Hiệu quả vượt trội của cây sở trên đất cằn cỗi
Sáng cuối năm, trên cung đường dẫn vào xã Nghĩa Lộc, tỉnh Nghệ An, xen lẫn giữa những đồi keo xanh thẫm là những đồi sở bạt ngàn, kéo dài tít tắp đến tận chân núi. Cả vùng như được nhuộm một màu xanh – trắng của sở, thơm mùi tinh dầu dìu dịu.
Giữa đồi sở hàng chục năm tuổi, ông Nguyễn Văn Dũng (SN 1962, trú tại xóm Sơn Hải, xã Nghĩa Lộc) hồ hởi khoe: “Ngày trước sở rẻ lắm, chẳng ai mặn mà. Nhưng khoảng 5 năm nay, giá hạt sở ổn định, tăng mạnh. Nhà tôi có 2,3ha, mỗi năm thu khoảng 150 triệu đồng”.
Với năng suất 6 tấn quả tươi/ha, tương đương 3 tấn hạt khô/ha, giá bán hiện dao động khoảng 25.000 đồng/kg hạt khô, cây sở trở thành nguồn thu chính của nhiều hộ dân nơi đây. Nhiều hộ đã mạnh dạn đầu tư chăm sóc, mở rộng diện tích.
“Cây sở trồng 8 năm bắt đầu cho quả, từ năm thứ 10 trở đi ổn định năng suất và một lứa thu hoạch có thể kéo dài 20 - 25 năm mà chi phí chăm sóc rất thấp. Chỉ cần phát dọn thực bì, bảo vệ cây, đến vụ là lên rừng hái quả”, ông Dũng cho hay.
Đầu tháng 12, mùa hoa sở bắt đầu nở rộ. Những cánh hoa trắng muốt, mỏng manh, bung nở giữa rừng xanh tạo nên bức tranh thiên nhiên vừa hoang sơ vừa thơ mộng. Đây cũng là hướng mở để địa phương tính toán xây dựng tour du lịch trải nghiệm mùa hoa sở, kết hợp văn hóa - sinh thái - nông nghiệp.
Không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế, cây sở còn có vai trò bảo vệ môi trường. Rễ sở bám sâu, cây xanh quanh năm, ít bị ảnh hưởng bởi bão gió, giúp chắn gió, chống xói mòn và bảo vệ rừng đầu nguồn.
Chế biến sâu - Chìa khóa nâng giá trị cây sở
Từ sản phẩm tưởng như chỉ bán thô, người dân Nghĩa Lộc đã mạnh dạn đầu tư máy móc, dây chuyền để chế biến sâu, tạo ra sản phẩm tinh dầu sở - loại dầu ăn cao cấp giàu dinh dưỡng, được thị trường trong và ngoài nước ưa chuộng.
Năm 2019, ông Nguyễn Duy Quang (trú xóm Bình Minh, xã Nghĩa Lộc) đã đầu tư hơn 7 tỷ đồng xây dựng xưởng chế biến tinh dầu sở với công suất 20 tấn quả/ngày đêm. Mỗi năm, cơ sở thu mua gần 1.000 tấn sở. Trong đó, một phần chế biến tinh dầu, một phần sơ chế sấy khô để bán.
“Dầu sở có hàm lượng Omega 6, Omega 9 cao, tương đương dầu ô liu nên rất được thị trường ưa chuộng. Sản phẩm tinh dầu sở của chúng tôi đã đạt OCOP 4 sao năm 2020. Bây giờ tiêu thụ thuận lợi, chúng tôi đang tiếp tục mở rộng điểm bán và xúc tiến thương mại”, ông Quang chia sẻ.
Ngoài ông Quang, cơ sở của ông Nguyễn Văn Lưu (trú xóm Khe Sài) cũng là một điểm thu mua lớn. Từ năm 2018, ông đã đầu tư hàng tỷ đồng xây dựng hệ thống lò sấy, máy ép dầu sở. Mỗi vụ, ông thu mua trên 1.100 tấn sở cho bà con xã Nghĩa Lộc và các vùng lân cận, tạo việc làm ổn định cho hơn 10 lao động.
Dù vậy, theo ông Lưu, công nghệ chế biến hiện vẫn còn hạn chế. “Nếu được hỗ trợ đầu tư máy móc hiện đại hơn, dây chuyền khép kín từ sấy, nghiền, ép, chiết xuất sẽ nâng cao chất lượng sản phẩm, đủ tiêu chuẩn xuất khẩu rộng rãi”, ông Lưu nói.
Từ cây trồng phủ xanh đất trống đồi trọc, sở nay trở thành cây chủ lực tạo sinh kế bền vững, góp phần giảm nghèo và làm giàu cho hàng trăm hộ dân miền núi Nghệ An. Với đầu ra ổn định, chế biến sâu phát triển và thương hiệu được khẳng định, cây sở tiếp tục mở lối thoát nghèo bền vững cho vùng sơn cước.
Ông Đào Duy Tâm, Chủ tịch UBND xã Nghĩa Lộc, cho biết, xã hiện duy trì hơn 250ha sở. Bình quân mỗi ha cho 2,5 - 3 tấn hạt khô/năm, mang lại thu nhập khoảng 70 triệu đồng/ha. “Cây sở đã giúp nhiều hộ dân vươn lên thoát nghèo bền vững. Địa phương đang xây dựng kế hoạch phát triển cây sở thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung, gắn với chế biến. Trong đó, thu hút doanh nghiệp đầu tư nhà máy chế biến và liên kết tiêu thụ. Xây dựng và chuẩn hóa thương hiệu sản phẩm từ cây sở để tiến tới xuất khẩu ở nhiều thị trường”, ông Tâm cho hay.