Các chuyên gia cho biết nguyên nhân sâu xa của tình trạng “ốm vặt” liên miên nằm ở sự non nớt của hệ miễn dịch nhi khoa trong giai đoạn được gọi là “khoảng trống miễn dịch”. Sau khi chào đời, trẻ được bảo vệ bởi lượng kháng thể từ mẹ truyền sang, chủ yếu qua sữa mẹ. Tuy nhiên, lớp “lá chắn” này suy giảm theo thời gian, trong khi hệ miễn dịch chủ động của trẻ chưa kịp hoàn thiện. Đây là thời điểm trẻ dễ bị tấn công bởi virus, vi khuẩn, dẫn đến cảm cúm, viêm họng, rối loạn tiêu hóa tái diễn. Trẻ sinh non, không được bú mẹ hoàn toàn 6 tháng đầu hoặc có bệnh nền thường dễ tổn thương hơn.
Theo các bác sĩ, vòng luẩn quẩn bệnh lý bắt buộc đầu khi trẻ nhiễm trùng, mệt mỏi, biếng ăn dẫn đến thiếu hụt vi chất, khiến hệ miễn dịch phục hồi kém. Việc lạm dụng kháng sinh trong các bệnh do virus càng phá vỡ hệ vi sinh đường ruột, nơi chứa tới 70% tế bào miễn dịch tại trung tâm GALT làm suy giảm miễn dịch và tăng nguy cơ nhiễm trùng lặp lại.
Tại Hội nghị Nhi khoa Việt – Mỹ lần thứ XI, TS.Ninh Quốc Đạt – Trưởng Khoa Hô hấp, Bệnh viện Nhi Hà Nội đưa ra cảnh báo mạnh mẽ về sự gia tăng vi khuẩn kháng thuốc. Ông cho biết viêm phổi vẫn nằm trong ba nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở trẻ dưới 5 tuổi, trong đó đáng lo ngại là nhiều kháng sinh quen thuộc đang mất dần hiệu quả. Phế cầu là tác nhân chính gây viêm phổi nặng có tỷ lệ kháng Macrolide lên tới 80–90%, kháng Penicillin cao, trong khi khả năng nhạy cảm với Cephalosporin thế hệ 3 chỉ còn 60–70%.
Một ca bệnh điển hình được TS. Đạt chia sẻ là bé 18 tháng tuổi điều trị viêm phổi bằng Ceftriaxone nhưng không đáp ứng. Cấy bệnh phẩm cho thấy Phế cầu kháng thuốc, bé buộc chuyển sang Vancomycin và gặp phản vệ. Nhóm chuyên gia cuối cùng phải sử dụng Ceftaroline – Cephalosporin thế hệ 5 và bệnh nhi cải thiện rõ rệt chỉ sau 24 giờ. Trường hợp này cho thấy vai trò của các kháng sinh thế hệ mới trong bối cảnh vi khuẩn kháng thuốc gia tăng.
Dù vậy, TS. Đạt nhấn mạnh Ceftaroline và các kháng sinh dự trữ chỉ nên dùng trong trường hợp thật sự cần thiết. Nếu lạm dụng, vi khuẩn sẽ nhanh chóng phát triển cơ chế kháng mới, khiến y học rơi vào bế tắc điều trị.
Nhiều phụ huynh vẫn có thói quen cho con dùng kháng sinh khi trẻ sốt, ho, sổ mũi hoặc mua lại đơn thuốc cũ mà không tái khám. Việc tự ý ngưng thuốc khi thấy đỡ hoặc đổi thuốc tùy tiện khiến bệnh dễ tái phát, kéo dài và làm gia tăng tình trạng kháng sinh.
