Chàng thanh niên phát triển loài cây bản địa, mở lối làm giàu trên quê hương

Sức hút từ loài cây bản địa

Chàng thanh niên dân tộc Tày Hoàng Ngọc Vũ (SN 1993) sở hữu vườn cây xanh mướt ở xã Đình Lập xứ Lạng, chia sẻ hành trình khởi nghiệp của mình từ câu chuyện của Hoàng đàn tuyết Lạng Sơn, thường gọi là Hoàng đàn Hữu Liên. Cơ sở nuôi, trồng của anh đã được Chi cục Kiểm lâm, Sở Nông nghiệp và Môi trường Lạng Sơn cấp mã số vùng trồng với mục đích thương mại.

Cây có tên khoa học Cupressus tonkinensis, là cây đặc hữu của xứ Lạng, thuộc nhóm IA trong Sách Đỏ Việt Nam - nhóm nghiêm cấm khai thác ngoài tự nhiên, có nguy cơ tuyệt chủng rất cao.

Cây sinh trưởng chậm, tỷ lệ nảy mầm thấp, trong khi khả năng tái sinh tự nhiên gần như không còn, khiến số lượng cá thể ngoài tự nhiên ngày càng suy giảm. Chính những giá trị đặc biệt về sinh thái, bảo tồn và kinh tế đã khiến Hoàng đàn tuyết trở thành một trong những loài cây quý hiếm hàng đầu hiện nay.

Anh Vũ lựa chọn Hoàng đàn tuyết để khởi nghiệp không ngẫu hứng mà xuất phát từ ba lý do. Đây là loài cây bản địa quê hương, gắn liền với hệ sinh thái và tài nguyên rừng địa phương. Hoàng đàn tuyết là loài cây khó ươm trồng, yêu cầu kỹ thuật cao.

“Nhận thấy loài cây quý này đang bị đe dọa nghiêm trọng ngoài tự nhiên, tôi mong muốn góp phần nhỏ vào việc bảo tồn và phát triển nguồn gen bản địa. Đặc biệt, chính cái khó tính của loài cây này càng thôi thúc tôi chinh phục”, anh Vũ bộc bạch.

Thêm một lý do chọn Hoàng đàn tuyết là anh Vũ muốn chứng minh rằng, thanh niên vùng cao được trang bị tri thức bài bản, hoàn toàn có thể lựa chọn con đường nông nghiệp hiện đại, tạo ra mô hình kinh tế hiệu quả mà vẫn mang giá trị bảo tồn. Qua quá trình nghiên cứu và thực nghiệm, anh nhận thấy cơ hội làm kinh tế rất lớn.

Chinh phục loài cây "khó tính"

Bắt tay ươm hạt giống Hoàng đàn tuyết, anh Hoàng Ngọc Vũ đã vận dụng toàn bộ kiến thức được học tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam, từ khoa học đất, thổ nhưỡng đến sinh lý cây trồng.

Anh còn tham vấn kỹ thuật từ thầy cô giáo tại Học viện và bạn bè từ thời đại học để hoàn thiện quy trình ươm, trồng. Chính sự kết hợp này đã giúp anh rút ngắn được thời gian thử nghiệm.

Anh Vũ cũng từng thử nghiệm với sâm và lan kim tuyến – những loài dược liệu giá trị cao. Tuy nhiên, chưa hiểu hết “tính nết” của cây và điều kiện thổ nhưỡng, những mô hình này đều thất bại. Những gốc sâm héo úa không làm Vũ nản chí, đã trở thành bài học xương máu: Muốn thành công, phải thấu hiểu tài nguyên bản địa và nắm vững kỹ thuật chuyên sâu.

Anh Vũ cho hay, về chọn hạt, kinh nghiệm quan trọng nhất là quả phải đủ già, hạt có màu nâu cánh gián. Thực tế, quả Hoàng đàn tuyết cần 18 – 24 tháng trên cây mới đủ độ già đẻ gieo hạt. Nhiều người mua hạt non khiến tỷ lệ nảy mầm bằng không.

