TƯỜNG THUẬT TỌA ĐÀM: NGƯỜI TRẺ VÀ VĂN HÓA ỨNG XỬ GIỮA CƠN BÃO DRAMA

Á hậu Phương Anh, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung có mặt từ sớm để chuẩn bị cho tọa đàm: "Người trẻ và văn hóa ứng xử giữa cơn bão drama".

Mở đầu chương trình, Trà My (sinh viên năm 2) thể hiện ca khúc "Viết tiếp câu chuyện hòa bình" do nhạc sĩ Nguyễn Văn chung sáng tác.

Đón xem phần trình diễn, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung cho biết rất xúc động khi nghe lại "đứa con tinh thần" của mình được thể hiện trên sân khấu bởi sinh viên Đại học Hoa Sen. "Từng câu chữ trong bài hát đều là niềm tự hào của tôi. Tôi vui khi ca khúc lại được thể hiện một lần nữa ngày hôm nay", nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung nói.

Phát biểu khai mạc chương trình, nhà báo Lý Thành Tâm - Trưởng ban đại diện báo Tiền Phong tại TPHCM - cho biết sự phát triển của mạng xã hội, các nền tảng số đã tạo nên một thế giới, nơi mọi cá nhân đều có thể trở thành nhà phát ngôn, người đưa tin, thậm chí là người phán xử. Drama nay xuất hiện như “cơm bữa”, được lan truyền theo từng phút, từng giây và thu hút hàng triệu lượt quan tâm, bình luận.

Từ chuyện đời tư nghệ sĩ, tình cảm cá nhân, đến những vụ việc đời thường như đòi nợ, tranh chấp, xích mích - tất cả đều có thể trở thành “hiện tượng mạng” được mổ xẻ công khai. Cộng đồng mạng với hàng nghìn bình luận, chia sẻ, phán đoán đã không ít lần biến không gian mạng thành “phiên tòa” nơi người bị đưa ra xét xử không có cơ hội tự bảo vệ mình, và danh dự cá nhân có thể bị chà đạp chỉ qua vài câu nói chưa được kiểm chứng.

“Nguy hiểm hơn, trong cơn lốc drama ấy, người trẻ không chỉ là khán giả, mà còn là người góp phần lan tỏa, thổi phồng và duy trì sự tồn tại của những câu chuyện tiêu cực. Bằng cách vô tình hay hữu ý, tham gia vào những bình luận xúc phạm, chia sẻ thông tin sai lệch hoặc cổ xúy cho văn hóa đấu tố, chúng ta đang để cảm xúc dẫn dắt hành vi, thay vì giữ được sự tỉnh táo”, nhà báo Lý Thành Tâm bày tỏ.

Theo nhà báo Lý Thành Tâm, thông qua tọa đàm hôm nay, báo Tiền Phong mong muốn được lắng nghe ý kiến từ các chuyên gia tâm lý, nhà nghiên cứu văn hóa, nghệ sĩ và đặc biệt là chính các bạn trẻ - những người đang sống, học tập và trưởng thành trong môi trường số đầy biến động này.

Thông qua tọa đàm, mỗi người sẽ có thêm góc nhìn mới, từ đó hình thành cách tiếp cận có trách nhiệm hơn với drama và các hiện tượng mạng. Từ đó, góp phần xây dựng một môi trường mạng lành mạnh, nhân văn và văn minh hơn cho cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ.

Ths. NCS Phan Trịnh Hoàng Dạ Thi - Giám đốc chương trình Tâm lý học trường Đại học Hoa Sen - đại diện nhóm nghiên cứu với chủ đề Tâm lý học về kịch tính - Khi sự bình yên bị hủy hoại cho biết ở góc độ tâm lý học thần kinh: tâm lý học hành vi dẫn đến sự gia tăng kích thích drama kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, đẩy con người vào trạng thái “chiến đấu hoặc bỏ chạy”. Khi đó, cơ thể phản ứng mạnh mẽ trước kích thích đe dọa, tạo cảm giác sống động, cảnh giác. Trong khi đó, trạng thái bình yên do hệ phó giao cảm điều khiển lại bị suy giảm.

Con người có thể nghiện cảm giác “kịch tính” vì nó đánh thức cảm xúc mạnh, phá vỡ sự tĩnh lặng vốn dễ bị xem là buồn tẻ.

Vì sao cuồng drama lại tự hủy hoại sự bình yên?

