WHO và FDA: Cùng mục tiêu, khác cách làm
Cùng mục tiêu bảo vệ giới trẻ, giảm tác hại thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cộng đồng trong chính sách kiểm soát thuốc lá, nhưng hướng tiếp cận của FDA và WHO có nhiều khác biệt.
Tại Hội nghị Chính sách Thuốc lá và Nicotine do Viện Luật Thực phẩm và Dược phẩm (FDLI) tổ chức ngày 28/10, ông Bret Koplow, Quyền Giám đốc Trung tâm Sản phẩm Thuốc lá (CTP) của FDA đã nhấn mạnh nguyên tắc giảm tác hại thuốc lá như một trọng tâm trong quản lý.
Ông cho biết FDA sẽ sớm ban hành hướng dẫn về “chuỗi nguy cơ” đối với các sản phẩm thuốc lá và nicotine, nhằm phân loại theo mức độ gây hại để có chính sách quản lý phù hợp. Đồng thời, FDA sẽ tăng cường ứng dụng công nghệ kiểm soát độ tuổi, ngăn chặn giới trẻ tiếp cận các sản phẩm thuốc lá điện tử (TLĐT) và nicotine, đảm bảo hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thực tế thị trường.
Chuỗi nguy cơ là hệ thống phân loại sản phẩm thuốc lá dựa trên mức độ rủi ro đối với sức khỏe, từ cao đến thấp. Các tiêu chí đánh giá bao gồm hàm lượng nicotine và các chất độc hại, cách thức sử dụng (đốt cháy, làm nóng, hóa hơi) và khả năng gây nghiện cùng tác động lâu dài.
Chuỗi nguy cơ được xem là công cụ quan trọng giúp cơ quan quản lý xác định đâu là sản phẩm nguy hại nhất để từ đó tập trung nguồn lực kiểm soát phù hợp trên từng nhóm đối tượng – giới trẻ và cả người hút thuốc chưa thể cai, đồng thời bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hạn chế rủi ro từ các sản phẩm không được kiểm soát.
Ông Koplow cũng nhấn mạnh sự cần thiết phải có một thị trường minh bạch, hợp pháp, nơi mà các sản phẩm giảm nguy cơ được cấp phép và quản lý phù hợp.
Trong khi đó, WHO vẫn duy trì quan điểm “thà giết lầm còn hơn bỏ sót” với tất cả sản phẩm thay thế thuốc lá có tiềm năng giảm tác hại. Tổ chức khuyến nghị các quốc gia áp dụng những biện pháp mạnh mẽ nhằm hạn chế tối đa việc tiếp cận bất kỳ sản phẩm nào.
Cơ quan này không khuyến khích các sản phẩm thay thế do lo ngại chúng trở thành “cửa ngõ” dẫn đến nghiện nicotine ở giới trẻ. Tuy nhiên, hướng tiếp cận này hiện đang vấp phải nhiều phản đối từ chính phủ các nước và cộng đồng khoa học.
Mới đây, Hội nghị Các bên về kiểm soát thuốc lá tại Geneva (COP11) do WHO tổ chức đã vấp phải sự phản đối từ nhiều quốc gia ủng hộ quyền linh hoạt trong chính sách quốc gia và cách tiếp cận giảm tác hại, trong đó nổi bật nhất là Điều 2.2 của Công ước khung FCTC. Điều khoản này nêu rõ mỗi quốc gia thành viên đều có quyền tự quyết cho chính sách dựa trên điều kiện thực tiễn.
Nhiều ý kiến khác biệt
Cao trào của sự bất bình chính là việc WHO trao giải “Dirty Ashtray” (Gạt tàn bẩn) cho New Zealand – một danh hiệu mang tính châm biếm do Liên minh Kiểm soát Thuốc lá Toàn cầu (GATC) khởi xướng, dành cho quốc gia bị cho là đi ngược lại khuyến nghị của WHO trong kiểm soát thuốc lá.
Trong khi đó, trên thực tế New Zealand hiện chỉ còn 6,8% dân số hút thuốc lá điếu, một trong những tỷ lệ thấp nhất thế giới, nhờ mô hình kết hợp giữa thuế thuốc lá điếu rất cao song hành cùng chính sách quản lý các sản phẩm không khói như là công cụ giảm tác hại. Đồng thời khảo sát mới đây với hơn 30.000 học sinh lớp 10 tại New Zealand[1] cho thấy tỷ lệ hút TLĐT ở thanh thiếu niên đã giảm 50% chỉ sau 2 năm, cho thấy chính sách cân bằng giúp quốc gia này đạt mục tiêu kép về giảm tác hại của việc hút thuốc lá điếu và ngăn chặn giới trẻ tiếp cận thuốc lá mới.
Ngược lại, Mexico được WHO ca ngợi vì lập trường mạnh mẽ đối với ngành thuốc lá. Nhưng thực tế cho thấy tỷ lệ hút thuốc tại Mexico vẫn ở mức 15,4%, cao hơn gấp đôi so với New Zealand. Mexico còn phải đối mặt với tình trạng chợ TLĐT tràn lan, xung đột giữa các băng đảng trong cuộc chiến giành thị phần.
Do vậy tại COP11, New Zealand, Albania, Serbia và cùng nhiều nước khác đã phản đối mạnh mẽ, thách thức thẩm quyền của WHO và chỉ trích việc thiếu minh bạch cũng như cơ sở khoa học trong quá trình xây dựng chính sách. Điều này buộc WHO phải điều chỉnh bằng cách biến các quy định có tính thúc giục thành hướng dẫn không mang tính ràng buộc.
Trước đó, tại COP10, phái đoàn Philippines đã công bố một số kết quả sau khi quản lý thuốc lá mới, thu về 3 tỷ USD tiền thuế và nhấn mạnh vai trò giảm tác hại. Quốc gia này cũng đồng thời trình bày các quy định ban hành để kiểm soát toàn diện các sản phẩm thuốc lá không khói, nhưng WHO vẫn cho rằng đây là thông điệp từ ngành thuốc lá và phủ nhận giữ gì mà các sản phẩm không khói đã đạt được.
Việc WHO kiên định với quan điểm cứng rắn, không công nhận vai trò của các sản phẩm giảm tác hại của các sản phẩm không khói khiến nhiều nước công khai đặt câu hỏi về cơ sở khoa học và tính minh bạch trong quy trình ra quyết định của WHO.
Những quốc gia như New Zealand, Thụy Điển hay Anh và sắp tới đây là Mỹ đều ủng hộ chiến lược giảm tác hại, đi ngược lại khuyến nghị của WHO, dẫn đến việc phân hóa trong cộng đồng quốc tế. Hệ quả của sự phân hóa này là sự mất cân đối toàn cầu: ở một số quốc gia, người hút thuốc có cơ hội lựa chọn các giải pháp thay thế ít rủi ro hơn trước khi cai hoàn toàn. Trong khi đó ở những nơi khác, họ vẫn đối mặt với nguy cơ tử vong do tiếp tục hút thuốc lá đốt cháy truyền thống. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng mà còn đặt ra thách thức lớn cho sự đồng thuận trong chính sách kiểm soát thuốc lá toàn cầu.