Hạt giống được ngâm nước 6–10 giờ, sau đó ủ 7–10 ngày cho đến khi nứt nanh, nhú rễ, sẽ được nhặt ra giao vào khay hoặc bầu để cây nảy mầm.

“Giai đoạn cây mới nảy mầm rất nhạy cảm, cần được chăm sóc trong nhà lưới, kiểm soát tốt ánh sáng và độ ẩm. Về giá thể, cây Hoàng đàn tuyết rất phù hợp với phân hữu cơ, không nên sử dụng phân hóa học. Việc trộn nhiều phân hữu cơ vào đất giúp cây phát triển ổn định, khỏe và bền hơn”, anh Vũ chia sẻ.

Sự tỉ mỉ ấy đã đem lại quả ngọt. Đầu năm 2023, anh Vũ ươm thành công 2.000 cây giống – một kỳ tích trong giới làm cây thời điểm đó. “Thời điểm đó, những vườn ươm Hoàng đàn tuyết đạt quy mô từ 1.000 cây trở lên được xem là rất hiếm, vì đây là loài cây có tỷ lệ nảy mầm thấp và yêu cầu kỹ thuật cao”, anh Vũ tự hào.

“Với tôi, khởi nghiệp không chỉ là câu chuyện làm kinh tế, mà còn là cách để tri thức trở về phục vụ quê hương, giúp thanh niên vùng cao tự tin hơn trên chính mảnh đất quê hương mình”, anh Vũ.

Từ 15 triệu đồng đến cơ ngơi tiền tỷ

Chàng thanh niên dân tộc Tày Hoàng Ngọc Vũ bộc bạch, khó khăn lớn nhất đối với thanh niên vùng cao khi khởi nghiệp là vốn. Chưa có nguồn vốn tích lũy, lại không tài sản thế chấp, khó tiếp cận nguồn vốn vay ngân hàng.

“Ban đầu, tôi chỉ đầu tư khoảng 15 triệu đồng, sau khi mua được hạt giống có tỷ lệ nảy mầm cao, tôi bán một phần cây giống trước để thu hồi vốn, rồi tiếp tục dùng chính nguồn tiền đó quay vòng tái đầu tư. Tôi đã làm theo cách lấy ngắn nuôi dài, lấy lợi nhuận để sinh lợi. Trong khoảng 3 năm, tôi từng bước giải quyết được bài toán vốn', anh Vũ nói.

Giải bài toán này, anh Vũ lựa chọn cách làm thận trọng, đầu tư trong điểm thay vì dàn trải và “lấy ngắn nuôi dài”, quay vòng tái đầu tư.

Đến nay, từ một góc vườn nhỏ, mô hình đã mở rộng lên khoảng 5.000 m², trong đó có 1.000 m² nhà lưới hiện đại với hệ thống tưới phun sương tự động. Vườn ươm hiện duy trì gần 30.000 cây giống với đủ các lứa tuổi.

Với giá trị thị trường hiện nay, tổng giá trị vườn cây của Vũ ước tính đạt từ 5 – 8 tỷ đồng. Tuy nhiên với anh Vũ, giá trị lớn nhất chính là 30.000 cây Hoàng đàn tuyết đang sống khỏe mạnh, góp phần bảo tồn nguồn gen quý của quốc gia.

Thị trường của vườn cây anh Vũ hiện trải dài khắp cả nước, chủ yếu cung cấp sỉ cho các nhà vườn và những người chơi cây cảnh phong thủy. Đối với giới mộ điệu, một cây Hoàng đàn tuyết trong sân vườn không chỉ mang giá trị thẩm mỹ, mà còn là biểu tượng của sự thanh cao, bền bỉ và mang lại sinh khí cho ngôi nhà.

Bản lĩnh trước “cơn lốc” giá ảo và sứ mệnh cộng đồng

Sự thành công của Vũ cũng là lúc cây Hoàng đàn tuyết Lạng Sơn trở nên “hot” hơn bao giờ hết. Cùng với sự quan tâm là những mặt trái của thị trường.

