Du khách hào hứng khi được len lỏi qua từng đường hầm, thành lũy ngầm “mọc” dưới lòng đất quanh co như ô bàn cờ tới ngõ ngách thôn làng, chạm tay vào mạch đất và nghe những câu chuyện lịch sử từ ký ức sống động của người cựu binh 65 tuổi Huỳnh Kim Ta.
Ðịa đạo trong lòng dân
Khu Di tích lịch sử cách mạng Địa đạo Kỳ Anh, xã Tam Thăng, nay là phường Bàn Thạch, thành phố Đà Nẵng, được công nhận là Di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1997. Người dân vùng cát trắng này vẫn luôn tự hào, cùng nhau gìn giữ công trình lịch sử cha ông mình để lại.
Tuyến địa đạo dài 32 km, rộng 0,5-0,8 m, cao 0,8-1m, được xây dựng từ năm 1965 đến năm 1969, thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Địa đạo có hầm cứu thương, hầm tác chiến, hầm chỉ huy, hầm lương thực… với sức chứa 1.500 người. Miệng hầm nằm trong nhà dân, gian bếp, chuồng bò, đình, bụi tre, giếng nước, gốc cây và được ngụy trang cẩn thận.
Thành lũy ngầm dưới dưới lòng đất này được đào bí mật với hình dạng như ô bàn cờ, quanh co uốn khúc nhiều ngõ ngách trở thành thành trì giúp quân dân Kỳ Anh tổ chức phản công, tập kích địch bất ngờ khi giặc càn quét.
Ông Huỳnh Kim Ta, bảo vệ kiêm hướng dẫn viên tại khu di tích cho hay, để xây dựng 32km địa đạo người dân mất nhiều năm bền bỉ.
Hệ thống đường hầm được đào ở một vùng đất cát, xuyên qua tầng đất cứng, đất sét, đất như đá ong mới không bị sụt lở, vậy nhưng công cụ chính mà người dân dùng để đào là cuốc, xẻng, xà beng, và dùng mủng, thúng. Do nằm sát tai mắt của địch nên công việc được tiến hành vào ban đêm, bí mật và khẩn trương.
“Khác với địa đạo Củ Chi hay Vịnh Mốc, địa đạo Kỳ Anh xây dựng ngay ở khu dân cư, hình thành bởi sự đồng lòng và bền bỉ của quân và dân Kỳ Anh nên đây là công trình kiến trúc trong lòng đất mà cũng là địa đạo trong lòng dân”, ông Ta chia sẻ.
Đặc biệt, hệ thống địa đạo chạy ngang qua ngôi đình Thạch Tân - ngôi đình cổ là căn cứ cách mạng, chứa đựng những câu chuyện kỳ tích và in dấu vết đạn bom, chứng nhân lịch sử. Phía dưới nền của ngôi đình là hệ thống địa đạo nối ra những nhánh khác nhau. Cửa hầm phía sau ngôi đình, ngụy trang bằng đá tổ ong. Đây là nơi sơ cứu thương bệnh binh, tích trữ lương thực, thực phẩm và lối di chuyển bí mật khi cần.
Năm 1968, quân địch hành quân đến đây, nghi là căn cứ cách mạng nên đã dùng 4 xe tăng phá các vách tường sau đó cột dây xích vào các cột đình để kéo đi nhưng các dây xích đều bị đứt.
“Sự kiên cố lạ thường của ngôi đình càng làm tăng thêm niềm tin và sức mạnh tinh thần cho quân và dân ta. Hiện nay, những cây cột đình làng vẫn còn in hằn vết đạn, vết dây xích”, ông Ta nói vừa chỉ tay vào những cột đình sừng sững.
Ông cho hay, địa đạo với 32km nhưng hiện mới khoảng 200m được khôi phục, đưa vào khai thác du lịch. Những du khách đến đây tham quan ông đều hướng dẫn miễn phí.
Hướng dẫn viên đặc biệt
8h sáng, Bastian - du khách và là nhà nghiên cứu Sử học người Đức cùng con trai thuê xe đến di tích Địa đạo Kỳ Anh. Cựu binh Huỳnh Kim Ta chào đón khách bằng nụ cười niềm nở, thân thiện.
Bastian cùng con trai thích thú theo chân ông Ta trải nghiệm len lỏi trong những địa đạo, đường hầm sâu trong lòng đất, những hiện vật, câu chuyện lịch sử và cả những trải nghiệm với nghề làm chiếu cả trăm năm tuổi.