Ngoài ra viêm phổi do Mycoplasma rất dễ nhầm với viêm phổi do virus hay vi khuẩn khác vì đều có biểu hiện sốt, ho, khó thở hoặc chụp phim X-quang phổi có những tổn thương. Do đó bác sĩ khuyến cáo, khi trẻ ho, sốt các cha mẹ nên đưa con đến khám bệnh tại bệnh viện. Tuy nhiên, nếu cha mẹ thấy con mình chỉ ho nhưng kéo dài 1-2 tuần, cha mẹ cũng nên đưa con đến bệnh viện để khám và tìm hiểu rõ nguyên nhân gây ho. Ngoài ra, nếu trẻ có yếu tố tiếp xúc dịch tễ với những trường hợp bị viêm phổi do Mycoplasma và xuất hiện các triệu chứng tại đường hô hấp thì cha mẹ cũng nên đưa trẻ đến khám sớm và phát hiện kịp thời, tránh để bệnh tiến triển nặng và hạn chế nguồn lây ra cộng đồng.
Bên cạnh trẻ nhỏ, người có bệnh nền như đái tháo đường, COPD, suy gan thận cũng dễ bị vi khuẩn tấn công khi thời tiết giao mùa. Khi vi khuẩn kháng thuốc, bệnh diễn tiến nhanh và nặng, tổn thương phổi lan rộng, dễ gây nhiễm trùng huyết, suy đa tạng chỉ trong vài ngày. Điều trị trong các trường hợp này đòi hỏi kháng sinh đặc hiệu, chi phí cao, thời gian nằm viện kéo dài và nguy cơ tử vong tăng.
Các chuyên gia khuyến cáo phụ huynh cần tuân thủ hướng dẫn điều trị, không tự ý dùng kháng sinh và chú trọng dinh dưỡng để hỗ trợ miễn dịch, nhằm bảo vệ sức khỏe trẻ em trước mùa bệnh hô hấp.
Mặc ấm vẫn chưa đủ để phòng bệnh
Bác sĩ nhi khoa khuyến cáo, mùa đông số trẻ phải nhập viện do viêm phổi chiếm tỉ lệ tương đối cao. Nguyên nhân chính gây bệnh viêm phổi ở trẻ nhỏ là do vi khuẩn gây nên. Để phòng tránh bệnh viêm phổi, viêm đường hô hấp cho trẻ trong mùa đông, các bậc phụ huynh cần phải hết sức chú ý không để cho trẻ nhiễm lạnh, đặc biệt là phải quan tâm đến môi trường sống của trẻ, nhất là trẻ sơ sinh.
"Chúng ta đừng nghĩ mùa đông chỉ cần mặc ấm cho trẻ là đủ, vì môi trường có vai trò, ý nghĩa rất lớn đối với sức khỏe trẻ nhỏ. Bởi ngoài đảm bảo không khí, nhiệt độ phù hợp thì độ ẩm cũng rất quan trọng. Ngoài ra, để phòng chống viêm phổi cho trẻ cần tránh cho trẻ tiếp xúc với các nguồn lây nhiễm. Một vấn đề nữa là cần phải bảo đảm dinh dưỡng, cung cấp đủ các chất đạm, bổ sung vitamin, ăn nhiều trái cây, rau xanh giúp tăng sức đề kháng của cơ thể chống đỡ với bệnh", bác sĩ khuyến cáo.
Về cách giữ ấm cơ thể cho trẻ, các chuyên gia nhi khoa cũng khuyên: đối với trẻ nhỏ, một số bộ phận cần phải giữ ấm là cổ và tai. Tuy nhiên, bộ phận quan trọng nhất đó chính là đường thở của trẻ, vì nó sẽ tiếp xúc trực tiếp với không khí, nhưng phụ huynh không thể bịt kín đường thở của trẻ. Chính vì thế, môi trường sạch sẽ, nhiệt độ và độ ẩm phù hợp là quan trọng nhất. Ngoài ra, việc giữ ấm tay chân cũng cần thiết. Tuy nhiên, chỉ khi nào ra ngoài thời tiết lạnh hoặc ngủ không vận động thì mới cần đeo tất cho trẻ. Bởi, khi nào cũng bịt kín tay chân sẽ khiến trẻ khó vận động.
