Những cột mốc mới

Năm 2024 là một cột mốc đáng nhớ của điện ảnh Việt khi các nhà làm phim trẻ liên tiếp giành giải thưởng tại những Liên hoan phim lớn nhất thế giới: Phim Cu li không bao giờ khóc của Phạm Ngọc Lân giành giải Phim đầu tay xuất sắc nhất tại LHP Berlin lần thứ 74; Mưa trên cánh bướm của nữ đạo diễn Dương Diệu Linh giành hai giải thưởng Circolo del Cinema Verona (phim Sáng tạo nhất), và Iwonderfull Grand Prize (phim Hay nhất) thuộc hạng mục Tuần lễ phê bình phim tại LHP Venice lần thứ 81. Đạo diễn Trương Minh Quý được trao giải Un Certain Regard (Nhãn quan độc đáo) tại LHP Cannes lần thứ 77.

Ba LHP mang tầm cỡ châu lục và quốc tế được tổ chức tại Hà Nội, Đà Nẵng và TPHCM trong năm 2024

Theo lời giám khảo Nguyên Lê tại LHP Quốc tế QCinema (Philippines) – nơi đã trao giải Đặc biệt của BGK hạng mục Asian New Wave (Làn sóng mới của châu Á) cho Mưa trên cánh bướm, bộ phim đã hòa hợp thành công yếu tố mờ ảo và đời thực, biến chúng thành đôi cánh bướm đầy lạ lùng. Đây là một điều "khó nhằn" đối với một bộ phim đầu tay. Đạo diễn đã thổi vào phim một nguồn sống nhẹ nhàng, thư thái nhưng cũng vô cùng năng động, thu hút sự tập trung của khán giả và gợi ra nhiều suy tư.

Thế giới trong Cu li không bao giờ khóc – bộ phim giành giải Phim đầu tay châu Á Xuất sắc nhất của Ban giám khảo NETPAC tại LHP này - cũng mộng mị không kém khi Phạm Ngọc Lân đã “phù phép” Hà Nội trở thành một vùng đất đơn sắc và đậm đặc tâm trạng của những giấc mơ xưa cũ, giữa hòa hợp quá khứ với hiện tại.

Với những thành công liên tiếp, có thể cảm nhận rất rõ về một làn sóng điện ảnh mới của Việt Nam đang dần đổ xô đến mọi ngóc ngách của các LHP lớn nhỏ trên thế giới. Thực ra làn sóng này đã âm thầm hình thành trong khoảng 5 năm trở lại đây với hành trình vươn ra thế giới đầy mạnh mẽ của các nhà làm phim độc lập. Cùng những bộ phim ngắn và giấc mơ điện ảnh trong tay, họ đã cùng nhau chu du khắp các LHP uy tín và thắng nhiều giải thưởng quan trọng.

Đạo diễn Phạm Ngọc Lân (phải) nhận giải Phim đầu tay xuất sắc nhất tại LHP Berlin 2024. Ảnh: LHP Berlin

Ròm (đạo diễn Trần Thanh Huy) là bộ phim Việt Nam đầu tiên giành giải New Currents – giải cao nhất tại LHP Quốc tế Busan 2019. Ngoài ra, phim còn tiếp tục đoạt giải Phim hay nhất tại LHP Quốc tế Fantasia 2020. Bộ phim Vị (đạo diễn Lê Bảo) giành giải Đặc biệt của BGK hạng mục Encounters tại LHP Berlin lần thứ 71. Dù không còn mang quốc tịch Việt nhưng bộ phim này vẫn luôn được xem là một tác phẩm điện ảnh của Việt Nam.

Memento Mori: Đất (đạo diễn Marcus Vũ Mạnh Cường) được công chiếu tại hạng mục dự thi New Currents của LHP Quốc tế Busan lần thứ 27. Phần thứ hai trong bộ ba phim Memento Mori cũng được chọn tham gia Chợ Dự án châu Á của LHP này. Những đứa trẻ trong sương (đạo diễn Hà Lệ Diễm) là phim tài liệu đầu tiên của Việt Nam lọt vào danh sách rút gọn 15 phim tài liệu tranh giải Oscar 2023. Trước đó, phim cũng thắng giải Phim quốc tế xuất sắc tại LHP phim Docaviv và giải Đạo diễn xuất sắc tại LHP Tài liệu quốc tế Amsterdam.

