Vị tiến sĩ dởm, chắc hẳn đã có bằng cử nhân thật, thứ gần như phổ cập hiện nay. Chẳng qua là chỉ mua bằng tiến sĩ giả tạo hư danh và để đáp ứng quy định chốn giảng đường. Mà ông này đã từng đi dạy tại hàng chục trường đại học trước khi bị lộ, còn được đề bạt trưởng, phó khoa. Từng dạy về công nghệ thông tin suốt 6 năm tại một nơi có tiếng tăm là ĐH Công nghệ TPHCM, cũng hướng dẫn tốt nghiệp mà không bị sinh viên kêu ca, lại còn được bổ nhiệm chức vụ, “tài” thế còn gì! Để thấy với kiểu học, kiểu dạy hiện nay, có người cho rằng tiến sĩ có lẽ cũng chẳng hơn…cử nhân, cũng là điều đáng nghĩ.
Thực ra trên thế giới nạn bằng cấp giả kể cả tiến sĩ cũng nhan nhản. Theo cựu đặc vụ Mỹ Allen Ezell, người có hàng chục năm điều tra truy quét bằng giả, cũng là tác giả cuốn sách nổi tiếng về vấn nạn này, thì thị trường bằng cấp giả tại Mỹ hiện lên tới 7 tỷ đô la, so với khoảng 1 tỷ đô la cách đây 10 năm. Với hàng triệu bằng cấp giả, trong đó có khoảng 50 ngàn bằng tiến sĩ giả bán ra mỗi năm. Để minh chứng điều này, Ezell đã dễ dàng “sưu tập” cho mình tới 64 tấm bằng giả từ đại học cho đến thạc sĩ, tiến sĩ! Sự bùng nổ internet, học trực tuyến, và ChatGPT khiến thị trường này càng thêm dễ dàng và béo bở.
Một diễn biến khác cũng khá liên quan, đó là bằng đỏ, bằng giỏi đại học ở ta đang lạm phát mạnh. Ngay tại hàng loạt trường đại học có tiếng, tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp loại xuất sắc và giỏi đều vượt trên 50%, còn lại đa phần là khá, chỉ có rất ít sinh viên tốt nghiệp với tấm bằng trung bình. Tỷ lệ trên ở các trường loại “thường thường bậc trung” còn cao hơn nhiều, có trường bằng tốt nghiệp khá, giỏi lên tới gần 95%.
Lãnh đạo Học viện Viettel mới đây cho biết, trong 100 sinh viên tốt nghiệp xuất sắc (được lựa chọn từ gần 2.000 hồ sơ) để tham gia chương trình thực tập sinh tài năng của học viện, qua khảo sát nhanh, thì chỉ có 2% cho rằng có thể đáp ứng được trên 90% yêu cầu công việc, và tới 3/4 thừa nhận chỉ đáp ứng được dưới 75% yêu cầu. Đó là những sinh viên thuộc loại giỏi thật, còn giỏi đại trà thì lại càng khó khăn hơn khi đối mặt với thực tế công việc.
Sự liên quan giữa tiến sĩ bằng giả và sinh viên bằng giỏi, đó là câu chuyện về chất lượng thật. Chất lượng thật của bằng cấp đào tạo, và trình độ khả năng thật để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của công việc thời đại hiện nay. Điều mà chúng ta đang còn nhiều hạn chế, lắm bất cập.
Dễ dàng ban phát cho nhau những điểm số đẹp, những học hàm, học vị “hoành tráng” để làm gì, khi đó không xuất phát từ khả năng, phẩm chất thực sự? Những danh hiệu lóng lánh ấy, có lẽ chỉ tạo ra ảo tưởng cho những cá nhân, nhưng lại trở thành gánh nặng làm chậm bước tiến của xã hội.