Ở góc độ xã hội, chúng ta thấy rằng đó là tâm lý học hành vi: drama đóng vai trò như một kích thích khiến con người phản ứng theo thói quen, tạo chuỗi hành vi có tính lặp lại, khó kiểm soát.

Dưới góc độ tâm lý học, tâm lý học đám đông làm lây lan cảm xúc và bắt chước hành vi.

Có 4 nhóm động cơ ứng xử với drama. Đó là sự bôi nhọ nhằm hạ bệ danh tiếng nhằm chia cắt liên kết của các nhân sai lệch với nhóm; thăm dò thông tin: tìm hiểu hành vi nào đang được chấp nhận hay chỉ trích, giảm FOMO; sự vui thích: hòa nhập và gia tăng sự yêu thích thông qua hành vi được ủng hộ bởi nhóm; chuẩn mực bảo vệ: cảnh báo các hành vi sai lệch, đóng góp và bảo vệ lợi ích của nhóm.

Ngoài ra, những yếu tố như hoàn cảnh, quyền lực, và hệ thống xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì các hành vi cuốn vào drama như một dạng tự vệ hoặc khẳng định bản thân trong tập thể.

3 cái thiếu khiến giới trẻ dễ cuốn vào bão drama

Ở góc độ tâm lý cá nhân: Có ba yếu tố “thiếu” khiến cá nhân dễ cuốn vào bão drama. Đó là thiếu rõ ràng về bản thân, cá nhân không biết mình là ai, họ cần mượn ý kiến từ người khác để xây dựng bản thân, họ luôn né tránh nói về bản thân nên thay vì chia sẻ điều mình thấy xấu hổ, họ chọn bàn tán người khác để tìm cảm giác an toàn.

Thứ hai là thiếu tự tin về năng lực: họ so sánh nhìn xuống bằng cách nhìn thấy người khác sai lầm, có điều gì đó tồi tệ hơn mình để tạm thời cảm thấy tự tin hơn, họ cảm thấy “có ích” khi tham gia và lan truyền thông tin trong nhóm khiến họ thấy mình có giá trị, được chào đón và cảm thấy mình “hữu ích” theo một cách nào đó.

Cái thiếu thứ ba là thiếu kiểm soát cuộc sống: họ cảm thấy “chủ động” khi sở hữu và lan truyền thông tin về người khác, điều này làm họ cảm thấy đang “nắm trong tay thông tin” và kiểm soát được những gì đang diễn ra, từ đó ghi điểm trong mắt nhóm, cho họ cảm giác “mình có ảnh hưởng” và được người khác chú ý, bù đắp cho cảm giác bị thụ động trong cuộc sống.

Tóm lại, chúng ta bị kích thích bởi drama là điều hiển nhiên và hết sức bình thường, từ các kích thích liên tục từ truyền thông, từ tâm lý đám đông và hiệu ứng Lucifer, từ 3 sự thiếu hụt của cá nhân.

Chia sẻ tại tọa đàm, Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam - Phó trưởng khoa phụ trách Khoa Luật - Tâm lý, Đại học Hoa Sen - cho biết mạng xã hội hiện có nhiều trang “hóng biến” các drama và bản thân ông cũng tham gia vào các nhóm này để nắm thông tin.

Thời gian vừa qua, nhiều trường hợp đăng thông tin sai sự thật bị cơ quan chức năng xử phạt, tùy theo mức độ vi phạm. Cụ thể, sinh viên đưa thông tin sai sự thật về lãnh đạo Công an TPHCM bị xử phạt vào tháng 3.

Vào tháng 2, một thanh niên trúng tuyển nghĩa vụ quân sự đã có hành vi đăng tải thông tin sai sự thật trên mạng xã hội TikTok. Nội dung mà thanh niên này đăng tải là “mới ngày đầu đã được các anh thăm hỏi", kèm theo hình ảnh chụp đang mặc quân phục với khuôn mặt bị bầm do sử dụng phần mềm làm biến đổi khuôn mặt.

Mới đây nhất là ngày 5/6, Phòng An ninh chính trị nội bộ Công an TPHCM đã ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính đối với ông T.H.N.A. (SN 1974, ngụ quận Phú Nhuận) vì đăng tải nội dung chưa được kiểm chứng, có tính chất bôi nhọ, xúc phạm một bệnh viện.

Ngoài ra, trường hợp Tiktoker Mr Lee và Dưỡng Dướng Dường bị khởi tố, bắt tạm giam khi đăng tải video có nội dung xúc phạm nghiêm trọng danh dự, uy tín của cá nhân, tổ chức, vi phạm vào tội “Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân”.