Là người nghiên cứu nên khi đến các điểm tham quan, Bastian mang nhiều câu hỏi thắc mắc. Những thắc mắc của anh đều được ông Ta giải đáp, cả hai trò chuyện thông qua ứng dụng google dịch.
“Khách nước ngoài họ rất thích tìm hiểu, trải nghiệm thực tế, và liên tục thắc mắc nhiều câu hỏi. Từ kinh nghiệm của mình, tôi cũng chuẩn bị trước những câu họ sẽ hỏi, có thông tin chính xác để trả lời cho du khách. Nhờ có ứng dụng dịch trên google nên việc trao đổi thông tin cũng thuận tiện, dù là ngôn ngữ nào”, ông Ta nói.
Những câu hỏi, thắc mắc không khiến ông thấy phiền mà ngược lại ông rất vui vì câu chuyện lịch sử mình đang kể thực sự khiến du khách quan tâm.
Với chiếc điện thoại trên tay, ông dẫn khách len lỏi vào những đường hầm trong lòng đất, cẩn thận chỉ cách vào hầm an toàn. Những câu chuyện lịch sử ông kể gắn với từng vết tích, hiện vật ở khu di tích.
Suốt quãng đường đi, khi ngang qua những rặng tre, về sông Đầm vốn gắn bó với đời sống người dân nơi đây từ thời chiến cho đến nay, và về làng nghề làm chiếu truyền thống…
Bastian kết thúc tua trải nghiệm của mình sau 2 giờ đồng hồ với nhiều cảm xúc. “Tôi tìm hiểu được nhiều điều quý giá về di tích địa đạo Kỳ Anh, về lịch sử vùng đất nơi đây. Có rất nhiều điều khiến tôi bất ngờ, và thật sự ngưỡng mộ.
Thực sự là một chuyến đi thú vị, con trai tôi cũng đã trải nghiệm và học được nhiều điều ở đây. Tôi cũng rất ấn tượng với hướng dẫn viên này đã cho tôi hình dung rõ nhất di tích, vùng đất con người nơi đây”, Bastian, chia sẻ.
“Thật vui khi di tích trở thành điểm đến hấp dẫn. Những đoàn khách đến đây là những em học sinh, bạn trẻ, những người mê trải nghiệm, tìm hiểu lịch sử. Đặc biệt, hiện nay lượng lớn khách đến tham quan là khách quốc tế. Nhiều du khách quốc tế bày tỏ ngưỡng mộ tinh thần yêu nước, sức bền bỉ, đồng lòng của nhân dân ta đã làm nên kỳ tích, công trình lịch sử. Nghe điều đó tôi thật sự rất vui”.Ông Huỳnh Kim Ta
Cũng như Bastian, nhiều du khách đến tham quan địa đạo Kỳ Anh đều ấn tượng với người hướng dẫn viên đặc biệt, xúc động khi nghe cựu binh Huỳnh Kim Ta kể câu chuyện của làng mình, những gì mình chứng kiến, và cả những mất mát mà ông phải trải qua.
Sinh ra và lớn lên ở vùng đất Tam Thăng, ông chứng kiến công cuộc đào hầm bền bỉ của quân dân xã Kỳ Anh, khi đó cậu bé Ta mới 10 tuổi. Ba, mẹ và anh trai cùng tham gia đóng góp xây dựng công trình lịch sử này. Cha ông - liệt sĩ Huỳnh Cựu cũng hy sinh ngay tại vùng địa đạo.
Năm 18 tuổi, chàng thanh niên ấy tham gia chiến trường biên giới Tây Nam. Năm 1982, ông rời quân ngũ về quê. Tại địa phương, ông tham gia công tác Đoàn, cán bộ hợp tác xã và Hội cựu chiến binh, làm trưởng thôn.
Năm 2012, ông Ta về làm bảo vệ tại Khu di tích địa đạo Kỳ Anh và được ngành văn hóa giao cho quản lý và đào tạo để làm hướng dẫn viên phục vụ du khách tham quan.
Ông tự tin bởi nắm rõ từng câu chuyện kỷ vật, lịch sử khu di tích, thuộc nằm lòng luồng lách hầm hào, quá trình bền bỉ xây dựng địa đạo. Ông Ta cho hay, từ đầu năm đến nay ước tính có khoảng hơn 5.000 lượt khách đến tham quan, trong đó rất đông khách nước ngoài.
