Bản Háng Á thuộc xã Khao Mang, tỉnh Lào Cai nằm trên đỉnh núi cao. Trên con đường dẫn vào bản, nhiều ngôi nhà cheo leo bên sườn đồi đã được xây mới với sự giúp đỡ của họ hàng, làng bản. Vào đến bản, chúng tôi gặp ông Thào A Chờ, Trưởng bản Háng Á tại căn nhà đang xây của ông Thào A Chư, 52 tuổi, em ruột ông Chờ.
Căn nhà mới được xây trên nền nhà cũ, gần điểm trường mầm non của bản. Ngôi nhà được làm bằng gỗ theo thiết kế truyền thống của đồng bào Mông, mái nhà được lợp bằng tấm fibro xi măng. “Hễ cứ có thời gian rảnh là tôi ra hỗ trợ, giúp em trai xây dựng nhà. Đây cũng là một trong những quy ước bất thành văn của đồng bào Mông”, ông Chờ chia sẻ.
Gia đình ông Thào A Chư gồm vợ chồng ông và 5 con gái, trong đó 4 người con đã kết hôn và sống tại nhà chồng. Gia đình là một trong 78 hộ nghèo của bản. Căn nhà cũ của ông Chư xuống cấp nghiêm trọng, trở nên xiêu vẹo và nguy hiểm hơn sau cơn bão Yagi năm ngoái. Vì vậy, ông đã được hỗ trợ 60 triệu đồng từ nguồn kinh phí Nhà nước để xây lại. Để căn nhà mới khang trang và sinh sống ổn định lâu dài, ông vay thêm 70 triệu đồng từ Ngân hàng Chính sách xã hội.
Khi bắt đầu khởi công xây nhà, ông Chư đã đi từng nhà kêu gọi sự giúp đỡ ngày công của dân bản và đều nhận được sự giúp đỡ. Từng công đoạn như san gạt đất nền, đổ móng và vác gỗ đều có khoảng 15 đến 20 người dân trong bản góp sức. Theo ông Chư, mỗi công đoạn mất từ 1 đến 2 ngày để hoàn thành, nhưng thách thức lớn nhất là việc vận chuyển nguyên liệu lên bản. Những người ruột thịt trong gia đình có nhiệm vụ nặng nề hơn, phải giúp đỡ, hỗ trợ cho đến khi nhà được hoàn thiện. Vậy nên, gia đình ông Chư chỉ có 2 người thợ chuyên nghiệp để thực hiện những công đoạn lắp ghép khó, yêu cầu kỹ thuật cao, còn lại là nhờ vả anh em, xóm giềng.
Chúng tôi đến xã Pa Cheo thuộc huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai trước khi sáp nhập địa giới hành chính. Nay, xã Pa Cheo thuộc về xã Bản Xèo, tỉnh Lào Cai mới. Xã Pa Cheo có Bản Giàng, dịch nghĩa là “vùng mây”. Anh Phùng, cán bộ xã Pa Cheo lúc đó chở tôi vào bản. Chiếc xe honda cũ kỹ lặc lè vượt từng khúc cua tay áo, dốc dựng ngược qua thôn Tả Pa Cheo, Séo Pa Cheo… Nhiều đoạn đường bê tông lên Bản Giàng bị bóc hết sau bão Số 3 năm ngoái, giờ được thay bằng lớp đá lổn nhổn, sắc lẹm. Băng qua được màn sương dày, ánh nắng bất ngờ bừng lên, hé lộ biển mây trắng bồng bềnh bên dưới. Những mái nhà đỏ, xanh lẩn khuất trên sườn núi, dưới những tán đào, lê xanh mướt.
Chúng tôi vào nhà anh Lý A Phải (SN 1989), vợ là Sùng Thị Á; ngôi nhà hoàn thành trước Tết Nguyên đán 2025. Nhà xây theo nếp nhà của người Mông với khung nhà được kiên cố hóa bằng gạch, nền nhà láng xi măng sạch sẽ.
Nhà cũ của vợ chồng anh cách đấy khoảng 1km dựng bằng gỗ từ năm 2012, mùa đông thì lạnh, mùa mưa thì bị dột. Khi cơn bão số 3 đổ bộ thì nhà bị sạt, vợ chồng, con cái phải ở nhờ điểm trường ở Bản Giàng. “Mình làm nhà mới hết 160 triệu đồng. Nhà được hỗ trợ 100 triệu đồng, còn thiếu thì mình vay ngân hàng. Nợ thì cũng lo đấy nhưng giờ thì mình vui nhiều hơn, yên tâm làm ăn rồi”, anh Phải nói.
