Thế giới thay đổi ra sao nếu xung đột Nga-Ukraine bùng phát?

Động thái của Điện Kremlin cũng sẽ vượt xa biên giới chung của hai quốc gia. Nhiều chuyên gia lo ngại, nếu xảy ra xung đột Nga-Ukraine, nó có thể mở ra một kỷ nguyên mới đầy bất ổn ở Đông Âu, gây gián đoạn chuỗi cung ứng và nền kinh tế toàn cầu, đồng thời thay đổi ảnh hưởng địa chính trị mà sự thay đổi này gây tổn hại uy tín của phương Tây.

Nhưng các bên liên quan có thể ngăn nguy cơ xung đột xảy ra. Quan chức ở tất cả các bên đang nỗ lực tìm ra giải pháp ngoại giao cho tình thế bế tắc mà chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden cảnh báo là sắp xảy ra chiến tranh.

Tuy nhiên, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố Nga sẽ không khơi mào chiến tranh ở Ukraine, báo Nga Moscow Times đưa tin ngày 28/1. Nhưng ông cũng cảnh báo rằng, Mỹ và NATO dành quá ít đất cho sự thỏa hiệp sau khi phớt lờ yêu cầu của ông.

Ông Putin nói với Tổng thống Pháp Emmanuel Macron rằng, phương Tây đã không xem xét các điều kiện chính của Nga là ngăn chặn sự mở rộng hơn nữa của NATO, ngừng triển khai vũ khí của liên minh gần biên giới Nga và rút lui lực lượng của họ khỏi Đông Âu, ITV News dẫn thông báo của Điện Kremlin.

Nếu chiến tranh bùng phát, người ta vẫn chưa rõ nó sẽ diễn ra dưới hình thức nào vì rất khó đoán được ý định của Tổng thống Putin. Ông Nigel Gould-Davies, cựu Đại sứ Anh tại Belarus, hiện là nhà nghiên cứu cấp cao về Nga và Âu-Á tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, nói: “Bất kỳ cuộc chiến tranh đương đại nào cũng sẽ kinh hoàng”.

Ông Gould-Davies nhận định: “Nhiều khả năng đây sẽ là cuộc khủng hoảng an ninh nghiêm trọng nhất ở châu Âu kể từ những năm 1980”.

James Nixey, giám đốc chương trình Nga-Á Âu của tổ chức tư vấn Anh Chatham House, nói: “Nga và phương Tây đã bất đồng cơ bản về thế giới quan và sự bất đồng cơ bản đó đã bị che đi trong nhiều năm, thay vì lôi ra để giải quyết… Đó là một vấn đề trong thế giới thực có ý nghĩa toàn cầu”.

Binh sĩ Ukraine trong chiến hào ở vùng Donbas. Ảnh: CNN.

Chiến tuyến mới ở châu Âu

Khi mối đe dọa về việc Nga tiến vào Ukraine ngày càng lớn, những lời đao to búa lớn sặc mùi thuốc súng của phương Tây cũng tăng lên. Tổng thống Mỹ Joe Biden nói với CNN hôm thứ Ba rằng nếu Nga xâm lược Ukraine, sẽ có “hậu quả nghiêm trọng”.

Thủ tướng Anh Boris Johnson tuyên bố, nếu vụ tấn công xảy ra, nước ông sẽ đóng góp vào các hoạt động triển khai quân của NATO. Trong khi đó, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói rằng, “chi phí sẽ rất cao” nếu ông Putin quyết định động binh.

Nhưng “quy mô phản ứng toàn cầu phụ thuộc mức độ Nga can thiệp vào Ukraine”, Nixey nói. Nhiều nhà quan sát lạc quan một cách thận trọng rằng một cuộc chiến tổng lực sẽ không xảy ra, nhưng ông Nixey nói rằng, rất khó đoán được các bước đi tiếp theo của Nga.

