Ngành giáo dục trước vận hội mới

Tinh giản, tự chủ, đột phá toàn diện

Luật Giáo dục sửa đổi được Bộ GD&ĐT đánh giá là bước đi chiến lược nhằm thể chế hóa các định hướng lớn của Đảng về phát triển giáo dục trong thời kỳ mới.

Trọng tâm của luật là nỗ lực tháo gỡ những vướng mắc tồn tại trong thực tiễn, đồng thời tăng cường phân quyền, phân cấp, trao quyền tự chủ và trách nhiệm giải trình cho các địa phương và cơ sở giáo dục. Trong đó, bao gồm các thay đổi cốt lõi như tái cấu trúc hệ thống giáo dục.

Một trong những điểm mới đáng chú ý là việc bổ sung cấp trung học nghề ngang cấp với THPT trong hệ thống giáo dục quốc dân. Thay đổi này không chỉ làm rõ hướng phân luồng sau THCS mà còn mở ra con đường học tập và phát triển sự nghiệp linh hoạt, phù hợp với năng lực, sở trường và năng khiếu của từng học sinh.

Chuyển đổi từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” bằng cách thay vì kiểm tra chặt chẽ từ đầu, luật pháp tạo điều kiện để các cơ sở giáo dục chủ động trong hoạt động dạy học, tuyển dụng nhân sự và sẽ giám sát, kiểm định chất lượng sau đó.

Điển hình là việc không quy định bắt buộc kiểm định chất lượng đối với giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông và giáo dục thường xuyên, giúp giảm bớt gánh nặng thủ tục. Luật cũng sửa đổi tác động trực tiếp đến khoảng 55% thủ tục hành chính hiện hành theo hướng tinh giản và hiệu quả.

Việc phân cấp mạnh mẽ cho địa phương trong việc thành lập và quản lý cơ sở giáo dục không chỉ giảm tải cho cơ quan trung ương mà còn nâng cao hiệu lực quản trị, tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người học và nhà đầu tư.

Hai điểm đột phá của Luật Giáo dục sửa đổi lần này là thống nhất 1 bộ SGK trên toàn quốc, chấm dứt tình trạng một chương trình, nhiều bộ SGK gây tranh cãi trong thời gian qua. Quy định này hướng tới việc đảm bảo tính thống nhất, chuẩn mực và công bằng trong giáo dục trên cả nước.

Thứ hai là thành lập Quỹ học bổng quốc gia. Lần đầu tiên, một cơ chế hoàn toàn mới ra đời nhằm mở rộng cơ hội học tập và thúc đẩy phát triển tài năng. Bên cạnh nguồn ngân sách nhà nước, quỹ sẽ huy động các khoản tài trợ, đóng góp từ xã hội. Mô hình này được kì vọng sẽ trở thành kênh huy động nguồn lực mạnh mẽ, khắc phục tình trạng học bổng còn hạn chế, đặc biệt là hỗ trợ các học sinh, sinh viên tài năng hoặc có hoàn cảnh khó khăn.

Ngoài ra, luật cũng xác nhận hoàn thành chương trình THCS trong học bạ, bỏ cấp bằng tốt nghiệp ở bậc học này.

Luật Giáo dục Nghề nghiệp (GDNN) được sửa đổi với mục tiêu đổi mới mạnh mẽ, hướng tới việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, có kỹ năng thực tiễn, đáp ứng bối cảnh kinh tế - xã hội hiện nay.

Theo GS.TS Nguyễn Tiến Thảo, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học, Bộ GD&ĐT, mục tiêu của luật là kiến tạo hành lang pháp lí đủ để cơ sở giáo dục ĐH đột phá, tiên phong trong đổi mới sáng tạo, đào tạo tinh hoa, đào tạo chất lượng cao và cung cấp nguồn nhân lực trình độ cao phục vụ phát triển đất nước, nhân loại.

Các trường ĐH sẽ được đảm bảo tự chủ một cách toàn diện về không gian học thuật, đội ngũ cán bộ, nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo, tài chính và hợp tác quốc tế. Ông Thảo cho hay, một thay đổi lớn là việc kết thúc hoạt động của Hội đồng trường tại các cơ sở giáo dục ĐH công lập, đồng thời tăng cường vai trò lãnh đạo của tổ chức Đảng, nhằm thiết lập một hệ thống quản trị thống nhất và tiên tiến.

Tuyển dụng giáo viên một cách chọn lọc

TS Nguyễn Tùng Lâm, Chủ tịch Hội đồng Trường THPT Đinh Tiên Hoàng, Hà Nội cho biết, khi sắp xếp lại hệ thống các trường mầm non, phổ thông cần phải tính đến 2 nguyên tắc. Thứ nhất, đảm bảo điều kiện phục vụ học sinh (trong bán kính phù hợp, quy mô trường không lớn quá hoặc nhỏ quá). Thứ hai, có biên chế phù hợp để đảm bảo việc dạy và học.

TS Tùng Lâm nhấn mạnh đến yếu tố không cộng cơ học các trường trên địa bàn. “Giáo dục phải sát dân, phục vụ dân, đảm bảo chất lượng và tính khoa học”, TS Nguyễn Tùng Lâm nói.

Ông cho rằng, Luật Nhà giáo đã quy định chính sách đãi ngộ nhà giáo phù hợp với tình hình thực tế. Đi kèm với chính sách, cũng cần phải đặt ra yêu cầu đối với đội ngũ nhà giáo. Hiệu trưởng phải là những người giỏi, tiêu biểu, dẫn dắt nhà trường, quyết định chiến lược phát triển chất lượng. Giáo viên chủ nhiệm phải có năng lực chuyên môn, có phẩm chất đạo đức, lối sống lành mạnh.

Chuyển biến của học sinh không phải chỉ bằng điểm số mà còn nhân cách. Giáo viên chủ nhiệm là người nắm bắt rõ nhất năng lực, tâm sinh lí của học sinh. Ông Lâm đề xuất, giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học.

Những giáo viên không thay đổi cần điều chuyển công việc khác phù hợp, cương quyết không để tình trạng giáo viên yếu kém trong nhà trường. Theo ông Lâm, để chất lượng giáo dục đáp ứng yêu cầu, ngành cần thực hiện 4 tốt: Đào tạo tốt - bồi dưỡng tốt - đãi ngộ tốt - chọn lọc tốt.

TS Nguyễn Tùng Lâm đề xuất thêm, ngành giáo dục cần trao quyền tự chủ cho các trường nhiều hơn. Điều này phù hợp với công tác quản lí của ủy ban nhân dân xã, phường trong mô hình chính quyền 2 cấp hiện nay.

Phòng văn hóa - xã hội của xã, phường chỉ tham mưu cho lãnh đạo phường, xã quản lí nhà nước đối với cơ sở giáo dục trên địa bàn. Trong quá trình trao quyền tự chủ cho các cơ sở giáo dục còn khó khăn, yếu kém phải được nhà nước ưu tiên đầu tư về tài chính và cơ sở vật chất.

Đặc biệt ưu tiên đào tạo cán bộ quản lí của các cơ sở giáo dục yếu kém đến khi đủ năng lực, đủ điều kiện mới được trao quyền tự chủ đầy đủ.

TS Nguyễn Tùng Lâm lưu ý tự chủ trong các trường công lập là một chính sách quản lí, một công cụ để nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục. Tự chủ các trường công lập không liên quan đến việc nhà trường có tự đảm bảo các khoản chi thường xuyên hay không, mà chỉ phụ thuộc nhà trường có đảm bảo chất lượng giáo dục hay không.