Drama online, hậu quả pháp lý offline

Theo TS Nam, drama không chỉ là mâu thuẫn cá nhân mà còn là những câu chuyện, sự kiện gây tranh cãi, thu hút sự chú ý lớn trên không gian mạng. Đặc điểm của drama là tính lan truyền nhanh, kịch tính, dễ gây cảm xúc manh, tính giải trí, tính chính xác của thông tin và ranh giới xử phạt hành chính và hình sự là rất mong manh

Các hình thức drama phổ biến tiềm ẩn rủi ro pháp lý như: tung tin giả, tin sai sự thật, phát tán thông tin không kiểm chứng, xuyên tạc sai sự thật về cá nhân, tổ chức hoặc sự kiện. Xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín: sử dụng lời lẽ thô tục, miệt thị, bịa đặt để bôi nhọ người khác (phỉ báng, vi khống).

Tiết lộ bí mật đời tư, thông tin cá nhân trái phép: đăng tải, chia sẻ hình ảnh, video, tin nhắn riêng tư mà chưa được sự đống ý của chủ thể. Kích động bạo lực, thù hận: sử dụng ngôn ngữ hoặc hình ảnh để xúi giục, kích động người khác thực hiện hành vi trái pháp luật, gây thù hằn.

Hành vi quấy rối, đe dọa trên mạng: liên tục gửi tin nhắn, bình luật tiêu cực, theo dõi hoặc đe dọa trực tuyến. Vi phạm bản quyền, quyền sở hữu trí tuệ: sao chép, sử dụng trái phép các tác phẩm (bài viết, hình ảnh, video) thuộc sở hữu của người khác để tạo drama hoặc trục lợi.

Theo TS Nam, cơ sở pháp lý điều chỉnh các hành vi này gồm: Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung 2017, Bộ luật Dân sự 2015, Luật An toàn thông tin mạng 2015, Luật An ninh mạng 2018… Tùy theo mức độ, tính chất vi phạm mà có thể bị xử phạt hành chính hoặc hình sự.

Mở đầu hội thảo, MC chương trình đặt ra câu hỏi: Chúng ta thường hiểu “hóng drama” đơn giản là hóng chuyên trên mạng, sau đó thổi bùng thành sự việc được toàn cõi mạng quan tâm. Nhưng dưới góc nhìn xã hội, khái niệm “hóng drama” nên được hiểu như thế nào?

Cô Dạ Thi cho biết trong tâm lý học, “hóng drama” là nhóm rối loạn nhân cách. Nếu không có drama để “hóng”, thì những người này sẽ tự tạo drama, dẫn đến có rối loạn về hành vi, cử xử.

Dưới góc nhìn khoa học, cô Thi nhìn nhận drama thu hút tất cả mọi người, não bộ chúng ta luôn hứng thú với tất cả điều mới, mặc dù khi giải quyết vấn đề là theo đường mòn nhưng khi có vấn đề mới, não chúng ta luôn phát tín hiệu thu hút. Do đó với một câu chuyện xảy ra, khi xử lý nếu chúng ta không có đủ kinh nghiệm hoặc chậm lại để suy nghĩ thì dễ dàng đi theo lối mòn, và hậu quả có thể xảy ra theo nhiều hướng khác nhau.

Trả lời câu hỏi nguyên nhân sâu xa nào khiến mọi người có khuynh hướng “hóng drama”, Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam cho rằng sinh viên nói riêng và giới trẻ nói chung đang hướng đến lối sống hiện đại, thời thượng, hợp xu thế. Người trẻ thường nghĩ rằng nếu không kịp “hóng drama”, mình sẽ trở nên lạc hậu, không theo kịp tin tức. Việc đọc, thấy và cổ xúy cho những drama là cách sinh viên cảm thấy trở nên ngầu hơn. Đó là lý do “hóng drama” dưới tâm lý của người trẻ.

Chia sẻ về câu chuyện trên mạng của bài hát Viết tiếp câu chuyện hòa bình 2 tháng trước, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung cho rằng mỗi người đều có quyền thích ca sĩ nào trình bày ca khúc trên.

Sau khi drama có sự thiếu tôn trọng với ca sĩ xuất hiện, anh với vai trò là tác giả bài hát phải lên tiếng với góc độ khách quan.

“Tôi ít lướt mạng xã hội và chỉ muốn ‘yên ổn’ để sáng tác nhạc. Chúng ta nhất quán với con đường mình đi thì những luồng ý kiến thất thiệt sẽ tự biến mất”, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung chia sẻ.