Đi qua điểm trường Bản Giàng đến nhà văn hóa thôn. Phía sau nhà văn hoá là nhà anh Hầu A Dũng (SN 1982) vừa được sửa lại. Móng và một phần tường được xây bằng gạch đỏ, nền nhà được láng xi măng láng mịn. Gỗ cũ đã được bào vỏ, ghép lại, trông sáng sủa hơn. Anh Dũng cho biết, tiền sửa nhà hết 32 triệu đồng nhưng nhà nước đã hỗ trợ 30 triệu đồng rồi”.
Tôi thắc mắc, đường vào Bản Giàng khó khăn thế thì chở vật liệu thế nào, chi phí đắt đỏ ra sao khi có nhiều thời điểm vật liệu khan hiếm? Mọi người ở đây đều cười bảo: Chính quyền xã lo hết, dân chỉ lo bốc xếp và xây dựng. Bí thư Đảng ủy xã Pa Cheo lúc đó là ông Đỗ Đức Chiến vui vẻ nói: “Cách của chúng tôi là tìm các đơn vị xây dựng đường, trường… trên địa bàn để nhờ hỗ trợ. Cách nhờ họ hỗ trợ bằng cách là xin mua “ké” cho bà con. Ví dụ, doanh nghiệp mua từ nhà máy khoảng 10 nghìn gạch cho công trình thì chúng tôi đăng ký để họ mua thêm 5 nghìn nữa để cho bà con xây dựng nhà”. Ông Chiến cho biết, với đặc thù vùng cao, cát, xi măng, gạch có lúc được tăng bo bằng xe máy. Lúc đó, Đoàn thanh niên, hội phụ nữ sẽ được huy động.
Từ trung tâm tỉnh Sơn La, chúng tôi vượt quãng đường gần 70km đến xã Phiêng Pằn. Vừa đến nơi, Thiếu tá Vì Văn Thích, Đội trưởng Đội Vận động quần chúng Đồn Biên phòng Phiêng Pằn đã đón sẵn để đưa tôi lên bản Đen. Đúng như Thiếu tá Thích giới thiệu, anh em chúng tôi phải vượt qua nhiều quả đồi mây trắng bao phủ, có những đoạn dốc thẳng đứng, đường đất đá lô nhô.
Phải mất hơn 1 tiếng đồng hồ chúng tôi mới lên được đỉnh núi Đen. Tại đây, cán bộ, chiến sĩ đồn Biên phòng Phiêng Pằn đang hỗ trợ gia đình ông Thào A Tàng (52 tuổi) dựng căn nhà mới. Gia đình ông Tàng có 6 nhân khẩu, thuộc diện đặc biệt khó khăn. Để ông Tàng có ngôi nhà mới, cán bộ, chiến sĩ, cùng với người dân địa phương đã bỏ ra hàng trăm ngày công.
Với số tiền 60 triệu đồng của Nhà nước, ông chỉ mua được vật liệu. Toàn bộ tiền vận chuyển từ xã lên bản phải nhờ bộ đội và dân bản lo liệu; việc xây dựng cũng nhờ bộ đội và dân làng giúp sức. “Từ sự chung tay của mọi người tôi đã có ngôi nhà khang trang, đủ cho 6 người sinh sống. Tôi rất cảm ơn các anh bộ đội Biên phòng và chính quyền địa phương đã giúp đỡ gia đình”, ông Tàng chia sẻ.
Anh Vì Văn Nèn (45 tuổi, bản Đen) có hoàn cảnh rất đặc biệt. Anh bị bệnh khớp, đi lại khó khăn, mất khả năng lao động; một mình người vợ gầy yếu phải chăm lo cho cả nhà. Anh Nèn chia sẻ, ngày anh lấy vợ, bố mẹ dựng cho căn nhà tạm bằng tranh tre, nứa lá. Mấy chục năm sống trong căn nhà tồi tàn, nhưng không có điều kiện cất nhà mới.
