Luật bộc lộ nhiều bất cập
Sau gần 8 năm thi hành Luật Trợ giúp pháp lý (TGPL), công tác TGPL đi vào nề nếp và đạt được nhiều kết quả tích cực.
Về tổ chức thực hiện TGPL, hiện toàn quốc có 53 Trung tâm (trước khi hợp nhất tỉnh có 63 Trung tâm), 70 Chi nhánh của Trung tâm, 14 tổ chức hành nghề luật sư, 6 tổ chức tư vấn pháp luật ký hợp đồng với Sở Tư pháp; 147 tổ chức hành nghề luật sư, 30 tổ chức tư vấn pháp luật đăng ký tham gia TGPL với Sở Tư pháp.
Tính đến 31/12/2024, cả nước có 1.903 người thực hiện TGPL (trong đó có 712 trợ giúp viên pháp lý, 706 luật sư và 22 cộng tác viên TGPL ký hợp đồng thực hiện TGPL với Trung tâm; 463 luật sư, tư vấn viên pháp luật của các tổ chức đăng ký tham gia TGPL).
Trong 8 năm qua, trung bình kinh phí chi cho hoạt động TGPL khoảng 300 tỷ đồng/năm.
Về kết quả thực hiện TGPL, theo báo cáo của các địa phương, tính từ ngày 1/01/2018 - 31/05/2025, toàn quốc có 248.598 vụ việc TGPL kết thúc, trong đó, có 151.164 vụ việc tham gia tố tụng, 95.283 vụ việc tư vấn pháp luật, 2.151 vụ việc đại diện ngoài tố tụng.
Thông qua các vụ việc TGPL, quyền và lợi ích hợp pháp của người được TGPL được bảo vệ, góp phần bảo đảm quyền con người, quyền công dân, quyền tiếp cận công lý và hiện thực hóa chủ trương “không để ai bị bỏ lại phía sau”.
Tuy nhiên, qua tổng kết 8 năm triển khai thi hành Luật TGPL năm 2017 cho thấy bối cảnh hiện nay đang đặt ra yêu cầu sửa đổi, bổ sung Luật này nhằm đáp ứng yêu cầu mới.
Cụ thể: Quy định về diện người được TGPL bộc lộ bất cập. Một số nhóm người thuộc chính sách người có công (gồm cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ), người nhiễm chất độc da cam, người khuyết tật... thuộc nhóm “đối tượng đặc thù”, gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống, nhưng hiện nay phải chứng minh điều kiện khó khăn về tài chính mới thuộc diện được TGPL.
Bị hại trong vụ án hình sự thuộc diện được TGPL đang chỉ giới hạn ở nhóm người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi có khó khăn về tài chính.
Bên cạnh đó, một số nhóm người “dễ bị tổn thương” hoặc đang cần trợ giúp nhưng chưa được xác định là người được TGPL.
Ngoài ra, Việt Nam đã ký kết nhiều điều ước quốc tế, trong đó có các Hiệp định tương trợ tư pháp về dân sự, quy định việc TGPL cho công dân của bên ký kết điều ước quốc tế với Việt Nam, nhưng Luật TGPL năm 2017 chưa có quy định về nhóm đối tượng này... Do đó, cần sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện đáp ứng yêu cầu của sự phát triển.
Sửa đổi để đáp ứng yêu cầu phát triển
Về diện người được TGPL, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số diện người được TGPL nhằm bảo đảm tối đa quyền được tiếp cận pháp luật, TGPL cho các đối tượng đặc thù, phù hợp với thông lệ quốc tế, các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Bổ sung người dân tộc thiểu số thuộc dân tộc rất ít người nhằm thực hiện toàn diện chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước; bổ sung người có khó khăn về tài chính do gặp thiên tai, dịch bệnh, hỏa hoạn, mất mùa, sự kiện bất khả kháng, tình trạng khẩn cấp theo quy định của pháp luật;...
Bỏ điều kiện “có khó khăn về tài chính” đối với các nhóm đối tượng: Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ; Người bị nhiễm chất độc da cam; Người khuyết tật.
Với cộng tác viên TGPL, cần sửa đổi phạm vi người có thể trở thành cộng tác viên TGPL, không giới hạn ở một số người đã về hưu.
Bổ sung một số trường hợp bị thu hồi thẻ cộng tác viên TGPL: không còn đủ tiêu chuẩn cộng tác viên TGPL; thực hiện hành vi bị nghiêm cấm quy định tại khoản 1 Điều 6 của Luật TGPL hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động TGPL nhưng chưa đến mức bị thu hồi thẻ mà tiếp tục có hành vi vi phạm.
Về tổ chức thực hiện TGPL, sửa đổi quy định thành lập Chi nhánh của Trung tâm TGPL nhà nước theo hướng không giới hạn việc chỉ được thành lập “tại các huyện ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn, giao thông không thuận tiện đến Trung tâm TGPL nhà nước và chưa có tổ chức hành nghề luật sư hoặc tổ chức tư vấn pháp luật tham gia TGPL”.
Bổ sung trách nhiệm của Bộ Tư pháp trong việc ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ số và triển khai chuyển đổi số trong hoạt động TGPL; xây dựng, quản lý, vận hành và thường xuyên nâng cấp Hệ thống thông tin và cơ sở dữ liệu TGPL;...