Có tranh và có tấm lòng
Các họa sĩ đều mong ngóng cuộc đấu giá tranh mau chóng khai màn. Họ sốt ruột với tình hình thiên tai ở miền Trung. Một họa sĩ trẻ khiêm nhường nói: “Tuổi nhỏ làm việc nhỏ. Chỉ có bức tranh hỗ trợ đồng bào”.
Vào một đêm, tôi nhận được tin nhắn hỏi thời gian đấu giá từ họa sĩ Phạm Thăng Long, người góp cho chương trình tác phẩm sơn mài mang tên Phố. Tôi động viên anh ráng đợi chờ thêm để công tác chuẩn bị chu toàn hơn, anh lại nhắn: “Hôm nay đúng ngày giỗ 3 năm vợ anh mất. Hy vọng tranh của anh đấu giá thành công”. Đã nhiều lần họa sĩ của thiếu nữ, của phố cổ chia sẻ với tôi: “Tranh của anh bán giá bao nhiêu không quan trọng, miễn có người mua để có tiền ủng hộ đồng bào”.
Không họa sĩ nào gây khó dễ cho chương trình về giá tranh. Ai cũng gửi mức giá yêu thương cho hoạt động thiện nguyện. Tác phẩm của họa sĩ Phạm An Hải, sơn dầu trên toan, kích thước 70x50 cm, thường bán với giá 5.000 USD (khoảng 130 triệu đồng) nhưng anh nói: “Mình làm từ thiện thì giá cả quan trọng gì”. Tranh của Phạm An Hải ở các cuộc đấu giá thiện nguyện do báo Tiền Phong tổ chức đều có mức giá “mềm” hơn giá thị trường khoảng 1.000 USD (khoảng 26 triệu đồng).
Điêu khắc gia, họa sĩ Phạm Văn Hạng thường tặng tranh lớn (so với tranh trong cuộc đấu giá thiện nguyện) nhưng ông vui vẻ làm mềm giá tối đa để thuận lợi cho chương trình. Họa sĩ Nguyễn Mạnh Đức (Đức Nhà Sàn) mời tôi đến xưởng vẽ để xem tranh và chọn tranh, “chấm” bức nào ông tặng bức ấy, không màng kích thước hay chất liệu. Bức tranh Tiếng vọng mà ông tặng chương trình vừa mới hoàn thành, còn chưa kịp ký tên. Chương trình bán tranh không kèm khung để thuận tiện trong vận chuyển nhưng một vài tác giả lại muốn làm “mặc áo” cho đứa con tinh thần của mình trước khi tiễn “con” lên đường. Sau khi “chốt “tranh với họa sĩ Phạm An Hải, nhanh như chớp đã thấy anh thông báo: “Vừa lắp khung nhôm xong xuôi”.
Nhiều họa sĩ lựa tác phẩm có kích thước nhỏ tặng chương trình không phải vì tiếc tranh kích thước lớn. Kích thước lớn thường tương ứng với giá tiền cao khiến tác phẩm khó chạm tới đông đảo khán giả, thậm chí khó “trôi”. Tác phẩm lớn hay nhỏ không phản ánh chất lượng tranh. Hiện nay, nhiều người chơi tranh theo xu hướng “litaliti”. Có thể kể đến một vài tác phẩm có kích thước xinh trong chương trình: Nắng vàng em đi đâu mà vội, kích thước 40x40 cm, chất liệu acrylic trên toan, của họa sĩ Vi Kiến Thành; Ngày cuối năm, kích thước 40x40 cm, chất liệu acrylic trên toan, của họa sĩ Từ Ninh; Sắc xuân, kích thước 40x30 cm, của họa sĩ Trần Cường (Kuolg Trần); Gà mẹ và con, kích thước 36x56 cm, chất liệu màu nước, của họa sĩ Hồng Quân…
Người cầm cọ đã tặng tranh đều mong tranh của họ không bị chơ vơ trên sàn đấu giá trực tuyến. Một họa sĩ từng tham gia đấu giá tranh trực tuyến nói vui (mà thật): “Tranh ế trong kho không ai biết. Tranh ế trên sàn cả nước hay”. Tham gia hoạt động thiện nguyện do báo Tiền Phong tổ chức với nhiều họa sĩ không chỉ là góp một chút tình mà còn là cuộc vượt lên sự e ngại của chính mình.
Trong khoảng thời gian đấu giá nhiều họa sĩ mang tâm trạng hồi hộp như theo dõi trận cầu đỉnh cao. Năm ngoái, nửa đêm họa sĩ Phan Minh Châu, con dâu cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, vẫn nhắn tin hỏi tình hình “đứa con tinh thần” của chị đã có người “dòm ngó” chưa? Khi tôi trả lời: Tranh đang có người đấu giá, chắc chắn sẽ có chủ. Chị vẫn chưa tin, liền gọi người thân hỗ trợ vào xem tận mắt trên link đấu giá và thốt lên mừng rỡ như đứa trẻ được quà. Một số họa sĩ lúng túng về công nghệ nên thường có người thân trợ giúp theo dõi cuộc đấu giá.
Trong bối cảnh kinh tế khó khăn, bão lụt triền miên, nhiều họa sĩ cũng phải nỗ lực để bám nghề. Họ không ngại khi nhận mình là “họa sĩ nghèo”. Trên trang cá nhân, họa sĩ Phan Minh Bạch lan tỏa chương trình đấu giá tranh trực tuyến và kêu gọi anh em, bạn bè ủng hộ chương trình, chị viết chân thành: “Họa sĩ nghèo, chỉ có tranh và tấm lòng cảm thương trước những mất mát của bà con vùng lũ đang gánh chịu”.
