Thầy giáo Nguyễn Xuân Lương sinh ra và lớn lên tại Nam Định. Năm 1961, chàng trai 19 tuổi quê biển Xuân Thủy tốt nghiệp Trung cấp Sư phạm khoa Văn - Sử - Địa để bắt đầu làm nghề giáo; đồng thời thực hiện quyết tâm tốt nghiệp đại học bằng cách vừa làm thầy vừa làm trò.
Để đạt được thành công phải kể đến những tháng năm chia ngọt sẻ bùi, đồng tâm hiệp lực của cô giáo Nguyễn Thị Xô – người vừa là đồng nghiệp vừa là bạn đời. Từ 1973 đến 1987, thầy Lương là giáo viên xuất sắc của trường Năng khiếu huyện Xuân Thủy.
Năm 1987, trường bị thiệt hại nặng nề sau trận bão, đồng thời thầy Lương được biết, ở một huyện cuối cùng Nam Tây Nguyên – nơi có đông người dân cùng quê vào xây dựng kinh tế mới đang còn nhiều trăn trở bởi thiếu thốn cả cơ sở vật chất lẫn đội ngũ giáo viên. Sau nhiều băn khoăn, day dứt cả gia đình gồm 9 thành viên của thầy Lương đùm túm vào quê mới lập nghiệp.
Cùng lúc, huyện Datẻh được thành lập, trường THPT duy nhất ra đời. Dù cả thầy cô được bố trí công tác giảng dạy, dù các con được hưởng chế độ diện kinh tế mới nhưng con đường phía trước ở vùng đất thuần nông thường xuyên lũ lụt vẫn lắm chông gai.
Cuộc sống gia đình dần ổn định, học sinh đến trường ngày càng đông thêm, trường lớp khang trang hơn. Nhớ nhất, ấn tượng nhất - trường có lớp 12 đầu tiên như đầy đủ nghĩa vốn có. Thầy luôn thầm tự hào là người tiên phong đem cái chữ “cấy sâu” nơi vùng lũ.
Suốt 10 năm ở cương vị Hiệu trưởng và Bí thư chi bộ (1993 – 2002) thầy Lương bao giờ cũng là người chuẩn mực. Nhẩm ra, đã 41 năm 4 tháng thầy giáo Lương tận tụy với nghề giáo. Thật xứng đáng khi thầy được nhận bằng khen “Cán bộ quản lý xuất sắc” và huy chương “Vì sự nghiệp GD” do Bộ Giáo dục - Đào tạo trao tặng.
Bao thế hệ học trò thành danh
Datẻh hiện đã có 2 trường PTTH với gần 300 học sinh ra trường mỗi năm, là huyện có phong trào khuyến học mạnh nhất Lâm Đồng. Số học sinh đậu cao đẳng, đại học xấp xỉ 30% học sinh dự thi. Riêng gia đình thầy Lương, ngoài cậu út đang là học sinh giỏi lớp 10, 6 trai, gái đầu đã thành đạt.Thêm cả dâu, rể hiện có cả thảy 9 người con của thầy đang làm công tác giảng dạy tại các trường trong huyện Datẻh.
Qua thầy giáo Lương, nhiều lớp học trò đã thành danh, công tác trong nhiều lĩnh vực, mọi cương vị khắp đất nước. Cao quý hơn vẫn là tấm lòng “tôn sư trọng đạo”, gia đình thầy Lương thường xuyên đón khách từ mọi nơi về thăm – họ đều là học trò cũ của thầy. Bởi thế, dù đã về hưu thầy giáo Lương vẫn khát khao “đứng lớp”.
Ngoài tham gia các hoạt động khuyến học, dạy những lớp bồi dưỡng miễn phí cho học sinh 12, thầy còn phụ trách những lớp chính trị giúp huyện Datẻh chuẩn hoá đội ngũ cán bộ. Với thầy giáo Lương và gia đình, “cấy chữ” ở vùng lũ không chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức cho học trò mà phải đánh thức “hạt giống” hiếu học cho toàn xã hội bởi đó chính là nguyên khí của quốc gia.