Xét bên ngoài Ukraine, các nước Đông Âu và Baltic sẽ gánh chịu hậu quả tức thời nhất của cuộc chiến. “Ukraine chung biên giới với một số quốc gia thành viên NATO. Nhiều người lo ngại rằng, đó không chỉ là sự kiện sát nách có tác động lan tỏa mà còn đe dọa an ninh của những nước này”, ông Gould-Davies nói.

Theo ông Nixey, các quốc gia trong tầm bắn sẽ nhanh chóng nhận thấy sự tăng cường hiện diện của quân đội. Người phát ngôn Lầu Năm Góc John Kirby cho biết hôm thứ Hai, có tới 8.500 lính Mỹ đã được đặt trong tình trạng báo động cao về khả năng được triển khai tới Đông Âu.

Ba quan chức Mỹ với với CNN rằng, Mỹ và các đồng minh có thể gửi thêm quân tới Romania, Bulgaria và Hungary trong những ngày tới.

Ukraine không phải là thành viên NATO, và liên minh này có thể sẽ không gửi binh sĩ đến Ukraine. Nhưng nếu Nga động binh, binh sĩ Mỹ và đồng minh có thể sẽ vẫn hiện diện dày đặc dọc theo vành đai phía đông của châu Âu. Viễn cảnh này sẽ khơi gợi lại ký ức về rào cản thời Chiến tranh Lạnh chia cắt từ Đông sang Tây.

Neil Melvin, giám đốc nghiên cứu an ninh quốc tế tại Viện Nghiên cứu quốc phòng và an ninh hoàng gia (Anh), nhận định: “Ở châu Âu, điều này sẽ thay đổi mọi thứ… Các nước sẽ cần lực lượng đủ lớn để chiến đấu trong một thời gian dài”.

Huấn luyện thành viên Lực lượng Phòng vệ Lãnh thổ Ukraine, đơn vị quân tình nguyện của Lực lượng Vũ trang Ukraine, trong một công viên thành phố Kyiv của Ukraine, hôm 22/1/2022. Ảnh: AP.

Nỗi lo về kinh tế

Hậu quả kinh tế của xung đột Nga-Ukraine vẫn là một ẩn số. Nhưng các chuyên gia cho rằng, một số tác động cụ thể có thể nhìn thấy ngay.

Sự gián đoạn sản xuất nông nghiệp của Ukraine có thể ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn cung cấp lương thực. Ukraine là một trong bốn nhà xuất khẩu ngũ cốc lớn của thế giới, được Hội đồng Ngũ cốc quốc tế dự báo ​​sẽ chiếm khoảng 1/6 lượng ngô nhập khẩu của thế giới trong 5 năm tới. Sản lượng ngũ cốc giảm có thể ảnh hưởng đến việc cung cấp một số loại thực phẩm.

Nhưng điều đáng lo ngại hơn là tác động tiềm tàng rộng lớn hơn đối với nguồn cung cấp năng lượng và hậu quả các biện pháp trừng phạt cứng rắn của phương Tây đối với Nga có thể xuất hiện sau khi Nga tấn công Ukraine.

“Nếu bạn đang nói về một cuộc xung đột lớn liên quan một trong những nhà cung cấp năng lượng lớn nhất trên thế giới, một quốc gia trung chuyển chính đến phần còn lại của châu Âu thì không thể không có những tác động đáng kể đến thị trường năng lượng”, ông Gould-Davies nhận định.

Nga cung cấp khoảng 30% lượng khí đốt tự nhiên của Liên minh châu Âu (EU), với nguồn cung cấp từ nước này đóng vai trò quan trọng trong sản xuất điện và sưởi ấm khắp Trung và Đông Âu.

Các đường ống dẫn khí đốt từ Nga đi châu Âu. Đồ họa:Hcabarbieri.

Cơ quan Năng lượng Quốc tế nói hôm thứ Tư rằng, Nga giảm xuất khẩu khí đốt sang châu Âu những tháng gần đây, đồng thời gây áp lực cung cấp cho Moldova. Ông Gould-Davies nhận định, những tháng gần đây, vấn đề cung cấp năng lượng toàn cầu trầm trọng hơn, giá cả cao hơn.

