Mỹ phẩm dởm tràn lan: Nhức nhối bài toán quản lý
Sáng 25/8, Báo Tiền Phong phối hợp cùng Bộ Y tế và các đơn vị liên quan đã tổ chức hội thảo Mỹ phẩm: Từ công bố, sản xuất đến đảm bảo chất lượng diễn ra tại Trường Đại học Quốc tế Hồng Bàng (TPHCM).
Báo cáo tham luận tại sự kiện, bà Hà cho biết TMĐT ngày càng len lỏi sâu rộng trong đời sống tiêu dùng của người dân, đặc biệt là giới trẻ. Số liệu khảo sát của Bộ Công Thương cho thấy trên 60% người tiêu dùng hiện nay lựa chọn mua sắm mỹ phẩm qua các sàn TMĐT như Shopee, TikTok Shop hay Facebook Marketplace. Sức hút lớn đến từ khuyến mãi dồn dập, quảng cáo trực diện và thói quen “nghiện” mua sắm trực tuyến.
Tuy nhiên, sự bùng nổ này kéo theo nhiều hệ lụy. Mỹ phẩm giả, nhái, không rõ nguồn gốc đang núp bóng tuồn ra thị trường gây nguy cơ trực tiếp cho sức khỏe làn da và thậm chí cả tính mạng người sử dụng.
Tuy nhiên, việc kiểm soát đang gặp nhiều khó khăn khi khung pháp lý hiện hành mới chỉ dừng lại ở các nghị định, thiếu một đạo luật đủ bao quát.
“Chính phủ mới ban hành Nghị định 52/2013 và Nghị định 85/2021 về thương mại điện tử, cùng Nghị định 93/2016 về quản lý mỹ phẩm do Bộ Y tế chủ trì. Các văn bản này chỉ đặt nền tảng cơ bản nhưng khi áp vào thực tế, nhất là môi trường trực tuyến phức tạp thì vẫn còn rất nhiều khoảng trống khiến việc kiểm tra, xử lý gặp khó khăn” - bà Hà nhấn mạnh.
Một trong những thách thức lớn nhất là tính xác thực của hồ sơ pháp lý. Người bán hàng khi tham gia sàn chỉ cần nộp phiếu công bố sản phẩm hoặc giấy phép lưu hành. Theo bà Hà, các giấy tờ này rất dễ bị làm giả.
“Chỉ cần chỉnh sửa thông tin, thay đổi ngày công bố hay số lô sản xuất, kẻ xấu đã có thể tạo ra bộ hồ sơ ‘hợp pháp’ trên giấy. Chủ sàn TMĐT không có cơ chế để kiểm chứng chéo, còn cơ quan quản lý nhà nước thì không thể đi sâu giám sát từng cửa hàng trực tuyến” - bà Hà cảnh báo.
Hậu kiểm thủ công: lực bất tòng tâm
Hiện công tác hậu kiểm mỹ phẩm chủ yếu dựa trên các đoàn thanh tra. Tuy nhiên, năng lực triển khai quá nhỏ so với quy mô thị trường. Theo thống kê, mỗi năm, cơ quan trung ương chỉ kiểm tra khoảng 40 đơn vị, còn toàn bộ địa phương cộng lại cũng chỉ đạt 500. Trong khi đó, mỗi năm có tới 60.000 sản phẩm mỹ phẩm được công bố lưu hành.
“Khoảng cách này là cực lớn. Nếu cứ hậu kiểm theo cách truyền thống, chúng ta không bao giờ bắt kịp tốc độ phát triển TMĐT. Đặc biệt, một số người bán chỉ cần một buổi livestream có thể thu về doanh thu hàng tỷ đồng, điều mà kênh bán hàng truyền thống khó lòng đạt được” - đại diện Bộ Công Thương cho biết.
Với các nền tảng xuyên biên giới, khó khăn càng nhân lên gấp bội. Người bán có thể ở nước ngoài, hoạt động qua quảng cáo, tiếp thị liên kết hoặc đại lý trong nước. Khi cơ quan chức năng vào cuộc, việc lần theo nguồn gốc gần như bất khả thi.
