Ông Thân Hải Nam - Chủ tịch UBND huyện Yên Thế cho biết khi thực dân Pháp xâm lược nước ta, đã có nhiều cuộc khởi nghĩa nổi dậy trên địa bàn tỉnh Bắc Giang như cuộc khởi nghĩa của ở Bảo Lộc (Lạng Giang), cuộc khởi nghĩa của Lưu Kỳ và Hoàng Thái Nhân (1884-1894) ở Lục Ngạn. Tiêu biểu hơn cả là cuộc khởi nghĩa nông dân Yên Thế do các vị thủ lĩnh áo nâu Lương Văn Nắm và Hoàng Hoa Thám lãnh đạo đứng lên.

Ngày 16/3/1884, Đề Nắm (tức Lương Văn Nắm) đã cùng các nghĩa sĩ của ông về đình Thế Lộc (nay là đình Hả, xã Tân Trung, huyện Tân Yên) tổ chức lễ tế cờ, chính thức phát động cuộc khởi nghĩa vũ trang chống lại thực dân Pháp xâm lược và bè lũ tay sai bán nước.

Bí thư Tỉnh ủy Bắc Giang Nguyễn Văn Gấu dự lễ hội. Ảnh: Nguyễn Thắng.

Trong 8 năm lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Yên Thế (1884-1892), Đề Nắm đã lập nên một cụm cứ điểm gồm 7 hệ thống công sự trong rừng núi dọc theo bờ sông Sỏi, tổ chức lối đánh du kích tài tình, mưu trí dũng cảm, đã đẩy lùi nhiều cuộc tấn công của thực dân Pháp.

Diễn viên tái hiện lại cuộc khởi nghĩa Yên Thế. Ảnh: Nguyễn Thắng.

Tháng 3/1892, Đề Nắm bị sát hại, Hoàng Hoa Thám (còn gọi là Đề Thám) - một vị tướng tài của nghĩa quân đã đứng lên tiếp tục giương cao ngọn cờ khởi nghĩa, trở thành thủ lĩnh tối cao với biệt danh Hùm xám Yên Thế.

Diễn vai đóng vai Hoàng Hoa Thám. Ảnh: Nguyễn Thắng.

Hoàng Hoa Thám đã củng cố, tập hợp lực lượng tổ chức lễ tế cờ xuất trận tại đình Đông (phường Bích Động, thị xã Việt Yên ngày nay) vào ngày 19/12/1892. Kể từ đây, Hoàng Hoa Thám chính thức trở thành thủ lĩnh và là linh hồn của cuộc khởi nghĩa Yên Thế.

Hàng nghìn người tham gia lễ hội. Ảnh: Nguyễn Thắng.

Với tài năng quân sự lỗi lạc, Đề Thám đã dựa vào núi rừng để tổ chức nhiều trận đánh gan dạ và táo bạo, làm cho giặc Pháp phải bao phen bạt vía, kinh hồn.

Hoàng Hoa Thám cùng nghĩa quân liên tiếp tổ chức những trận đánh và thắng lớn ở Luộc Hạ, Hố Chuối, đồn Hom, đồn Phồn Xương, đồn Khám Nghè, Cao Thượng... làm cho giặc Pháp phải thất điên bát đảo. Bởi vậy trong dân gian lưu truyền câu ca: “Yên Thế là đất Cụ Đề/ Tây lên thì dễ, Tây về thì không”.

Hình ảnh võ sáo nổi tiếng ở Yên Thế. Ảnh: Nguyễn Thắng.

Hoàng Hoa Thám đã buộc thực dân Pháp phải nhượng bộ 2 lần ký giảng hòa (lần thứ nhất năm 1894; lần thứ 2 năm 1897). Trong thời gian này, nhân dân cả nước đều hướng về phong trào khởi nghĩa Yên Thế.

Đền thờ anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám. Ảnh: Nguyễn Thắng.

Sau đó, nghĩa quân vừa chiến đấu, vừa di chuyển, đánh trả quyết liệt gây cho thực dân Pháp và tay sai nhiều thiệt hại nặng nề cho tới khi người anh hùng áo vải Hoàng Hoa Thám bị thực dân Pháp sát hại vào năm 1913, cuộc khởi nghĩa Yên Thế mới dần đi vào thoái trào.

Cho đến hôm nay, nhiều người vẫn nhớ tới câu nói bất hủ của vị thủ lĩnh áo vải Hoàng Hoa Thám: "Chúng tôi gắn bó với phong tục của đất nước chúng tôi. Chúng tôi không bao giờ từ bỏ phong tục ấy dù có phải hy sinh cả tính mạng”.

Ngày 10/5/2012, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định công nhận Di tích lịch sử Những địa điểm khởi nghĩa Yên Thế là di tích quốc gia đặc biệt.

Tượng đài anh hùng dân tộc Hoàng Hoa Thám. Ảnh: Nguyễn Thắng.