Sau đó là Kỉ niệm 50 năm thành lập Hội Nhà văn Việt Nam. Rồi là Hội nghị nhà văn ba nước Đông Dương tại Hà Nội vào trung tuần tháng 9, là sự kiện đáng nhớ trong đời sống văn học.
Cuối cùng là Hội nghị văn học giữa nhiệm kỳ của Hội Nhà văn Việt Nam tháng 10/2007 với cái nhìn ngoảnh lại...
Xen kẽ giữa các hội to là bao nhiêu hội nhỏ, chuyên sâu mở ra cấp tập. Tại Kontum, Hội thảo Văn học Dân tộc thiểu số Tây Nguyên và miền Trung Nam bộ, 20-21/6/2007.
Tại TP Hồ Chí Minh: Hội thảo Lí luận - phê bình “Mấy vấn đề Lí luận - phê bình văn học thành phố hiện nay”, Hội thảo văn học thiếu nhi, Hội thảo thảo văn học trẻ.
Ba hội nghị này làm nên tập đại thành Hội thảo khoa học Đời sống Văn học - Nghệ thuật TP Hồ Chí Minh thời kì hội nhập, ngày 16/10/2007 trong đó bộ môn văn học và nhà văn chiếm số lượng áp đảo.
Nhưng có lẽ nhộn nhịp và đều đặn hơn cả là chương trình Bàn tròn văn chương của Ban công tác nhà văn trẻ thuộc Hội Nhà văn Việt Nam, tại TP Hồ Chí Minh.
Mỗi tháng một lần, bảy kì Bàn tròn văn chương chòm nhóm phiêu lãng nhưng không thiếu chất chuyên nghiệp. Tiếc rằng, sau kì thứ bảy, BTVC đã tắc mạch...
Qua kết nạp hội viên, Giải thưởng và Website của Hội Nhà văn
Quyết khép bớt cánh cửa [để nâng cao chất lượng hội viên?], Hội Nhà văn Việt Nam kết nạp 24 hội viên, con số chỉ hơn phân nửa so với năm ngoái (45 người).
Tưởng vậy là yên, nhưng dư luận vẫn cứ ì xèo. Nguyễn Trọng Tạo, Thanh Tùng, Thanh Thảo, Khôi Vũ,… nhất loạt lên tiếng. Theo nhìn nhận chung: bao nhiêu tên tuổi sáng giá bị bỏ rơi oan uổng...
Gây chú ý hơn cả vẫn là giải thưởng. Trước hết, Giải thưởng Văn học sông Mê Kông lần thứ I trao cho mười hai nhà văn của ba nước. Dù biết đấy chỉ là giải hữu nghị, nhưng nó làm nên sự kiện vì lần đầu tiên nhà văn Đông Dương có giải riêng.
Trong khi giải thưởng Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh - một cho tập thơ Trong bóng người xưa của Lê Thiếu Nhơn và một cho tập truyện ngắn Mỹ nhân ngư của Liêm Trinh - bị kéo xuống thành tặng thưởng, không lấy được phản hồi nào từ dư luận thì ngược lại, giải thưởng của Hội Nhà văn Hà Nội năm 2007, đã gây không ít xôn xao.
Nhất là tập thơ của một tác giả từng nổi tiếng với thể loại truyện ngắn: Gửi VB của Phan Thị Vàng Anh.
Sau rốt, giải được chờ đợi hơn cả: giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam. Như phản ứng lại với dư luận không lấy gì làm êm xuôi của vài năm gần đây, Hội bó gọn giải thưởng năm 2007 bằng hai tác phẩm: Và khi tro bụi tiểu thuyết của Đoàn Minh Phượng đang sống ở Đức và bản dịch của Hữu Việt tập thơ Khúc hát trái tim của J. T. Stepanek - thần đồng thi ca Mỹ. Nghĩa là ở đó, “có yếu tố nước ngoài” như là thể hiện tinh thần hậu hiện đại: sự phi tâm hóa…
Nói đến giải thưởng, không thể không nhắc đến các cuộc thi văn chương. Cuộc thi thơ tình của báo Văn nghệ có đến mười chín người được giải.