“Khi nhận được hỗ trợ xóa nhà tạm, tôi rất lo lắng, vì trong nhà không có đồng xu nào, không biết dỡ nhà cũ ra, có làm được nhà mới để ở không. Nhưng nhờ bộ đội động viên, hứa rằng, nếu kinh phí xây nhà thiếu thì bộ đội kêu gọi thêm. Từ sự động viên đó, tôi mới liều một phen. Giờ thì tôi yên tâm rồi, vợ chồng, con cái đã có ngôi nhà mới chui ra, chui vào, không sợ mưa gió nữa”, anh Nèn cho hay.
Chúng tôi rời Trung tâm tỉnh Tuyên Quang từ sáng sớm, xuôi theo tỉnh lộ để vào thôn Phiêng Tạ, xã Minh Quang – nơi có căn nhà của chị Lý Thị Vân đang được các đoàn viên chủ trì xây dựng.
Căn nhà nằm cách xa chân đồi, hướng ra cánh đồng rộng. Khi chúng tôi đến, chị Vân đang lúi húi phụ giúp nhóm thợ vận chuyển vật liệu. Chị là người dân tộc Nùng, sinh năm 1985, lớn lên trong một gia đình có bảy anh chị em, bố mẹ qua đời từ sớm. Chị lập gia đình xa nhà; năm 2022, cuộc hôn nhân không trọn vẹn nên chị phải đưa hai con nhỏ về quê. Chị phải tá túc nhờ nhà chị gái và anh rể, sống dựa vào sự giúp đỡ của người thân. Công việc của chị chủ yếu là trồng ngô, lạc theo mùa vụ trên nương, khi hết vụ, ai thuê gì chị làm nấy để kiếm thêm thu nhập nuôi con. Cậu con trai lớn của chị, vì thương mẹ vất vả, đã nghỉ học ở nhà phụ giúp công việc nương rẫy. Còn bé Ngân Bình, cô bé lớp 3 con của chị Vân lại gầy gò, sinh ra đã bị khuyết tật bàn tay trái.
Biết được hoàn cảnh khó khăn của chị Vân, Tỉnh Đoàn Tuyên Quang đã kêu gọi nguồn lực xã hội hóa để hỗ trợ xây dựng nhà cho ba mẹ con chị. Công trình được hỗ trợ 60 triệu đồng từ nguồn xã hội hóa do Đoàn Thanh niên vận động, phần còn lại chị Vân vay mượn thêm để hoàn thiện. Sáng 7/3/2024, công trình được khởi công trong niềm vui không chỉ của ba mẹ con chị mà còn của cả những đoàn viên, thanh niên tình nguyện tham gia. Quá trình xây dựng, các anh chị em đoàn viên, không ai nề hà việc gì, ai làm được gì thì làm. Dù vất vả nhưng ai cũng vui vì được góp sức giúp ba mẹ con chị Vân có mái ấm kiên cố.
Chị Vân nhìn về căn nhà, khẽ mỉm cười khi tưởng tượng về ngày chính thức dọn vào ở. Chị kể, hôm trước, chị bảo với con gái: “Ngân Bình ơi, nhà mình có bàn học rồi nhé! Mẹ cũng đặt được bàn thờ ông bà rồi!". Nghe chị nói, con bé mừng lắm, nó lại bảo sẽ tự giác học tập để sớm trở thành giáo viên.
Căn nhà mới khang trang của gia đình anh Vàng Xành Guyện thôn Nậm Trà, xã Gia Phú, tỉnh Lào Cai.
Chúng tôi được cán bộ địa phương dẫn đến thăm gia đình anh Vàng Xành Guyện (SN 1987) ở thôn Nậm Trà vào tháng 5/2025. Khi đó, Nậm Trà vẫn thuộc xã Gia Phú, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai, nay là xã Gia Phú, tỉnh Lào Cai mới. Anh Guyện là một trong hàng chục hộ ở thôn Nậm Trà phải di dời khẩn cấp vì nhà bị đổ do ảnh hưởng của bão Yagi tháng 9/2024.
Căn nhà mới khang trang của gia đình anh Vàng Xành Guyện.
