Hồ Anh Thái tái xuất tiểu thuyết bản tiếng Anh

Kết nối quá khứ,hiện tại và tương lai

Behind the Red Mist do nhà xuất bản Curbstone Press xuất bản lần đầu ở Mỹ năm 1998, được phát hành ở một số nước, trong nhiều năm qua đã được chuyển ngữ sang các ngôn ngữ khác như tiếng Hàn Quốc, tiếng Thụy Điển… Tiểu thuyết nhận được sự đánh giá tích cực trên những tờ báo có uy tín ở nhiều nước như Thời báo New York, Tuần báo Người xuất bản, Bưu điện Jerusalem (Israel), Nhật báo tin tức (Thụy Điển), báo Kiiltomato (Phần Lan)…

Tuần báo Publishers Weekly viết: “Ở cuốn tiểu thuyết Trong sương hồng hiện ra, một chàng trai mười bảy tuổi đang sống ở Hà Nội đã du ngoạn từ năm 1987 trở về năm 1967 (trong một tình trạng cận kề cái chết), gặp gỡ với gia đình mình và láng giềng trước thời gian anh ta ra đời, trong khi máy bay Mỹ đang đe dọa thành phố. Những yếu tố siêu thực tràn đầy trong cuốn sách. Giọng điệu chuyển từ châm biếm sang xúc động thấm thía, từ hài hước sang đau xót. Việc sử dụng tinh tế các huyền thoại và sự phản ảnh hấp dẫn đời sống Việt Nam trong và sau chiến tranh của Hồ Anh Thái đã mang đến những tác phẩm tao nhã và đầy sức lay động. Cuối cùng thì những tác phẩm này cũng được dịch ra và sẽ tìm được độc giả người Mỹ”.

Thời báo New York nối tiếp dòng bình luận: “Trong tiểu thuyết Trong sương hồng hiện ra, một chàng trai mới lớn được đưa một cách huyền bí trở về năm 1967, ba năm trước khi anh ta ra đời, chứng kiến cuộc hẹn hò thời chiến của cha mẹ tương lai của mình. Tác phẩm mở ra một tầm nhìn xa. Giàu chất tiểu thuyết trong chiều kích và niên đại, các tác phẩm của Hồ Anh Thái cho thấy ngay cả những tính toán sai lầm và những sự kiện nhỏ nhặt nhất có thể dội về tương lai rất xa một ảnh hưởng mạnh mẽ như thế nào…”.

Tạp chí chuyên bình luận sách là Kirkus Reviews cũng nhận định: “Nhà văn đã khám phá đời sống sau chiến tranh ở đất nước Việt Nam của mình, hòa trộn ở mức cao giữa chủ nghĩa hiện thực nghiệt ngã và yếu tố kỳ ảo mang tính biểu tượng”.

Khi sách được dịch sang tiếng Thụy Điển (Bakom den Roda Dimman), báo chí các nước Bắc Âu cũng dành cho tiểu thuyết những lời nồng nhiệt: “Trong sương hồng hiện ra là cuốn tiểu thuyết đầy sức sống, hóm hỉnh và chắc chắn về phong cách, miêu tả một thế hệ sau chiến tranh được thâm nhập vào cái bí ẩn của cuộc chiến” (Nhật báo Tin tức, Thụy Điển). “Đời sống được miêu tả bằng cái nhìn châm biếm nhã nhặn của nhà văn. Lối tự sự chen lẫn phương pháp hiện thực với siêu thực, sự hài hước, đã làm nổi bật các sự kiện lịch sử và tương lai, cả về không gian và thời gian” (Báo Kiiltomato, Phần Lan).

Đặt ra vấn đề cá nhân ở nước Việt Nam đổi mới

Tiểu thuyết Người đàn bà trên đảo được viết năm 1986, trong không khí đổi mới về nhiều mặt ở Việt Nam. Câu chuyện xoay quanh một lâm trường toàn nữ giới giữa rừng vắng trên đảo Cát Bạc. Họ là những cựu thanh niên xung phong chống Mỹ cứu nước, sau năm 1975 trở về xây dựng lâm trường, hầu hết đã sang tuổi trung niên, không còn cơ hội để lấy chồng. Ước mong duy nhất của họ chỉ là có được một đứa con. Nhưng cuộc sống hậu chiến còn nhiều vấn đề ngổn ngang có khi là trở ngại cho mong muốn của họ, thậm chí những nữ thanh niên xung phong có con “ngoài giá thú” còn phải chịu thành kiến xã hội và sự trừng phạt của những cán bộ quản lý hà khắc…

Ở Việt Nam, sau khi ra đời, cuốn sách có được dư luận tốt từ phía người đọc và giới phê bình. Bản dịch tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Hàn Quốc… cũng nhận được sự hưởng ứng nồng nhiệt, ở khía cạnh văn chương cũng như những vấn đề xã hội trong cuốn sách. Thời báo Los Angeles đã đăng bài của Michael Harris về tiểu thuyết Người đàn bà trên đảo:

“Cũng giống như người Mỹ, tràn đầy tình yêu nước và lòng căm hờn, cảm thấy những mối quan tâm cá nhân của mình đã bị hạ thấp đi trước tình trạng khẩn cấp của đất nước, ở đây là cuốn tiểu thuyết Việt Nam về một quá trình ở phía bên kia: sự xuất hiện trở lại của dục vọng cá nhân ở một dân tộc hàng thập kỷ phải tạm gác lại mọi thứ vì cuộc đấu tranh chung. Những người đàn bà này làm việc trong một lâm trường trên đảo Cát Bạc, những năm 1960 ở tuổi thiếu nữ họ gia nhập thanh niên xung phong duy trì giao thông trên đường mòn Hồ Chí Minh. Họ đã phải chịu đựng bom đạn, chịu đói rét bệnh tật, còn bây giờ đã ở tuổi trung niên. Cũng như những người đàn bà Xô Viết sau chiến tranh thế giới II trong tác phẩm Ở khoa ung thư của Solzhenitsyn, họ là một thế hệ góa phụ, hoặc chưa hề kết hôn. Bất kể là những người anh hùng, xã hội không có chỗ cho họ và những người đàn bà bắt đầu phản ứng, dù còn yếu ớt. Họ muốn có con và không còn được kén chọn ai là cha đứa trẻ.