Cạnh đó là cuộc thi truyện ngắn cũng trên báo này với giải nhất thuộc về Ngô Phan Lưu và Hồ Thị Ngọc Hoài. Cả hai đều chưa để lại ấn tượng đặc biệt, ngoài việc chúng ta biết đó là cây bút mới...
Tháng cuối năm, sự vụ Website của Hội Nhà văn được tung lên mạng. Và tạo xôn xao đáng kể! Bùng nổ thông tin, Website văn học với Evan.vnexpress.net (giai đoạn 2004-2005), Vannghesongcuulong.org (sau đổi thành vanchuongviet.org),… ra đời; rồi là Website cá nhân hay Blog của nhà văn cấp tập xuất hiện, nhưng Hội Nhà văn Việt Nam và cả Hội Nhà văn TP Hồ Chí Minh vẫn án binh bất động.
Mặc bao thúc giục từ những nhà văn nóng lòng hội nhập. Báo điện tử văn nghệ Sông Cửu Long bộ mới: vannghesongcuulong.org.vn do Hội Nhà văn đứng tên, chưa thể thỏa mãn nhu cầu thiết yếu đó.
Bởi vậy khi sự vụ xảy ra, nhiều nhà văn chưa nắm tình hình, đã tỏ thái độ “bức xúc” thiếu kiềm chế. Thế là lời qua tiếng lại. Cũng vẫn tận đẩu đâu trên… mạng…
Đến các sự kiện và sự cố
Nếu hàng loạt tác giả “có vấn đề” - sau Dương Nghiễm Mậu là Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Vĩnh, Phan Khôi,… - xuất hiện trở lại, là sự kiện đáng quan tâm thì, 100 bài thơ hay nhất thế kỷ XX do Trung tâm Văn hoá Doanh nhân và NXB Giáo dục ấn hành, là sự cố đáng được dồn phiếu hơn cả.
Nó bị phản ứng gay gắt, từ dư luận người đọc trong lẫn ngoài nước. Thế nhưng các ý kiến chỉ mới dừng lại ở cảm tính, hay sự cả tin vào đánh giá chủ quan của mình mà chưa đi đến tận cùng của phân tích.
Cùng thời điểm, sự cố xung quanh vụ P.H.T “đạo văn” vừa đáng buồn và mắc… cười! Việc trích dẫn mà không ghi nguồn là “truyền thống” lâu nay của không hiếm nhà ta, ngay từ thời còn ngồi ghế giảng đường.
Vài ông thầy đã làm thế, trong luận án lẫn giáo trình giảng dạy, truyền tụng lâu dài. Thì nhà thơ này mượn tạm của anh chị trưng lên cho người thiên hạ xem chưa trọn ngày, đâu có đáng làm to chuyện.
Vậy mà xúm vào cãi cọ, rồi đi lạc đề khá là xa. Dẫu sao, thuốc đắng dã tật: một kinh nghiệm quý báu cần rút làm bài học cho thế hệ mai sau.
Tiếp đến, hai năm khi giải thể Trường viết văn Nguyễn Du với tên gọi mới: Trung tâm bồi dưỡng viết văn Nguyễn Du tái xuất giang hồ, nhưng chỉ sau khóa đầu tiên (từ tháng 5-8/2007), Ban giám đốc gồm ba nhà văn Phan Hồng Giang, Ma Văn Kháng và Vũ Quần Phương đồng loạt đưa đơn từ chức!
Là sự cố, bên cạnh việc I am đàn bà của Y Ban bị thu hồi, sau đó bị rút giải thưởng cuộc thi truyện ngắn của báo Văn nghệ, với lí do phạm quy. Đã tạo nên sự xao động đáng kể của văn chương trong năm.
Nhưng điều làm nên sôi động văn đàn đúng nghĩa chính là tác phẩm
“Tự đóng cửa là tự hại mình”, Bùi Văn Nam Sơn - dịch giả quan trọng thời gian qua, mạnh dạn phát biểu thế. Thế là ông, Phạm Viêm Phương, Nguyễn Bản, Dương Tường, Trần Tiễn Cao Đăng,… đã làm được nhiều việc đáng kể, trong nỗ lực đưa văn chương thế giới vào Việt Nam.
