Trăn trở trước cái nghèo của bà con
Sau nhiều năm làm cán bộ văn hóa xã, năm 2010, bà Sầm Thị Xanh (SN 1959, trú bản Hoa Tiến, xã Châu Tiến, tỉnh Nghệ An) về hưu. Nhiều người nghĩ bà sẽ chọn cuộc sống an nhàn, nhưng trái lại, đó chính là lúc bà dành trọn tâm sức cho niềm đam mê lớn nhất đời mình: giữ gìn văn hóa dân tộc Thái.
Bà đăng ký tham gia lớp học chữ Thái cổ, rồi vào Câu lạc bộ (CLB) chữ Thái của bản. Nhận thấy lớp trẻ không còn nhiều người biết đọc biết viết chữ của dân tộc, bà Xanh cùng các thành viên CLB đã mở lớp dạy chữ, dạy các làn điệu nhuôn, dạy thêu dệt thổ cẩm, dạy nghi thức lễ hội…
Ngày nắng cũng như ngày mưa, lớp học vẫn đều đặn diễn ra ở nhà văn hóa bản. Nhờ sự kiên trì của bà, khoảng 600 người, từ học sinh tiểu học đến các cụ già, đã được học chữ Thái và tiếp cận nhiều nét văn hóa truyền thống tưởng chừng sắp bị mai một.
Càng dạy chữ, bà càng thấy một thực tế rằng: nhiều hộ dân vẫn sống trong nghèo khó, quanh năm chỉ trông vào nương rẫy, thu nhập bấp bênh, con cái thiếu điều kiện học hành. “Mình dạy văn hóa nhưng nhìn bà con thiếu ăn thì không yên lòng. Giữ văn hóa cũng phải song hành với giúp nhau làm kinh tế để có cái ăn, cái mặc”, bà Xanh chia sẻ.
Từ suy nghĩ đó, năm 2022, bà cùng một số thành viên tâm huyết thành lập CLB liên thế hệ tự giúp nhau, mục tiêu hỗ trợ người già, trẻ em khó khăn và đặc biệt là giúp phụ nữ phát triển sản xuất. Ban đầu CLB chỉ có 75 thành viên, nhưng nhờ hoạt động hiệu quả, mô hình nhanh chóng lan rộng, đến nay thu hút hàng trăm hộ dân tham gia.
CLB tổ chức thành các tổ nhỏ tùy thế mạnh của từng gia đình: du lịch cộng đồng, thổ cẩm, chăn nuôi, trồng trọt, đan lát, ẩm thực… Mỗi tổ đều có đội trưởng và hoạt động tương đối chuyên nghiệp.
Thắp lửa giữa núi rừng
Điểm đặc biệt của mô hình là sự chia sẻ “có vay - có trả” mang đậm tinh thần cộng đồng. Những hộ khá giả cho hộ nghèo vay con giống như lợn, gà, bò… Hộ được nhận chăm sóc, khi con giống sinh sản thì trả lại một con, phần còn lại để nhân rộng đàn.
CLB còn phân công ngày công hỗ trợ, dạy nghề, chia sẻ đơn hàng thủ công, kết nối du lịch và giúp nhau tiêu thụ sản phẩm. Nhờ vậy, sản phẩm làm ra đều tiêu thụ hết, thậm chí rau củ, thịt cá trong bản nhiều lúc không đủ bán ra ngoài.
Chị Sầm Thị Hồng, người đã thoát nghèo nhờ tham gia CLB, kể: “Trước kia nhà tôi khó khăn lắm. Từ khi tham gia CLB, có vốn nuôi tằm, trồng dâu, dệt thổ cẩm. Nhiều lúc khách nước ngoài đặt cả nghìn khăn, chúng tôi chia nhau dệt. Ngoài làm nông, gia đình tôi có thêm khoảng 5 triệu đồng mỗi tháng”.
Hai năm kể từ ngày thành lập CLB liên thế hệ, bộ mặt kinh tế của bản Hoa Tiến đã thay đổi rõ rệt. Nhiều hộ nghèo vươn lên khá giả, một số hộ mạnh dạn mở homestay, phát triển sản phẩm thổ cẩm thành hàng lưu niệm, đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử của tỉnh. Không chỉ thoát nghèo, bà con còn gìn giữ được kho báu văn hóa của dân tộc Thái và biến nó thành sản phẩm đặc trưng để phát triển du lịch.
Với những đóng góp bền bỉ, năm 2022, bà Sầm Thị Xanh được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực gìn giữ di sản văn hóa phi vật thể. Năm 2023, bà được nhận Bằng khen của UBND tỉnh Nghệ An. Năm 2024, bà được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen vì có thành tích xuất sắc trong phát triển mô hình cộng đồng. Dù vậy, bà vẫn luôn khiêm tốn: “Tôi chỉ là người góp chút công sức. Thành quả hôm nay là nhờ cả cộng đồng đoàn kết, cùng nhau xây dựng”.
Ở tuổi đã ngoài lục tuần, bà Sầm Thị Xanh vẫn tất bật với những lớp dạy chữ, những buổi hướng dẫn thêu dệt, những cuộc họp CLB bàn chuyện tiêu thụ sản phẩm. Người phụ nữ nhỏ bé ấy chưa từng cho phép mình nghỉ ngơi, bởi với bà: “Còn sức thì còn giúp bà con, còn giữ được văn hóa của cha ông”.
Nhờ tấm lòng nhiệt huyết ấy, bản Hoa Tiến từ chỗ nghèo khó đã trở thành điểm sáng của tỉnh, vừa bảo tồn bản sắc văn hóa, vừa phát triển kinh tế bền vững.
Ông Nguyễn Tiến Hùng, Chủ tịch UBND xã Châu Tiến, cho hay: “Bà Sầm Thị Xanh là tấm gương tiêu biểu của xã. Bà không chỉ say mê sưu tầm, truyền dạy văn hóa, mà còn có công rất lớn trong việc kết nối, giúp nhiều hộ dân thoát nghèo. Các mô hình kinh tế của CLB hoạt động hiệu quả, lan tỏa tinh thần đoàn kết và tự lực trong cộng đồng”.