Đã có thống kê về những đóng góp của “sao” giải trí hướng về miền bão lũ nhưng chưa ai thống kê những đóng góp của giới họa sĩ Việt Nam trong hoạt động thiện nguyện khi Tổ quốc cần. Từ đại dịch COVID-19, siêu bão Yagi hay thiên tai trong năm nay, giới cầm cọ chưa bao giờ thờ ơ, đứng ngoài cuộc. Những tổn thương, mất mát của đồng bào ám ảnh họ, đi vào sáng tác của họ và họ cũng dâng tặng những đứa con tinh thần của mình để chung tay xoa dịu nỗi đau.
Nhà văn cầm cọ
Nhạc sĩ cầm cọ, nhà văn cầm cọ không phải chuyện hiếm lâu nay. Cố nhạc sĩ Văn Cao, cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đều gửi vui buồn vào tranh. Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều, nhà thơ Đỗ Trung Quân, nhà văn Y Ban… đều cầm cọ. Trước khi tham gia chương trình đấu giá tranh thiện nguyện do báo Tiền Phong tổ chức, nhà văn, nhà báo, họa sĩ Như Bình đã tự đấu giá một tác phẩm khác của chị trên trang cá nhân, thu về 20 triệu đồng gửi tới Ủy ban MTTQ Việt Nam xã Hòa Thịnh, xã ngập nặng và thiệt hại nặng ở Phú Yên (cũ). Như Bình là một trong hai nhà văn cầm cọ góp mặt trong chương trình lần này.
Qua 4 mùa đấu giá tranh thiện nguyện do báo Tiền Phong tổ chức đều có sự tham gia của các nhà văn cầm cọ như nhà văn Trần Thị Trường, nhà thơ Giáng Vân ở những mùa trước. Các nhà văn cầm cọ có lượng công chúng riêng. Có những triển lãm của các nhà văn cầm cọ, số tranh bán được (được đánh dấu bằng chấm đỏ) khiến những người cầm cọ chuyên nghiệp có khi hoa mắt. Như Bình từng có cuộc triển lãm tranh đi kèm ra mắt sách, thành công ngoài sức tưởng tượng. Chị không ngờ tranh của mình lại nhận được nhiều sự đồng cảm đến thế! Một người bạn của Như Bình dành cả căn biệt thự sang trọng ở Mỹ chỉ để treo tranh Như Bình, bên những món đồ nội thất xa xỉ đến từ một thương hiệu nước Pháp. Nhận được sự yêu thương của cuộc đời, nhà văn, nhà báo, người cầm cọ tài hoa sẵn sàng cho đi khi ai đó cần đến mình. Chị không chần chừ gửi tặng chương trình bức tĩnh vật Mẫu đơn đỏ.
Nhiều họa sĩ và nhà sưu tập góp ý, đấu giá trong 24 giờ (một ngày) hơi ngắn nên nâng thời gian đấu giá lên cao hơn để nhiều người yêu tranh và giàu lòng nhân ái có cơ hội tiếp cận. Năm nay, chương trình đấu giá tranh thiện nguyện hướng về đồng bào vùng lũ dự định kéo dài trong 72 tiếng (3 ngày). Chương trình không chỉ nhận được sự quan tâm của bảo tàng tư nhân, nhà sưu tập, người chơi tranh trong nước, một số Việt kiều cho biết họ cũng muốn ủng hộ bà con vùng lũ thông qua hoạt động đấu giá tranh. Họa sĩ, nhà điêu khắc Đinh Gia Thắng, tác giả tượng đài Mẹ Việt Nam anh hùng ở Quảng Nam, ít có thời gian dành cho sáng tác hội họa, anh không lựa được tác phẩm thích hợp với chương trình nên gửi 5 triệu đồng tới bà con vùng lũ thông qua tài khoản dành cho hoạt động thiện nguyện của báo Tiền Phong.
Đặng Lưu San cũng là nhà văn cầm cọ. Năm ngoái, bức Trên sông của chị được lòng các nhà sưu tập nữ. Cuối cùng, nó thuộc về nhà sưu tập quen thuộc, một nữ doanh nhân ở TPHCM. Năm nay, Đặng Lưu San cũng gửi tặng chương trình tranh phong cảnh về miền trung du. Tranh của Đặng Lưu San đang nghiêng theo dòng trừu tượng, triển lãm tranh của chị có cả khách ta và khách tây. Gần đây, nhà văn đưa tranh của mình lên khăn với tên gọi khăn tranh San, chủ yếu dành cho chị em phụ nữ. Trước khi tham gia đấu giá tranh thiện nguyện họa sĩ Đặng Lưu San đã bán khăn tranh San, trích doanh thu hỗ trợ đồng bào vùng lũ.
Mùa đấu giá tranh thiện nguyện lần này quy tụ nhiều tên tuổi như Trần Nguyên Đán, Phạm Văn Hạng, Lê Trí Dũng, Phan Cẩm Thượng, Đỗ Đức, Phạm An Hải… Lại có những “nụ hoa” như Như Bình hay những người cầm cọ đang trên hành trình khẳng định chỗ đứng trong lòng khán giả như Phan Minh Bạch, Trần Cường… Và những người âm thầm vẽ, ít lộ diện ồn ào như Đức Nhà Sàn, Lê Quốc Việt, Nguyễn Đoan Ninh, Từ Ninh hay Phạm Thăng Long... Mảng đề tài trong 20 bức tranh tham gia khá đa dạng song đều mang thông điệp của “bài ca hy vọng”: “Rồi mây mù sẽ tan…”.