Theo ThS Phạm Ngọc Phương Anh, Giảng viên, Á hậu Hoa hậu Việt Nam 2020, không phải drama nào cũng mang tính tiêu cực.

"Theo dõi các drama, tôi thấy rằng vẫn có một chút tích cực khi chúng ta nói lên tiếng nói của mình, quan điểm của mình về lẽ phải và lẽ trái dành cho người nổi tiếng trong bất cứ lĩnh vực nào, từ chính trị đến văn nghệ sĩ… Đơn cử như drama trong tình cảm, đây là khía cạnh rất mập mờ. Khi nói về tình cảm chỉ là câu chuyện giữa 2-3 người, nhưng khi trở thành drama thu hút hàng ngàn người theo dõi, chúng ta lên tiếng để lên án những hành vi được cho là không đúng đạo đức trong tình cảm. Đây là khía cạnh tích cực đối với người theo dõi drama, và cũng là trách nhiệm đối với người nổi tiếng dù ở bất cứ khía cạnh nào cũng sống chuẩn mực, nhất là trong vấn đề tình cảm" - cô nói.

Đề cập đến vấn đề “hóng drama”, tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam cho biết sinh viên có quyền “hóng drama” và không ai có thể cấm cấm. Luật Hiến pháp 2013 quy định mỗi công dân đều có quyền tự do ngôn luận. Tuy nhiên, nói thế nào, cư xử điều gì cho phù hợp là điều cần bàn.

Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam đưa ra một dẫn chứng liên quan đến lùm xùm ở Công ty thực phẩm C.P. “Hiện cơ quan chức năng vẫn chưa đưa ra kết luận cuối cùng nhưng một doanh nghiệp đang trên bờ vực phá sản. Đó là những hệ lụy rất lớn từ vấn đề đưa thông tin chưa chính thống. Drama là trên mạng nhưng hậu quả là thật”, Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam nói.

Trả lời câu hỏi truyền thông có tác động thế nào đến drama, Ths. NCS Phan Trịnh Hoàng Dạ Thi - Giám đốc chương trình Tâm lý học Đại học Hoa Sen - cho rằng chúng ta là những công dân, do đó khi quyết định về mặt hành vi và thực hiện hành vi, thì chúng ta phải ý thức và chịu trách nhiệm về điều đó.

"Tại Đại học Hoa Sen, nhà trường luôn khuyến nghị sinh viên đưa ra ý kiến, nhưng phải đặt ra 5 câu hỏi. Đó là điều đó có thật sự là sự thật; có thực sự hữu ích; có truyền cảm hứng để tạo ra điều tốt đẹp không; có cần thiết không, cuối cùng là có tạo ra những tác động để thay đổi hay không.

Với câu hỏi truyền thông có vai trò thế nào với drama? Với vai trò là người đứng bên ngoài, tôi cho rằng truyền thông đang nắm vai trò siêu quan trọng, có vai trò như hoa tiêu, có thể điều hướng được dư luận. Do đó, tôi mong đợi truyền thông hãy tạo ra những điều mang tính tích cực, từ đó sẽ tạo ra hướng để cộng đồng đi theo" - Á hậu đưa quan điểm.

Chia sẻ về cách thoát khỏi drama, Á hậu Phương Anh cho rằng thông tin gì nổi lên càng nhanh thì sẽ chóng biến mất, mỗi người nên cần tập trung xây dựng giá trị bản thân và không nên tập trung vào dư luận xã hội vì sẽ bị cuốn vào vòng xoáy không cần thiết.

Ở góc độ pháp lý, Tiến sĩ Nguyễn Hoài Nam khẳng định người tạo drama lẫn người hóng drama không an toàn thì phải chịu tác hại rất nặng nề.

Nếu không may click, đăng tải thông tin xuyên tạc, sai sự thật, xúc phạm đời tư người khác thì có khả năng phải đối mặt với án phạt tù.

Kể về những lần dính phải “drama” trong hơn 20 năm làm nghề, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung cho biết anh đã 3 lần gặp phải những lùm xùm, dù trước đây anh từng nghĩ bản thân mình là nhạc sĩ, không xuất hiện nhiều trên sân khấu thì không dính phải "drama".