Đề xuất siết chặt bằng công nghệ và luật hóa
Để khắc phục những bất cập nói trên, bà Hà đề xuất một loạt giải pháp. Thứ nhất, cần sửa đổi Nghị định 93/2016. Nếu hiện nay nghị định chủ yếu tập trung vào khâu sản xuất thì tới đây cần bổ sung rõ trách nhiệm của người kinh doanh mỹ phẩm trên môi trường số. Người bán không thể chỉ nộp phiếu công bố mà phải công khai, cung cấp dữ liệu minh bạch để đối chiếu.
Thứ hai, Bộ Công Thương đang chuẩn bị trình Quốc hội Luật Thương mại điện tử vào tháng 10/2025. Luật sẽ tạo khung pháp lý cao hơn, bao quát toàn diện, kể cả các hoạt động mới nổi như livestream bán hàng, tiếp thị liên kết hay quảng cáo xuyên biên giới.
Thứ ba, phải triển khai cơ chế hậu kiểm trực tuyến. “Nếu có một cơ sở dữ liệu quốc gia về mỹ phẩm, các cơ quan quản lý và chính chủ sàn TMĐT đều có thể đối chiếu nhanh chóng. Như vậy, thay vì mất hàng tháng gửi công văn, chỉ cần vài phút tra cứu là phát hiện được giấy tờ giả” - bà Hà nói.
Thứ tư, tăng cường liên thông dữ liệu. Hệ thống quản lý TMĐT online.gov.vn hiện đã kết nối một phần với cơ quan thuế. Sắp tới, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục tích hợp với hải quan và Bộ Y tế. Theo đó, bất kỳ nền tảng hay sản phẩm nào không đăng ký trên online.gov.vn sẽ không được nhập khẩu vào Việt Nam.
Song song, việc phân cấp cho địa phương cũng rất cần thiết. Cơ quan quản lý thị trường tại các tỉnh, thành phải thường xuyên kiểm tra cửa hàng, cộng tác viên, điểm phân phối mỹ phẩm để ngăn chặn từ gốc.
Thách thức còn ở phía trước
Trong 6 tháng đầu năm 2024, Cục Thương mại điện tử đã xử lý, gỡ bỏ hơn 399 sản phẩm và 275 gian hàng vi phạm. Tuy nhiên, con số này được đánh giá là “muối bỏ bể” so với hàng chục nghìn sản phẩm mỹ phẩm trôi nổi trên thị trường.
“Thương mại điện tử không còn chỉ là cánh tay nối dài của hoạt động thương mại truyền thống. Nó đã trở thành một thị trường độc lập, với tốc độ tăng trưởng 18-25% mỗi năm. Tư duy quản lý cũng cần thay đổi để theo kịp” - bà Hà khẳng định.
Các chuyên gia tại hội thảo cũng đồng tình rằng chỉ khi có cơ chế dữ liệu minh bạch, hậu kiểm trực tuyến và luật hóa toàn diện, mới có thể bảo vệ người tiêu dùng trước nạn mỹ phẩm “dỏm” đang lan tràn.
Người tiêu dùng cần lưu ý khi mua mỹ phẩm online
Các chuyên gia khuyến cáo, để hạn chế nguy cơ gặp phải mỹ phẩm kém chất lượng khi mua trên sàn thương mại điện tử, người tiêu dùng chỉ nên chọn mua ở các gian hàng chính hãng đã được sàn xác thực. Kiểm tra kỹ thông tin sản phẩm: số công bố, giấy phép lưu hành, thành phần. Cảnh giác với sản phẩm giá quá rẻ, khuyến mãi dồn dập bất thường. Lưu lại hóa đơn, chứng từ mua bán để làm căn cứ khiếu nại. Khi gặp dấu hiệu bất thường (dị ứng, kích ứng da), cần ngừng sử dụng và báo ngay cho cơ quan chức năng.