Theo WSJ, nước Nga đã đón nhận một cú sốc khi chứng kiến cảnh tượng một đao phủ của phiến quân Nhà nước Hồi giáo (IS) với mái tóc nâu bù xù đến từ vùng Siberia, Nga lên giọng đe dọa chính quê hương mình, trước khi cắt cổ Magomed Khasiev, người Chechnya, bị cáo buộc làm gián điệp trong một video tuyên truyền của IS đăng ngày 2/12.
Đao phủ được báo chí Nga và bạn bè xác định là Anatoly Zemlyanka, 28 tuổi, sinh trưởng ở thành phố Noyabrsk thuộc khu tự trị Yamalo-Nenets, tây Siberia, Nga. Anh ta trở nên khét tiếng ở Nga kể từ khi IS công bố đoạn video trên.
Giới chức Nga, dù không xác nhận danh tính của tên đao phủ, nhưng đã đưa người này vào danh sách truy nã của Tổ chức cảnh sát hình sự quốc tế Interpol.
Truyền thông Nga gán cho anh ta cái cái tên Jihadi Tolik (phiến quân Tolik) dựa vào biệt danh theo tiếng Nga của Zemlyanka, để mô tả một sự lột xác rõ ràng từ một sinh viên đại học ở vùng Siberia thành một gương mặt đại diện cho sự tàn bạo của IS.
Hình ảnh của Zemlyanka khiến mọi người đưa ra những so sánh với Mohammed Emwazi hay còn gọi là Jihadi John, phiến quân IS người Anh đã tiến hành nhiều vụ chặt đầu con tin phương Tây trong lúc đưa ra yêu cầu với Tổng thống Mỹ Barack Obama. Emwazi đã trở thành công cụ tuyên truyền quan trọng cho IS.
Tuy nhiên, thay vì nói tiếng Anh và chỉ trích Obama, Zemlyanka nói tiếng Nga và mắng nhiếc Tổng thống Nga Vladimir Putin.
Gieo rắc nỗi sợ
IS đang gia tăng chiến dịch tuyên truyền nhắm đến Nga khi Kremlin hỗ trợ quân sự cho Tổng thống Syria Bashar al-Assad.
Chiến dịch này nhằm gieo rắc nỗi sợ cho người Nga về khả năng IS sẽ báo thù nhiều hơn nữa, đặc biệt sau khi IS bị nghi là đứng sau vụ đánh bom máy bay Airbus A-321 của hãng hàng không Nga, làm 224 người thiệt mạng.
"Nếu trước đây IS cắt đầu người phương Tây, thì ngày nay, kẻ thù chính của IS là Nga", Stanislav Ivanov, nhà nghiên cứu cao cấp ở Viện Quan hệ Quốc tế và Kinh tế Thế giới (IMEMO) có trụ sở ở Moscow, nhận định.
IS từ lâu đã tìm cách khai thác tính biểu tượng trong các video tuyên truyền được biên tập kỹ, giống như video quay tên đao phủ Zemlyanka. Hình ảnh một người Nga cắt đầu một người đồng hương theo chỉ đạo của IS tại một mảnh đất xa xôi đã gây sốc cho người dân Nga.
"Đây chính là chiến thuật của IS, sản xuất các video gây kinh hãi cho mọi người và tạo ra 'tiếng tăm' cho cá nhân gieo rắc nỗi kinh hãi đó", Charlie Winter, trợ lý nghiên cứu cấp cao ở Đại học bang Georgia, Mỹ, cho biết. "Những điều này được suy tính rất kỹ càng để tối đa hóa sức tác động".
Winter nói rằng, việc Zemlyanka liệu có trở thành một phiên bản Nga của tên đao phủ phiến quân John hay không sẽ phụ thuộc vào việc liệu IS còn nắm giữ con tin người Nga nào nữa hay không, và liệu Zemlyanka có tiếp tục xuất hiện với vai trò là kẻ hành quyết họ trong các video khác hay không.
Lo ngại về chủ nghĩa cực đoan tự phát trong nước đang gia tăng ở Nga. Vụ nữ sinh viên Đại học Quốc gia Moscow Varvara Karaulova bị nhà chức trách cáo buộc liên hệ với một phiến quân IS trên mạng Internet, để tìm cách sang Syria gia nhập nhóm khủng bố, liên tục là tiêu đề nổi bật trên báo chí Nga trong những tháng gần đây.
Karaulova bị bắt giữ ở khu vực biên giới Thổ Nhĩ Kỳ - Syria hồi tháng 6 và đã bị dẫn độ về Nga. Sinh viên 20 tuổi này giờ đây đang chờ xét xử ở Moscow với tội danh tham gia tổ chức khủng bố. Trong cuộc trả lời phỏng vấn một tờ báo ở Moscow, mẹ của Karaulova cho biết con gái của bà chỉ phải lòng tên phiến quân IS trên mạng chứ không có ý định gia nhập tổ chức.
Tên đao phủ Zemlyanka gây ra nỗi lo ngại tương tự như vậy. Interpol đã phát đi thông báo truy nã Zemlyanka với mức "đỏ" (mức cao nhất) hôm 11/12. Giới chức Nga buộc tội anh ta tham gia một tổ chức vũ trang bất hợp pháp.