Anh Vũ thẳng thắn: "Một số đối tượng đã lợi dụng sự quan tâm của mọi người để lừa đảo, sử dụng hình ảnh cây thật nhưng bán cây giả, làm mất niềm tin của người mua. Ngoài ra, cũng xuất hiện tình trạng làm truyền thông không đúng bản chất, thậm chí là truyền thông bẩn, khi một số thông tin thổi phồng giá trị cây Hoàng đàn tuyết lên hàng tỷ, hàng chục tỷ đồng".

Anh Vũ khẳng định, thực tế một cây Hoàng đàn một năm tuổi chỉ có giá vài trăm nghìn đồng, tính ra thì mỗi ngày công người làm vườn chỉ thu về khoảng một đến hai nghìn đồng/cây. Những thông tin về các cuộc giao dịch tiền tỷ là hoàn toàn ảo, làm nhiễu loạn thị trường và ảnh hưởng đến những người làm nghề chân chính. Thậm chí, tình trạng nhập gỗ tương đồng từ nước ngoài về để giả danh Hoàng đàn tuyết Lạng Sơn đang diễn ra phức tạp.

Trước những biến động đó, anh Vũ chọn cách minh bạch hóa thông tin. Anh thường xuyên chia sẻ kỹ thuật, hướng dẫn cách phân biệt hạt giống thật – giả công khai trên mạng xã hội. Thay vì giữ bí quyết, anh sẵn sàng hỗ trợ, rủ bạn bè và thanh niên trong vùng cùng làm.

"Mục tiêu của tôi không chỉ là hiệu quả kinh tế, mà còn hướng tới xây dựng một cộng đồng cùng bảo tồn và phát triển cây Hoàng đàn tuyết Lạng Sơn một cách bền vững", anh Vũ nói.

Khát vọng “Đàn hương” của người Việt

Nhìn những hàng Hoàng đàn xanh mướt đang vươn mình trong nắng, anh Vũ chia sẻ giấc mơ về một “thương hiệu quốc gia”. Anh lấy cảm hứng từ cách người Ấn Độ phát triển cây Đàn hương – từ loài cây quý hiếm trở thành sản phẩm kinh tế mang tầm quốc bảo.

“Tôi mong muốn cùng các nhà vườn liên kết lại, phát triển vùng trồng bài bản. Khi diện tích đủ lớn, chúng ta có thể chiết xuất tinh dầu, ứng dụng vào mỹ phẩm, hương liệu cao cấp. Đó mới là lúc Hoàng đàn tuyết thực sự tỏa hương trên bản đồ kinh tế thế giới,” anh Vũ nói.

Bên cạnh ươm và phát triển cây Hoàng đàn tuyết, anh Vũ đã đa dạng hóa mô hình bằng việc phát triển thêm 2ha cây bưởi da xanh, đến nay đã bắt đầu cho quả bói, dự kiến từ năm sau sẽ cho thu nhập ổn định. Trong thời gian tới, anh tiếp tục trồng thêm 2 ha cây chám đen – một loại cây bản địa của Lạng Sơn, có khả năng thích nghi rất tốt với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng địa phương.

Từ những trải nghiệm thực tế, ông chủ vườn 9X Hoàng Ngọc Vũ rút ra bài học là tập trung ưu tiên các loại cây bản địa, bởi chúng thích nghi tốt với điều kiện tự nhiên, ít rủi ro và có khả năng mang lại hiệu quả bền vững hơn. "Đây cũng là định hướng xuyên suốt trong quá trình khởi nghiệp nông nghiệp của tôi”, anh Vũ nói.

Với những kết quả nổi bật trong khởi nghiệp phát triển kinh tế gắn với bảo tồn, phát triển loài cây bản địa, anh Hoàng Ngọc Vũ đã nhận được nhiều khen thưởng. Mới đây, anh Vũ được T.Ư Đoàn tuyên dương Thanh niên tiêu biểu, có uy tín, tấm gương khởi nghiệp thành công ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số miền núi năm 2025.