Lạm phát chi phí năng lượng đã ảnh hưởng đến hàng triệu ngôi nhà ở châu Âu. Ở Anh, người tiêu dùng sẽ phải trả thêm khoảng 790 bảng Anh (24 triệu đồng) để sưởi ấm và thắp sáng nhà của họ trong năm nay, theo Ngân hàng Mỹ (Bank of America). Và xung đột ở Đông Âu có thể châm ngòi hoặc làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt ở một số quốc gia.

Một điều đáng lo ngại ở châu Âu là Nga có thể sẵn sàng giải quyết mối quan hệ rạn nứt với thị trường châu Âu, do việc cung cấp khí đốt và than dần dần chuyển sang Trung Quốc trong những năm gần đây.

Theo ông Melvin, sự thay đổi nhanh chóng đó sẽ gây xáo trộn lớn đối với nền kinh tế châu Âu. Thiếu hụt nguồn cung năng lượng từ Nga có khả năng làm đình trệ các kế hoạch dần loại bỏ điện hạt nhân của một số nước thành viên EU.

Các quan chức Mỹ hôm thứ Ba cho biết, chính quyền Tổng thống Biden đang lập kế hoạch dự phòng để tăng cường nguồn cung cấp năng lượng cho châu Âu nếu Nga tấn công Ukraine, lường trước tình trạng thiếu khí đốt và một cú sốc đối với nền kinh tế toàn cầu.

Trong khi đó, EU đang nghiên cứu áp đặt “một loạt biện pháp trừng phạt theo lĩnh vực và cá nhân” trong trường hợp Nga gây hấn, Ủy ban châu Âu tuyên bố sau cuộc họp trực tuyến với các nhà lãnh đạo của Mỹ, Anh, Ý, Pháp, Đức, Ba Lan, EU và NATO. Tổng thống Biden nói với CNN rằng, ông dự đoán sẽ có “các lệnh trừng phạt kinh tế đáng kể”.

Các nhà phân tích thường kỳ vọng một gói trừng phạt trên phạm vi rộng có thể giáng vào các ngân hàng lớn của Nga, lĩnh vực dầu khí và nhập khẩu công nghệ. Nhưng châu Âu và phần còn lại của thế giới cũng sẽ bị ảnh hưởng.

“Bất cứ khi nào áp đặt biện pháp trừng phạt, bạn áp một cái giá phải trả rất cao cho mục tiêu. Nhưng chính bạn cũng có nguy cơ bị tổn hại, cũng như chính bạn bè và đồng minh của bạn”, ông Nathan Sales, cựu Thứ trưởng Ngoại giao Mỹ đặc trách an ninh dân sự, dân chủ và nhân quyền, nói.

Lính Nga tập trận. Ảnh: Bộ Quốc phòng Nga/AP.

Tác động chính trị

Một số chuyên gia lo ngại rằng, xung đột Nga-Ukraine có thể khuyến khích các quốc gia, vùng lãnh thổ khác tham gia vào tranh chấp biên giới.

Ông Gould-Davies nói: “Trung Quốc sẽ xem xét cẩn thận các bài học mà họ có thể rút ra về quyết tâm của phương Tây”. Ông Nixey nhận định: “Người Đài Loan sẽ rút ra bài học từ điều đó”.

Bối cảnh đó cho thấy phản ứng của Mỹ đối với cuộc khủng hoảng Ukraine có thể quyết định cách nhìn nhận về nó trên toàn thế giới trong cả một thế hệ.

Ông Sales nói: “Chúng ta sẽ thấy những tác động mạnh mẽ trong nhiều năm, có thể là trong nhiều thập kỷ tới” nếu Nga thành công trên đất Ukraine. Theo ông, một số nước như Triều Tiên, Iran… sẽ có lý do để tin rằng Mỹ chỉ là “hổ giấy”.