Con đường cực đoan hóa
Truyền thông Nga mô tả Zemlyanka là một sinh viên bình thường và sống khá kín đáo. Bạn bè và những những người quen cho biết Zemlyanka thích nghe nhạc heavy metal, nghiện rèn luyện thể lực và dành nhiều thời gian luyện tập võ thuật.
Trang tin Nga Life News đăng một bức hình cũ cho thấy Zemlyanka đang thực hiện động tác chào theo kiểu Đức quốc xã và dẫn lời một người bạn học của anh cho biết, có lúc Zemlyanka bỡn cợt với các tư tưởng cực hữu.
 |
Hình ảnh cho thấy Zemlyanka giơ tay chào kiểu phát xít. Ảnh: Life News
Theo những người quen khác, con người Zemlyanka đã biến đổi hoàn toàn sau khi đến thành phố Tyumen, vùng tây Siberia, Nga vào năm 2006, để hoàn thành chương trình đại học về ngành hải quan.
Zemlyanka đã cải đạo sang đạo Hồi và đặt cho mình tên mới là Tolik Taymullah, một sự pha trộn giữa tiếng Nga và Arab, có nghĩa là bầy tôi của Thượng Đế. Zemlyanka sang Syria vào năm 2013.
Ksenya Lisyanskaya, một người bạn học của Zemlyanka cho biết cô chưa bao giờ thấy anh ta có biểu hiện hung hăng hay độc ác. Cô nói cô thấy Zemlyanka là một người nồng hậu và bình thường, nhưng cho biết họ không phải là bạn thân.
Anh ta càng lặng lẽ hơn sau khi chuyển sang theo đạo Hồi, cô cho biết. "Anh ta thay đổi, anh ta tự khép mình", Lisyanskaya nói.
Cô không ngờ lại thấy Zemlyanka trên tivi với vai trò là đao phủ của IS. "Tôi bị sốc, chẳng còn từ nào khác diễn tả tâm trạng của tôi".
Theo tổ chức giám sát các nhóm cực đoan trên mạng Internet, SITE, văn phòng truyền thông của IS tại tỉnh Raqqa, Syria đã tung video trên vào ngày 2/12. Trong đoạn video đó, Zemlyanka đe dọa sát hại trẻ em Nga và phá hủy nhà cửa người Nga để trả thù cho những người Hồi giáo thiệt mạng trong các vụ không kích của Nga ở Syria.
"Máu phải trả bằng máu, hủy diệt phải trả bằng hủy diệt", Zemlyanka tuyên bố.
Nạn nhân xuất hiện trong bộ đồ màu cam, quỳ gối và tự giới thiệu tên là Magomed Khasiyev, 23 tuổi, đến từ Cộng hòa Chechnya thuộc Nga. Anh này nói rằng cơ quan an ninh Nga đã ép anh đến Syria để làm gián điệp.
 |
Nạn nhân Magomed Khasiyev, người bị tên đao phủ Anatoly Zemlyanka cắt đầu. Ảnh: WSJ
Người nhà của Khasiyev và các quan chức Chechnya cho biết Khasiyev có cha mẹ là người dân tộc Nga nhưng, sau đó anh được một gia đình Chechnya nhận làm con nuôi từ một trại trẻ mồ côi. Đến nay, vẫn chưa rõ làm thế nào mà Khasiyev có mặt ở Syria hay liệu những lời Khasiyev nói có đúng không.
Nghệ thuật tạo dựng hình ảnh tàn bạo trong đoạn video rất giống với các video quay cảnh tên đao phủ người Anh Emwazi hành quyết các con tin người Anh và Mỹ.
Tuy nhiên, video của Zemlyanka tạo ít tác động hơn các video của Emwazi, vì tiểu sử của nạn nhân không nổi bật. Cái chết của các nạn nhân là phóng viên và nhân viên cứu trợ phương Tây dưới tay Emwazi khiến công chúng phẫn nộ và đau lòng. Còn ở Nga, thân phận chưa rõ ràng của nạn nhân Khasiyev đã hạn chế phần nào sự thấu cảm của công chúng.
Trong một cuộc trả lời phỏng vấn với đài truyền hình nhà nước Nga, người nhà của Khasiyev bác bỏ thông tin nói rằng Khasiyev từng chiến đấu cho IS.
Tổng thống Cộng hòa Chechnya Ramzan Kadyrov khẳng định Khasiyev không tham gia bất cứ nhóm nào ở Syria để "vô hiệu hóa những kẻ đang đặt ra mối đe dọa thực sự đối với Nga". Ông tuyên bố sẽ buộc kẻ hành quyết Khasiyev phải chịu sự trừng phạt.
Khác với Kadyrov, các quan chức Nga không bình luận gì về vấn đề này.
Ivanov, nhà nghiên cứu cấp cao ở IMENO, cho biết thông qua đoạn video về tên đao phủ Zemlyanka, IS có thể đang cảnh báo các cơ quan an ninh Nga không được thâm nhập vào hàng ngũ của bọn chúng, đồng thời IS cũng đang tìm cách tiếp cận thêm những người Nga có xu hướng cực đoan để tuyển mộ.
Ông cho rằng thông điệp cơ bản của đoạn video cũng tương tự như thông điệp mà các video của phiến quân Johh. IS đang nhấn mạnh rằng: "Trong số các người, có những người sẵn sàng phục vụ chúng tao và thi hành mệnh lệnh chặt đầu người khác".
