Thưa bác sĩ, rối loạn ăn uống có phải chỉ là “thói quen kén ăn” hay “chế độ giảm cân sai cách” như nhiều người vẫn nghĩ?
Không. Rối loạn ăn uống (Eating Disorder - ED) là một bệnh lí tâm thần thực thụ, không phải là lựa chọn lối sống. Người bệnh thường có nhận thức sai lệch về cân nặng, hình thể và có hành vi ăn uống bất thường, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần. Đây là căn bệnh có thể dẫn đến tử vong nếu không được phát hiện và điều trị đúng cách.
Viện Sức khỏe Tâm thần có ghi nhận nhiều trường hợp mắc bệnh ở tuổi vị thành niên?
Thời gian qua, chúng tôi tiếp nhận ngày càng nhiều ca rối loạn ăn uống ở lứa tuổi học đường. Độ tuổi vị thành niên (10 - 19 tuổi) là “vùng nguy hiểm” khởi phát bệnh, bởi đây là giai đoạn các em chịu nhiều áp lực từ bạn bè và mạng xã hội, dễ so sánh bản thân và chạy theo hình mẫu “cơ thể hoàn hảo”. Chỉ cần một lời trêu chọc hay bình luận tiêu cực về ngoại hình cũng có thể khiến các em rơi vào ám ảnh cân nặng và hành vi ăn uống sai lệch.
Bác sĩ có thể chia sẻ cụ thể hơn về các dạng rối loạn ăn uống thường gặp? Phổ biến nhất là hai dạng. Thứ nhất là chán ăn tâm thần (Anorexia Nervosa) – người bệnh sợ tăng cân đến mức tự bỏ đói bản thân dù đã gầy gò, suy kiệt. Thứ hai là ăn vô độ tâm thần (Bulimia Nervosa) - người bệnh có các cơn ăn mất kiểm soát, sau đó lại tìm cách “bù trừ” bằng việc tự gây nôn hoặc lạm dụng thuốc. Cả hai đều có thể gây ra biến chứng y khoa nặng nề như loạn nhịp tim, suy thận, loãng xương hay mất kinh nguyệt vĩnh viễn ở nữ giới.
Trong thực tế điều trị, bác sĩ đã gặp những trường hợp nào đáng báo động? Một bệnh nhân nữ 17 tuổi nhập viện trong tình trạng nguy kịch sau nhiều tháng tự bỏ đói. Trước đó, em bị bạn bè trêu “mập” nên bắt đầu cắt giảm khẩu phần ăn, tập thể dục quá mức. Dù giảm gần 10kg, em vẫn khẳng định mình “béo” và tuyệt đối không chịu ăn. Khi nhập viện, mạch chỉ còn 48 lần/phút, huyết áp tụt, mất kinh nhiều tháng, chỉ số BMI còn 16,4 ở mức suy kiệt nghiêm trọng. Chúng tôi phải can thiệp dinh dưỡng và điều trị tâm lí khẩn cấp để cứu em.
Một trường hợp khác là cô gái 18 tuổi bị ăn vô độ. Em có thể ăn lượng thức ăn khổng lồ chỉ trong 1- 2 giờ, sau đó lập tức vào nhà vệ sinh tự gây nôn vì cảm giác tội lỗi. Trường hợp này may mắn được điều trị sớm bằng liệu pháp nhận thức hành vi kết hợp thuốc, sau một tháng các triệu chứng đã cải thiện rõ rệt.
Với phụ huynh, đâu là những dấu hiệu cảnh báo sớm để nhận biết con mình có thể mắc rối loạn ăn uống?
Phụ huynh nên đặc biệt chú ý nếu con thường xuyên soi gương, cân đo cơ thể, tỏ ra lo lắng thái quá về cân nặng, hoặc thường viện cớ để không ăn cùng gia đình. Một số trẻ tập thể dục cưỡng bức, vào toilet ngay sau bữa ăn, hay ăn lượng lớn bất thường trong thời gian ngắn. Ngoài ra, những biểu hiện lo âu, trầm cảm, thu mình, hoặc rối loạn kinh nguyệt ở bé gái cũng là tín hiệu báo động.
Vậy việc điều trị rối loạn ăn uống cần thực hiện ra sao, thưa bác sĩ?
Đây là căn bệnh có thể điều trị được nếu phát hiện sớm. Điều quan trọng là gia đình không được kì thị hay chỉ trích người bệnh. Rối loạn ăn uống không phải là sự yếu đuối hay “làm màu”, mà là một rối loạn tâm thần cần được đồng cảm và hỗ trợ. Việc điều trị cần sự phối hợp đa ngành giữa bác sĩ tâm thần, chuyên gia tâm lý và dinh dưỡng. Người bệnh sẽ được phục hồi cả thể chất lẫn nhận thức về hình thể, học cách yêu thương cơ thể và xây dựng mối quan hệ lành mạnh với thức ăn.
Bác sĩ có lời khuyên nào dành cho các bậc cha mẹ và giới trẻ hiện nay?
Hãy dạy con rằng giá trị của bản thân không nằm ở con số trên cân nặng. Mỗi cơ thể đều đáng trân trọng. Khi thấy con có biểu hiện bất thường trong ăn uống, đừng chờ đợi hay trách móc, hãy tìm đến bác sĩ sớm nhất có thể. Tại Viện Sức khỏe Tâm thần - Bệnh viện Bạch Mai, chúng tôi có đầy đủ dịch vụ thăm khám, chẩn đoán và điều trị chuyên sâu cho các trường hợp rối loạn ăn uống. Điều trị sớm, thấu hiểu và đồng hành đó là cách duy nhất để giúp người trẻ thoát khỏi “cái bẫy” của áp lực hình thể và tìm lại sự cân bằng trong cuộc sống.
Cảm ơn bác sĩ!
Bác sĩ Nga cảnh báo: “Chỉ một lời trêu chọc hay bình luận tiêu cực về ngoại hình cũng có thể đẩy các em vào vòng xoáy rối loạn ăn uống – căn bệnh tâm thần ẩn mình sau những bữa ăn tưởng chừng vô hại”.