Mối quan tâm của họ bị khuấy động khi có tin một chàng trai dễ thương bắt đầu đến làm việc ở trạm nuôi đồi mồi thí nghiệm trên một hòn đảo kề bên. Đó là Tường, cựu sinh viên mỹ thuật người Hà Nội, bị coi là dính líu vào một vụ bê bối của những kẻ tội phạm mà anh ta nhầm tưởng là đám bạn bè tự do. Hổ thẹn trước dư luận và phải bỏ nhà ra đi, anh ta đã được Hòa, giám đốc công ty xuất nhập khẩu Cát Bạc, bố trí việc làm. Tường đã nghe nói đến những người đàn bà ở Cát Bạc, sự cô quạnh làm sống lại dục vọng của anh.

Hòa sẽ là người anh hùng của Người đàn bà trên đảo nếu đây là cuốn tiểu thuyết thông thường theo kiểu hiện thực xã hội chủ nghĩa. Anh là người tử tế, thẳng thắn và có năng lực. Nhưng thời thế đã thay đổi, Hòa muốn kinh doanh tốt vì đất nước mình, nhưng lý do chính là tham vọng cá nhân và anh rất nghiêm khắc với những kẻ quan liêu già cỗi và bám ghế mà thiếu vắng phẩm chất. Mặt khác, anh lại sẵn sàng nhận những người như Tường, có một quá khứ mang tì vết nhưng cũng có sự thôi thúc cá nhân - hành động này dẫn đến chiến dịch của những địch thủ ghen ghét nhằm gạt Hòa ra khỏi vị trí quản lý của anh.

Hồ Anh Thái sinh ra trong chiến tranh và trưởng thành sau khi chiến tranh chống Mỹ kết thúc. Ông rõ ràng đứng về phía những người đổi mới. Ông không cổ vũ hành vi của Tường – chàng họa sĩ đã trở thành người gieo giống cho những người đàn bà trên đảo - nhưng nhân vật Tường được tác giả cảm thông, cũng như những người đàn bà được cảm thông vậy.

Một người đàn bà đã thốt lên tại cuộc họp trừng phạt một người đồng đội trẻ vì đã có thai mà không hề cưới xin: “Tôi giữ thân cho ai nữa, trinh tiết cho ai, khi mà chỉ có một mình cô đơn? Tập thể có thể làm tôi có ý chí, có thể làm cho tôi khuây khỏa đôi chút, nhưng tập thể không thể cho tôi hạnh phúc riêng”.

Xung đột ở trung tâm cuốn tiểu thuyết của Hồ Anh Thái tác động đến cấu trúc của tác phẩm. Tác giả đã chuyển từ chuyện người này sang người khác nhằm bộc lộ hiện tượng chủ nghĩa cá nhân đã tái sinh theo những quan điểm khác nhau, song những cá nhân, đặc biệt là Tường, vẫn hấp dẫn hơn vấn đề xã hội. Chúng ta muốn cuốn tiểu thuyết phát triển chuyện đời họ đi xa hơn nữa, mà không dừng lại khi tác giả đã đạt được chủ đích. Theo những cách thức tinh tế hơn, Người đàn bà trên đảo cho thấy sự cởi mở của Hồ Anh Thái trước tư duy mới mẻ và ảnh hưởng từ văn chương phương Tây. Hình mẫu triết lý trong cuốn sách là chú Chỉnh của Hòa, người huy động được sự bình ổn trong tâm từ Thiền - kiểu cân bằng mà xã hội Việt Nam nói chung muốn đạt tới. Còn phần mở đầu và phần kết của tuyến truyện chính sử dụng các hiệu ứng của phương pháp hiện thực huyền ảo để kể về những nghĩa quân trên đảo Cát Bạc chiến đấu chống thực dân Pháp ở thập kỷ 1880, những người phải kìm nén dục vọng cá nhân nhân danh một cuộc chiến tranh kéo dài hơn sự tưởng tượng của bất kỳ ai”.

The Women on the Island (ba người dịch: Phan Thanh Hảo, Celeste Bacchi, Wayne Karlin) lần đầu được nhà xuất bản University of Washington Press ấn hành ở Seattle và London năm 2000. Trước đó Người đàn bà trên đảo đã được dịch ra tiếng Pháp L’lie aux Femmes (Đảo đàn bà) do nhà xuất bản L’aube ấn hành và đã qua nhiều lần tái bản, trong đó có bản sách bỏ túi cỡ nhỏ. Tiểu thuyết cũng đã được dịch và ấn hành ở một số nước như Thái Lan, Hàn Quốc…

Lần tái bản này, cả hai cuốn sách đều bổ sung phần dư luận báo chí bằng tiếng Anh trong nhiều năm qua. Nhà xuất bản Thế Giới và Bookworm cho biết sách được tái bản để đáp ứng nhu cầu của những người đọc tiếng Anh và người nước ngoài học tập và làm việc ở Việt Nam.