Đồng cảm - liều thuốc quan trọng cho người béo phì

Khi cân nặng trở thành gánh nặng, Lan Anh * (31 tuổi, TP HCM), kế toán tại một công ty logistics, quen với lịch tăng ca đến khuya và ăn vội tại bàn làm việc. Căng thẳng kéo dài khiến cô tìm đến đồ ngọt để “giải tỏa”. Ba năm trôi qua, cân nặng của cô từ 58 kg tăng lên 83 kg. Lan Anh từng chủ quan, nghĩ chỉ cần cố gắng là sẽ giảm lại, nhưng cô không ngờ mình đang đối mặt một bệnh lý phức tạp.

Mỗi ngày, cô đối mặt nhiều câu nói nửa đùa, nửa thật: “Ngồi nhiều quá nên mới thế”, “Không giữ dáng là xuống phong độ ngay”. Sự phán xét khiến Lan Anh dần thu mình, đánh mất sự tự tin.

Tăng cân kéo dài khiến cơ thể cô đưa ra loạt cảnh báo. “Tôi thở dốc sau khi đi bộ ba tầng lầu, tim đập nhanh, mồ hôi ướt áo. Đầu gối đau nhức, nhiều hôm bước xuống khỏi xe bus cũng mệt. Tôi vẫn cố gắng cười, làm việc bình thường nhưng bên trong luôn lo nếu cơ thể tiếp tục xuống dốc, liệu mình còn đủ sức làm việc nữa hay không”, Lan Anh kể.

Ở lát cắt khác, Quốc Khánh (38 tuổi, kỹ sư xây dựng, Bình Dương) từng xem thân hình to lớn là lợi thế khi làm công trình. Nhưng đến khi chạm mốc 115 kg, cơ thể bắt đầu “lên tiếng”, anh mới tá hỏa: đau khớp gối khi leo giàn giáo, khó thở lúc đội nón bảo hộ di chuyển nhanh, huyết áp tăng và dễ kiệt sức khi làm ca kéo dài.

“Cảm giác như phải mang theo ba lô 40-50 kg mỗi khi bước đi. Tôi hiểu rằng nếu không thay đổi, mình khó trụ nổi với cường độ công việc này”, Khánh chia sẻ.

Bước ngoặt thay đổi bản thân

Một lần tình cờ, Lan Anh đọc được đoạn chia sẻ của bác sĩ về béo phì: “Đó không phải lỗi cá nhân - ăn nhiều hay lười vận động. Đây là bệnh mạn tính bị chi phối bởi hormone và yếu tố sinh học, có nguy cơ dẫn đến bệnh tim mạch, tiểu đường, vô sinh”. Cô chợt hiểu những năm qua mình tự trách bản thân, để lời kỳ thị đè nặng mà quên rằng điều mình cần không phải sự chê bai, mà là một hướng điều trị bài bản.

Tương tự, Quốc Khánh thay đổi nhận thức sau nhiều sai lầm. “Ngày trước tôi nghĩ giảm cân chỉ cần ăn thật ít và tập thật nhiều. Có lần tôi tập cường độ cao đến mức choáng váng rồi ngất ngay tại công trường. Cân có lúc giảm, rồi lại tăng nhanh. Cơ thể kiệt sức, tinh thần bế tắc. Nghĩ lại, đó là giai đoạn tôi vô tình tự làm hại mình”, anh nhớ lại.

Chỉ đến khi được bác sĩ tư vấn, anh mới hiểu béo phì là bệnh mạn tính gây ra bởi rối loạn chuyển hóa, và là yếu tố nguy cơ liên quan đến các bệnh lý khác như tim mạch, xương khớp và cả tình trạng ngưng thở khi ngủ. “Nếu tôi đi khám sớm hơn, có lẽ đã không phải đánh đổi bằng sức khỏe và những trải nghiệm mệt mỏi ấy.”

Tổ chức Sức Khỏe Thế giới (WHO) xếp béo phì vào nhóm bệnh mạn tính phức tạp, với lượng mỡ thừa tích tụ gây hại cho sức khỏe. Đây là bệnh mạn tính tiến triển, có cơ chế sinh học, thần kinh và nội tiết phức tạp, bị chi phối bởi hormone như GLP-1, ghrelin, insulin.

Trong khi đó, nghiên cứu trên New England Journal of Medicine chỉ ra sau khi giảm cân, cơ thể người béo phì tăng cảm giác đói và giảm chuyển hóa, khiến cân nặng dễ tăng lại nếu không có hỗ trợ y khoa. Hiệp hội Y khoa Mỹ (AMA), Hiệp hội Nghiên cứu béo phì châu Âu (EASO) cũng khẳng định bệnh mạn tính này cần quản lý lâu dài, không phải vấn đề ý chí cá nhân.

Sức mạnh từ sự đồng cảm

Nghiên cứu Action-Vietnam cho thấy 58% người béo phì nghĩ rằng giảm cân hoàn toàn là trách nhiệm của bản thân, đồng thời 24% cho rằng nhân viên y tế không thể làm gì để giúp tôi kiểm soát cân nặng. Gần 50% người được hỏi cho biết từng chịu kỳ thị về ngoại hình, dẫn đến tâm lý tự ti, né tránh khám và bỏ dở điều trị.

Các nghiên cứu quốc tế chứng minh đồng cảm, hỗ trợ tinh thần có sức mạnh to lớn. Theo tổng quan trên BMJ Open, các phương pháp trị liệu tâm lý - nhất là liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) và phỏng vấn tạo động lực - có thể giúp người bệnh duy trì cân nặng ổn định, cải thiện chất lượng sống.

Khi nhận được sự đồng hành đúng cách, cả Lan Anh và Quốc Khánh đều thay đổi theo hướng tích cực. Lan Anh khẳng định giảm cân không chỉ để đẹp, mà hướng tới khỏe mạnh, giữ ước mơ, bảo vệ khả năng làm mẹ và hạnh phúc tương lai. Hành trình đó không nên đơn độc, bác sĩ mới là người đồng hành đúng đắn.

“Giá như tôi biết béo phì là bệnh sớm hơn, hành trình giảm cân đã không quá đau khổ. Nếu bạn đang gặp vấn đề cân nặng, đừng tự trách, hãy đến bác sĩ để có lộ trình đúng, nhẹ nhàng, hiệu quả hơn”, Quốc Khánh cho hay.

Chữa béo phì không thể là hành trình đơn độc mà cần sự chung tay của ba nhóm quan trọng. Đầu tiên, truyền thông nên lan tỏa nhận thức đúng, thay đổi cách nhìn từ “phán xét ngoại hình” sang “hiểu đúng về bệnh mạn tính”. Tiếp đó, cơ quan y tế cần tiếp tục đào tạo bác sĩ có kỹ năng giao tiếp đồng cảm, tầm soát béo phì định kỳ, điều trị cá nhân hóa. Thứ ba, gia đình và cộng đồng - trao đi sự động viên nhỏ nhưng có ý nghĩa lớn.

Tại Việt Nam, Tổng hội Y học Việt Nam phối hợp Novo Nordisk Việt Nam triển khai website giamcansongkhoe, cung cấp thông tin khoa học về béo phì, giúp người dân nhận thức rõ hơn đây là bệnh mạn tính, hiểu rõ cơ sở khoa học và gánh nặng bệnh gây ra.