Bên trong vỏ kén vàng (đạo diễn Phạm Thiên Ân) là phim Việt Nam duy nhất tham dự LHP Cannes 2023 và thắng giải Caméra d'Or – một giải thưởng lớn của LHP danh giá này dành cho những bộ phim đầu tay hay nhất, và mỗi đạo diễn chỉ được chiến thắng một lần trong đời. Ngoài ra, bộ phim còn được dự đoán sẽ lọt vào danh sách đề cử Oscar hạng mục Quay phim xuất sắc nhất vào năm sau.

Đa quốc gia nhưng thuần Việt

Điện ảnh là một sân chơi tốn kém, và phim ngắn là giải pháp gần như là tối ưu nhất để một nhà làm phim độc lập tìm cơ hội để kể câu chuyện của mình và tìm chỗ đứng của bản thân trên bản đồ điện ảnh. Nhưng từ phim ngắn phát triển thành một bộ phim điện ảnh chiếu rạp là cả một hành trình dài khác. Trên hành trình đó, việc hợp tác với các nhà sản xuất và nhà đầu tư trong và ngoài nước là yếu tố tiên quyết. Như Mưa trên cánh bướm là sự góp sức của Việt Nam, Singapore, Philippines và Indonesia; còn Cu li không bao giờ khóc là thành quả của sự giúp sức đến từ Singapore, Pháp, Philippines, Na Uy...

Đạo diễn Dương Diệu Linh và đoàn làm phim cầm trên tay hai giải thưởng tại LHP Venice 2024. Ảnh: LHP Venice

Đây là một dấu hiệu đáng mừng vì các nhà đầu tư và sản xuất điện ảnh dần yên tâm hướng đến các dự án phim ngắn đầy triển vọng, tạo bàn đạp cho những nhà làm phim độc lập trẻ tuổi hướng đến sân chơi quốc tế. Trong những cuộc thi dành cho phim ngắn, chương trình Dự án phim ngắn CJ theo tôi đã đạt được thành công vang dội nhất khi là nơi ươm mầm những tài năng như Phạm Thiên Ân, Phạm Ngọc Lân, và Dương Diệu Linh từ buổi đầu sự nghiệp. Những tác phẩm phim ngắn của cả ba nhà làm phim này đã cùng đoạt giải xuất sắc ngay từ mùa 1 của chương trình, và nhận được đầu tư giúp hình thành nên những Bên trong vỏ kén vàng, Cu li không bao giờ khóc, Mưa trên cánh bướm của hôm nay, và phần còn lại là lịch sử.

Song, một yếu tố đặc biệt quan trọng, đó là dù có sự hợp tác sản xuất đa quốc gia, nhưng những bộ phim Việt thành công nhất đều duy trì được tính thuần Việt. Vừa duy trì màu sắc bản địa độc đáo, nhưng những bộ phim này vẫn kể được một câu chuyện mang tính phổ quát toàn cầu. Thành công vượt giới hạn lãnh thổ là khi một câu chuyện xảy ra tại Việt Nam nhưng những khán giả châu Âu hay Mỹ đều cảm thấy rung động và thấu cảm, tự kích hoạt mọi giác quan của mình. Người xem phải tự thâm nhập vào câu chuyện được kể bằng trải nghiệm đời sống cá nhân của họ.

Để các quốc gia tìm thấy nhau và hợp tác làm phim, trước hết cần có những cây cầu mang tên Liên hoan phim có tầm cỡ châu lục và thế giới. Năm 2024 đã đánh dấu rất rõ điều này, khi cả ba miền Bắc, Trung, Nam đều có cho mình những LHP theo tiêu chí này: LHP Quốc tế Hà Nội HANIFF lần thứ 7, LHP Châu Á Đà Nẵng DANAFF lần thứ 2, và LHP Quốc tế TPHCM HIFF lần đầu tiên. Ba thành phố lớn, ba LHP, đa dạng tác phẩm điện ảnh và khách mời, nhưng có cùng một mục tiêu là nâng tầm điện ảnh Việt. Dù còn những thiếu sót và bất cập, nhưng những LHP quốc tế này là dấu hiệu khả quan cho nỗ lực khẳng định sự hiện diện của điện ảnh Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế.

Một làn sóng điện ảnh mới của Việt Nam dần được thế giới công nhận nhưng cũng đang gặp không ít khó khăn trên chính "sân nhà". Hy vọng về một kỷ nguyên mới mạnh mẽ, năng động mà đất nước chúng ta đang bước vào, với những thăng hoa mới của nghệ thuật thứ Bảy.