Lần đầu vào năm 2005, liên quan đến ca khúc Vầng trăng khóc do anh sáng tác có nghi vấn đạo nhạc Thái Lan, dù bài này được nhạc sĩ sáng tác năm 2002. Anh kể thêm: “Khi đó, những comment tác động rất tiêu cực đến tâm lý của tôi và người thân. Sau đó, tôi phải nhờ trung tâm bảo vệ quyền tác giả, đội ngũ luật sư hỗ trợ và tổ chức 2 lần họp báo thì thông tin mới được cải chính”.

"Drama" tiếp theo được nhạc sĩ nhắc đến là những ồn ào xoay quanh việc anh ly hôn. Tuy đây là câu chuyện riêng tư cá nhân nhưng nhiều tài khoản ảo trên mạng bịa đặt thông tin nhạc sĩ ăn chơi, nợ nần, cờ bạc… Lúc này, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung dù bức xúc nhưng chọn cách im lặng để sự việc dần lắng xuống.

Drama cuối cùng về vụ tranh chấp bản quyền ca khúc Con đường mưa giữa ca sĩ Cao Thái Sơn và Nathan Lee. Lần này, nhạc sĩ bị chính những người đồng nghiệp đánh giá vì tiền bỏ bạn.

"Lần này, tôi chỉ lên tiếng một lần duy nhất, chỉ ra những thông tin dưới góc độ cả tình lẫn lý trên góc độ pháp luật. Sau đó, nhiều người đã quay xe ủng hộ cách làm của tôi", nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung bày tỏ.

Rút ra kinh nghiệm sau khi trải qua những drama, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung cho rằng để không bị ảnh hưởng bởi "drama", người làm nghệ thuật nên nhất quán với những gì mình làm về đạo đức, nghề nghiệp, lối sống.

“Drama có lớn đến đâu thì khoảng một tháng sau không ai còn nhớ đến nữa. Sống có nguyên tắc, có uy tín thì sẽ hạn chế cao nhất drama có thể xảy ra. Với người nổi tiếng, nên hạn chế phát ngôn khi cảm xúc bị đẩy lên quá cao. Nên cộng thêm sự khiêm nhường, biết ơn dưới mỗi phát ngôn của mình”, nhạc sĩ đưa ra lời khuyên.

Trả lời câu hỏi ứng xử thế nào với các drama bừa bãi, Á hậu Phương Anh cho biết bản thân hiểu hoạt động của truyền thông, đặc biệt cách thức hoạt động của các trang mạng xã hội, fanpage với các tên đề như Khẩu nghiệp, Hội khẩu nghiệp…

Các trang mạng này đều tự phát, không phải là cơ quan truyền thông báo đài do các tổ chức chính thống quản lý. Do đó, các trang này chỉ cần nhiều lượt tương tác để nhận booking quảng cáo, nên họ đã cắt ghép những sự việc drama và cố tình thêu dệt những tình huống giật gân để thu hút thêm nhiều người tham gia.

Phương Anh cũng từng là nạn nhân và có bạn bè là nạn nhân của drama. Tôi thấy rằng đây là tác hại của drama quá nhiều trên mạng xã hội. Trong khi người đọc chỉ lướt qua những dòng chữ gây tò mò, mà không hiểu tường tận sự việc nên ngay lập tức có những suy nghĩ, đánh giá tiêu cực về những người, những việc liên quan.

Là người đọc, người hóng drama, chúng ta nên “hóng” theo cách văn minh, biết tường tận chi tiết. Tốt nhất chúng ta nên tránh xa các tiêu cực để tạo năng lượng tích cực cho bản thân.

Sau bài tham luận chi tiết về "văn hóa đối đầu drama" ở cả góc độ tâm lý và pháp luật, TS Nguyễn Hoài Nam (Phó trưởng khoa Luật - Tâm lý) và Thạc sĩ, NCS Phan Trịnh Hoàng Dạ Thy (Giám đốc chương trình Tâm lý học) của Đại học Hoa Sen tiếp tục đi sâu thảo luận vấn đề công chúng "tiếp nhận và tiêu thụ drama".

Ths. NCS Phan Trịnh Hoàng Dạ Thi - Giám đốc chương trình Tâm lý học Đại học Hoa Sen - khẳng định drama là điều không thể tránh khỏi. Tuy nhiên khi hóng drama, chúng ta nên trả lời câu hỏi: Những drama này thực sự có giá trị cho bản thân mình hay không, cũng như những drama này có làm chúng ta an yên, hòa bình cho mình và cho những người khác hay không. Bất cứ hành động nào của chúng ta hãy đặt yếu tố, làm gì để viết tiếp câu chuyện hòa bình cho chúng ta và mọi người.