Về nạn sử dụng VBCC không hợp pháp hiện nay, vẫn thường nghe câu nói: ngành nào cũng có, cấp nào cũng có. Câu này nghe qua cứ tưởng như vu vơ nhưng qua kiểm tra thì mới thấy: nói thế còn nhẹ. Bởi vì, trên thực tế, kiểm tra ở đâu cũng thấy VBCC không hợp pháp tràn lan. Một đợt kiểm tra của cơ quan chức năng vừa kết thúc tháng 10/2004 cho thấy: một số bộ, ngành, Tổng công ty 90, 91 và địa phương đã có trên 3.410 trường hợp sử dụng VBCC không hợp pháp.
Theo số liệu tổng hợp của cơ quan chức năng, thì điều bất ngờ là chính ngành công an cũng có nhiều người sử dụng VBCC không hợp pháp. Ngành có nhiệm vụ quan trọng bậc nhất trong việc bảo vệ pháp luật, quản lý một đội ngũ khá lớn về cán bộ, chiến sĩ thì có tới 1700 người sử dụng VBCC không hợp pháp, chủ yếu là sử dụng Bằng tốt nghiệp phổ thông trung học, Bằng cấp 3 bổ túc văn hoá không hợp pháp. Riêng Công an TP Hồ Chí Minh có tới 758 cán bộ, chiến sĩ công an đã sử dụng VBCC không hợp pháp để có thể vào nghề, duy trì, củng cố vị trí và tiến thân trong bộ máy. Công an Thủ đô Hà Nội cũng có 32 người không thể có được một tấm Bằng tốt nghiệp phổ thông trung học hay Bằng cấp 3 bổ túc văn hoá “ xịn” mà phải mua, tẩy xoá...để có một tấm bằng mang tên mình và dĩ nhiên là không hợp pháp. ở Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn còn có chuyện, Trường Công nhân Kỹ thuật Lâm nghiệp Trung ương 2 đã cấp bằng tốt nghiệp sai cho 15 trường hợp nhưng cũng có tới 5 giáo viên trong trường sử dụng VBCC không hợp pháp. Theo báo cáo, Tổng cục Hải quan có 137 trường hợp, Tổng cục Thuế có 93 trường hợp...Trong ngành Hải quan, có trường hợp như ông Nguyễn Trung Tĩnh đã sử dụng VBCC giả để được bổ nhiệm chức vụ Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lào Cai.
Theo kết quả kiểm tra “sơ sơ” của 5 tỉnh, thành phố cũng đã có tới 541 VBCC không hợp pháp. Tại tỉnh Vĩnh Phúc, kiểm tra 13.601 VBCC của cán bộ, công chức thì có 75 VBCC không hợp pháp bị phát hiện; Đà Nẵng cũng có đến 213 cán bộ, công chức dùng VBCC không hợp pháp; Quảng Ngãi có 64 trường hợp...Trong số đó, có không ít người làm cán bộ, thậm chí làm đến cán bộ lãnh đạo cấp tỉnh.
Kiểm tra đã vậy, thực tế thì sao?
Theo lời của một cán bộ tham gia đoàn kiểm tra thì con số vài ngàn VBCC không hợp pháp nêu trên chỉ là kết quả kiểm tra tại “một số ít ”. Phần lớn các trường hợp cán bộ, công chức dùng VBCC không hợp pháp bị phát hiện, xử lý là do bị tố cáo lẫn nhau trong nội bộ hoặc do đưa vào quy hoạch cán bộ rồi bị phát hiện qua kiểm tra hồ sơ chứ việc chủ động kiểm tra của các cơ quan, tổ chức thì còn ở mức độ rất hạn chế. Ngay cả nhiều bộ, ngành, tổng công ty lớn 90, 91 có kiểm tra VBCC thì cũng chỉ gọi là “cho có làm” hoặc chỉ nặng về hình thức. Ví dụ như Bộ Tư pháp chỉ kiểm tra và phát hiện vi phạm của cán bộ, công chức thi hành án; Tổng Cty Điện lực Việt Nam chỉ phát hiện vi phạm của...công nhân. Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn chỉ kiểm tra tại Trường Công nhân lâm nghiệp Trung ương 2. Bộ Giao thông Vận tải chỉ làm mỗi việc là sao gửi Thông tư số 22/TT-BTCCBCP ngày 23.4.2002 của Ban Tổ chức Cán bộ Chính phủ (nay là Bộ Nội vụ) về việc kiểm tra VBCC không hợp pháp cho các đơn vị trực thuộc. Còn các đơn vị này làm thế nào với bản sao đó thì “Bộ không biết”. Thậm chí, có nơi như Tổng Cty Dệt May Việt Nam, khi cơ quan chức năng đến kiểm tra, thì mới thấy rằng: văn bản quy phạm pháp luật quy định rõ ràng như vậy nhưng Tổng Cty “vẫn chưa làm”.
Câu hỏi đặt ra là nếu kiểm tra toàn diện tất cả các bộ, ngành, các cấp, các doanh nghiệp Nhà nước, các tổ chức, đoàn thể thì số người sử dụng VBCC không hợp pháp sẽ lên tới bao nhiêu?