Anh Guyện cho hay, sau khi nhà đổ sập, anh chạy đôn đáo đi tìm đất mới để dựng nhà. Những tưởng vùng cao heo hút dựng nhà đâu cũng được nhưng với địa hình hiểm trở, lưng chừng dãy Hoàng Liên Sơn này tìm được mảnh đất bằng phẳng không hề dễ dàng. May mắn, anh được người họ hàng giới thiệu khu ruộng bằng phẳng này. Khi mua được đất, anh được Nhà nước hỗ trợ 100 triệu đồng để xây nhà. Quá trình xây dựng, anh Guyện báo cáo vị trí đất dự định xây với UBND xã Gia Phú. Xã Gia Phú xin ý kiến UBND huyện Bảo Thắng lúc đó. Rất may, diện tích đất này không nằm trong quy hoạch rừng phòng hộ nên được tisp tục xây dựng.
Ông Lê Công Nguyện, nguyên Phó Chủ tịch UBND xã Gia Phú cho biết, các khu đất người dân di dời sau bão đều chưa có giấy chứng nhận quyền sử đất ở. Nếu đúng quy định thì không có chỗ nào đủ điều kiện để bố trí tái định cư cho người dân vì xen kẹt với đất rừng. Rất may, sau đó, vấn đề này được tháo gỡ. Tỉnh Lào Cai, huyện Bảo Thắng lúc đó áp dụng chính sách khẩn cấp để giải quyết.
Nói về việc này, ông Nguyễn Trung Thành, Phó Chủ tịch UBND huyện Bảo Thắng lúc đó cho hay: “Chỗ nào chưa có quy hoạch, kế hoạch thì huyện sẽ bổ sung quy hoạch cho người dân. Người dân xây dựng nhà mới theo thế đất, vị trí đất để không phải đào, đắp, bạt đồi núi, không ảnh hưởng đến taluy phía sau. Bởi đào đắp, bạt đồi nguy cơ sạt lở cũng rất cao”, ông Thành cho biết.
Không chỉ chuyện bố trí vùng đất ở an toàn, cán bộ, nhân dân vùng cao cũng tận dụng để hình thành những cụm dân cư mới với đường xá rộng rãi. Câu chuyện điển hình nhất mà chúng tôi ghi nhận là tại thôn Khe Bín xã Tân Phượng, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái (nay là xã Lâm Phượng, tỉnh Lào Cai). Trong đợt mưa lũ lịch sử xảy ra vào tháng 9/2024, nhiều hộ gia đình tại thôn Khe Bín gần như bị cô lập hoàn toàn do nằm sâu trong núi, đường đi lại bị sạt lở; nhiều ngôi nhà bị hư hỏng hoàn toàn.
Đầu tháng 3/2025, chúng tôi cùng với đoàn công tác có mặt tại thôn Khe Bín, để ghi lại không khí hân hoan, vui mừng, phấn khởi của bà con trong những ngôi nhà mới vừa được xây dựng. Cả đoạn đường dài gần 2km chạy từ trung tâm xã qua đồi cao đã được mở mới. Đường bê tông rộng 5m đang được lưu thông toàn tuyến. Nằm dọc đường là 6 ngôi nhà của 6 gia đình bị thiệt hại do bão lũ cũng đã hoàn thành; người dân đã dọn đến ở.
Ông Triệu Tài Ngân mong bà con, làng xóm được quây quần, đùm bọc nhau trong những lúc khó khăn.
Ông Nông Thanh Tuấn - Chủ tịch UBND xã Tân Phượng lúc đó cho biết: “Tất cả những điều này đều xuất phát từ hành động hiến đất của ông Triệu Tài Ngân. Chúng tôi tìm nhà, ông Triệu Tài Ngân với gương mặt hiền hậu, nụ cười tươi niềm nở đón tiếp chúng tôi. Ông Ngân chia sẻ, khi biết nhà nước đầu tư mở đường vào trong thôn Khe Bín, ông đã trao đổi với vợ, con và đi đến thống nhất là hiến đất để giúp mở đường và xây dựng nhà cửa cho bà con bị thiệt hại. Gia đình ông đã chặt bỏ gần 600 cây Quế đã trồng 6 năm và gần 400 cây Bồ Đề, với diện tích gần 8.000 m2 đất. Trong đó, hiến cho địa phương làm đường là gần 6.000m2, cho các hộ gia đình làm nhà là gần 2.000m2. Ông muốn dân bản có nơi ở mới an toàn để cùng nhau làm ăn, phát triển kinh tế.
Tuyến đường bê tông mới mở hứa hẹn sẽ giúp cho bà con đi lại thuận lợi hơn, thúc đẩy phát triển kinh tế vùng.
