Lời tòa soạn: Đổi mới chương trình - sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015 là vấn đề thu hút sự quan tâm của dư luận trong suốt tuần qua. Từ ĐH Chicago, Mỹ, GS Ngô Bảo Châu đã gửi cho Tiền Phong một bài viết nhan đề “Tự hỏi và trả lời về chương trình, sách giáo khoa” để chia sẻ một số trăn trở, suy nghĩ của ông về vấn đề này. Được biết, đây là bài viết có tính chất khơi mào cho một cuộc thảo luận bàn tròn vào sáng 20/4 tới trên websit Học Thế Nào (http://hocthenao.vn) – một diễn đàn chuyên về giáo dục do GS Ngô Bảo Châu sáng lập.
Tại sao 10 năm phải đổi sách giáo khoa (SGK) một lần?
Không có lập luận thực sự thuyết phục cho việc đổi SGK định kỳ 10 năm một lần. Tại sao phải đổi SGK theo định kỳ? Nếu định kỳ thì tại sao lại là 10 năm, chứ không phải 5 năm, 20 năm hay 50 năm? Việc cần làm định kỳ là đánh giá chất lượng SGK thông qua thực tế sử dụng.
Lấy gì làm luận cứ cho việc thay đổi SGK?
Để làm lại SGK, cần phải chỉ ra những nội dung nào trong SGK hiện hành là lạc hậu, hay thiếu chính xác, hay những phương pháp tiếp cận nào là không phù hợp. Để thay đổi một cái gì đó, cần phải phân tích, đánh giá chính cái mà mình muốn thay đổi. Luận cứ cho việc đổi mới SGK chỉ có thể là kết quả của việc đánh giá chất lượng SGK thông qua thực tế sử dụng. Kết quả này có thể cho thấy SGK tốt rồi, không cần thay đổi gì cả, hoặc SGK cơ bản là tốt, nhưng cần sửa sai, cập nhật ở một số chỗ nhưng không cần thay đổi cấu trúc chung, hoặc là SGK hiện hành hỏng cơ bản, phải làm lại từ đầu.
Ai là người rà soát đánh giá chất lượng SGK? Ai là người kiến nghị việc thay đổi SGK?
Việc làm SGK phức tạp hơn nhiều vì cần có sự phối hợp của nhiều người. Phối hợp như thế nào cần được thiết kế trước.
GS Ngô Bảo Châu
Quốc hội, Chính phủ là những cơ quan quyết định việc thay đổi SGK, nhưng những cơ quan này không thể tự kiến nghị việc này. Đánh giá định kỳ chất lượng SGK và kiến nghị thay đổi nếu cần thiết cũng không thể giao cho những người làm SGK, như Nhà Xuất bản Giáo dục hay Viện Khoa học Giáo dục, vì họ có quyền lợi liên quan. Việc giám sát và kiến nghi thay đổi SGK này cần được ủy thác cho một Ủy ban giáo dục quốc gia độc lập với các cơ quan hành chính sự nghiệp của Bộ GD&ĐT.
Nếu làm lại SGK, thì làm SGK trước hay làm chương trình trước?
Trên lý thuyết thì phải có chương trình rồi mới viết SGK, bởi không ai xây nhà xong mới mời kiến trúc sư vẽ thiết kế. Trên thực tế, xây dựng chương trình trước khi viết sách là một việc khó, không có ai được đào tạo và có kinh nghiệm để làm tổng công trình sư cho việc xây dựng chương trình học và viết SGK. Trong thực tế, chúng ta thường viết SGK xong rồi mới soạn chương trình.
Những người viết sách đều biết, tác giả ít khi viết mục lục trước khi viết sách. Những người đã từng viết sách đều biết, phải bắt đầu soạn một mục lục nháp, viết một vài chương sẽ thấy mục lục không ổn, sửa lại mục lục rồi lại viết tiếp…
Việc làm SGK phức tạp hơn nhiều vì cần có sự phối hợp của nhiều người. Phối hợp như thế nào cần được thiết kế trước. Theo thông lệ quốc tế, cần có hai nhóm độc lập, một nhóm làm chương trình, một nhóm viết sách. Nhóm làm chương trình thẩm định công việc của nhóm viết sách, nhóm viết sách phản biện lại nhóm làm chương trình trên cơ sở những bất cập gặp phải trong quá trình viết sách.
 |
GS Ngô Bảo Châu
Tại sao không dịch nguyên SGK nước ngoài để sử dụng?
SGK các nước rất khác nhau. Ngay trong mỗi quốc gia, các bộ SGK thường cũng rất khác nhau. Không có luận cứ vững chắc cho việc chọn ra một bộ nào đó, coi nó là tốt nhất, thích hợp nhất với Việt Nam rồi dịch nguyên xi để dùng. Khó có thể làm khác với cách chúng ta vẫn thực hiện từ trước đến nay là chọn ra một số bộ SGK tốt của nước ngoài, “tích cực” tham khảo để viết ra sách cho mình.
Cần thay đổi trước hết những gì trong chương trình và SGK hiện hành?
a) Ngoại ngữ: Chất lượng học tiếng Anh là yếu tố bất bình đẳng căn bản trong giáo dục phổ thông ở Việt Nam. Trẻ xuất thân từ các gia đình khá giả được học tiếng Anh tốt hơn nhiều.
b) Xã hội & Nhân văn: Nếu như SGK về toán và khoa học tự nhiên của Việt Nam không khác đáng kể so với SGK nước ngoài thì SGK và chương trình về xã hội và nhân văn khác nhiều cả về nội dung cũng như phương pháp. Hiểu biết và khả năng của trẻ Việt Nam về toán và khoa học cũng không khác nhiều so với trẻ em các nước khác, nhưng hiểu biết về nhân văn và khả năng ứng xử xã hội thì lại có một khoảng cách rất lớn. Vì vậy, cần có những thay đổi cơ bản trong chương trình và SGK nhân văn, cả về nội dung và phương pháp.
c) Sức khỏe, lối sống, đạo đức: Xã hội thay đổi nhanh, nhiều gia đình mất phương hướng, nhà trường phải đảm nhiệm một phần vai trò giáo dục của gia đình: Trẻ em cần được học những kỹ năng cơ bản để giữ gìn sức khỏe, những nguyên tắc cụ thể để sống chan hoà với cộng đồng.
d) Kỹ thuật: Cần mở rộng việc dạy lập trình từ rất sớm.
