenko nói.
Kết quả điều tra được NABU công bố trên YouTube cho thấy cách hoạt động của các nghi phạm. Video này đã thu hút khoảng 200.000 lượt xem.
Trong video, Mindich - dùng biệt danh “Karlsson", nói chuyện với “Rocket” - tức Ihor Mironyuk - cựu cố vấn của Bộ trưởng Tư pháp German Galushchenko.
Galushchenko bị đình chỉ hôm 12/11. Sau khi các nghị sĩ Ukraine kêu gọi ông từ chức, ông đã nộp đơn từ nhiệm.
Bộ trưởng Năng lượng Svitlana Grinchuk cũng từ chức cùng ngày, sau khi các điều tra viên cáo buộc bà đã qua đêm nhiều lần tại căn hộ của Galushchenko và có thể liên quan đến bê bối.
Một nghi phạm chủ chốt khác là Dmytro Basov - biệt danh “Tenor” - cựu công tố viên và là lãnh đạo bộ phận an ninh của Energoatom.
Một thành viên khác trong nhóm là Oleksandr Tsukerman - biệt danh “Sugarman”, đang bị điều tra rửa tiền tại Mỹ và cũng đã chạy trốn khỏi Ukraine, báo Ukrainska Pravda đưa tin.
Nhóm này bị cáo buộc đã trả cho “Che Guevara” – biệt danh của cựu Phó Thủ tướng Oleksiy Chernyshov, 1,2 triệu USD và 100.000 euro (116.000 USD).
Chernyshov bị sa thải từ tháng 7 với cáo buộc nhận hối lộ và rửa tiền thông qua việc xây các biệt thự sang trọng.
Thất bại quân sự?
Ông Volodymyr Fesenko, giám đốc viện nghiên cứu Penta tại Kiev, gọi bê bối này là phần “dạo đầu” của bộ phim dài tập sẽ cuốn hút người Ukraine trong nhiều năm tới.
Ông cho rằng các đối thủ chính trị của Tổng thống Zelensky sẽ dùng vụ này để triển khai một cuộc tấn công quy mô lớn nhằm vào nhà lãnh đạo.
Ông Fesenko cho rằng điều này bình thường trong thời bình, nhưng trong thời chiến, nó có thể gây ra “khủng hoảng chính trị nội bộ, làm suy yếu đáng kể nhà nước và trong trường hợp tệ nhất, dẫn tới thất bại quân sự”.
Mindich cũng được cho có quan hệ với Firepoint, một hãng sản xuất thiết bị không người lái tấn công tầm xa, thiết bị giám sát và tên lửa.
Mindich phủ nhận liên quan, nhưng Firepoint đang bị điều tra tham nhũng sau khi trúng nhiều hợp đồng béo bở của chính phủ.
Một phần hóa đơn do Đức chi trả, và vụ bê bối có thể ảnh hưởng xấu đến nguồn viện trợ từ Berlin trong tương lai.
Theo nhà nghiên cứu Nikolay Mitrokhin công tác tại Đại học Bremen, vụ bê bối cho thấy tình trạng tham nhũng rộng hơn trong mảng mua sắm quân sự, biển thủ viện trợ nước ngoài và tống tiền binh lính muốn xin nghỉ phép.
“Đáng tiếc là tình trạng tham nhũng có hệ thống và những quyết định liên quan đã ảnh hưởng đến tác chiến và thái độ của người dân Ukraine đối với việc tự bảo vệ, điều có thể gây hậu quả nặng nề trên chiến trường”, Mitrokhin nói.
Vụ bê bối lần này khiến người Ukraine nghĩ đến thảm họa chính trị từng làm hỏng sự nghiệp chính trị của người tiền nhiệm của Tổng thống Zelensky.
Ông Petro Poroshenko lên làm tổng thống sau cuộc nổi dậy chống Nga năm 2014, với lời hứa sẽ dẹp bỏ nạn tham nhũng tràn lan.
Năm năm sau, một phóng sự điều tra tiết lộ người bạn thuở nhỏ của ông đóng vai trò chủ chốt trong đường dây bán trang thiết bị quân sự cũ cho Bộ Quốc phòng Ukraine với giá cắt cổ.
Ông Poroshenko thua ông Zelensky trong cuộc bầu cử năm 2019 - nghệ sĩ hài nổi tiếng lần đầu tham gia chính trường với lời hứa tương tự về chống tham nhũng.