Trong lúc văn dịch phát triển mạnh khỏe với các tác phẩm giá trị như: Kafka bên bờ biển - Murakami, Những kẻ thiện tâm - Jonathan Littell, Tên tôi là đỏ - Orhan Pamuk, Người đua diều - Khaled Hosseini, Mùi hương - Patrick Suskind,… được cho ra đời bởi các dịch giả uy tín, thì bên phê bình, không khí khá là yên ắng. Nguyễn Hòa với Bàn phím và cây búa chủ yếu nhấn vào văn hóa hơn là văn chương.
Sài Gòn vài năm qua vắng bóng nhà phê bình, hoàn toàn không có tiếng nói của phê bình trên diễn đàn văn học. Hà Nội có phê bình báo chí: Phạm Xuân Nguyên, Nguyễn Hòa; phê bình thực hành với Chu Văn Sơn, Nguyễn Đăng Điệp, Văn Giá, Hoài Nam...
Phê bình vẫn có khả năng gợi mở, thậm chí - dẫn đạo sáng tác, nếu đó là phê bình lý thuyết. Tiếc là loại phê bình này chưa có mặt ở Việt Nam…
Về thơ, cái lạ là thơ năm nay, cây viết nữ có vẻ nổi trội. Giải Lá Trầu vừa mở mắt chào đời, đã trình làng vài tập thơ đáng đọc: Cơn ngạt thở tình cờ của Trần Lê Sơn Ý, Áo lá sen của Trương Thị Kim Dung hay Phía bên kia cây cầu của Đinh Thị Như Thuý.
Nhưng tất cả hầu như chỉ ở lại trong khuôn viên thi pháp cũ. Phải đợi đến Chữ cái của Từ Huy, người đọc mới nhận thấy có nỗ lực phá cách.
Riêng Gửi VB, Phan Thị Vàng Anh biết đưa ngôn ngữ thường ngày khai mở quan hệ tế vi giữa người và vật, những sự vật thân thuộc xung quanh mà trong cuộc sống thường nhật ta đã bỏ rơi. Đây là lối đi mới, sẵn sàng mở ra dòng sáng tác khác lạ. Tiếc là nhà thơ này mới “tập làm thơ” nên khả tính này chưa thể xảy ra ở đó...
Về văn xuôi, từ Truyện ngắn 8X gây xôn xao năm 2006 đến Vũ điệu thân gầy của năm 2007, đa số nhà văn nữ trẻ đã đằm lại. Và họ dừng ở đó. Ta vẫn cứ phải chờ đợi và hi vọng.
Gút lại, giữa bạt ngàn tác phẩm văn xuôi ra đời, trên giá sách năm ngoái còn lại những gì? Ngồi của Nguyễn Bình Phương, Đức Phật, nàng Savitri và tôi của Hồ Anh Thái, Nguyễn Vĩnh Nguyên có Khu vườn lưu lạc, Trần Nhã Thụy và Sự trở lại của vết xước, Chuyện tình mùa tạp kĩ của Lê Anh Hoài và sau cùng: Luận ngữ tân thư của Phạm Lưu Vũ.
Tất cả được viết trong cảm thức hậu hiện đại và ít/nhiều sử dụng thủ pháp hậu hiện đại trong tác phẩm của mình. Mỗi người mỗi vẻ, có thể nói các tên tuổi này góp phần quan trọng vào tiến trình phát triển văn xuôi Việt, ngày mai.
Nhưng có lẽ văn chương mạng đã tạo cho không khí văn học năm qua sôi động hơn cả. Bao nhiêu là tên tuổi: Đặng Thân, Tạ Thành Vinh, Đặng Hải Yến,…
Lynh Bacardi, một “con” Ngựa Trời tách đàn, viết trên mạng, đọc mạng và… đoạt giải thưởng cũng ở mạng. Với Lê Vĩnh Tài, có vẻ văn chương giấy không thỏa mãn nhà thơ đất Tây Nguyên đậm tinh thần cách tân này và, anh quyết chuyển hướng. Thờ ơ thơ xuất bản tại Thunguyetvn.com và Phongdiep.net có nhiều biến chuyển về bút pháp so với ba tập trước của anh…
Văn chương mạng không phải thứ văn thơ được viết trên giấy rồi đăng lên mạng. Nó phải là sáng tác trực tiếp trên mạng, xử lí kĩ thuật trên màn hình vi tính của người viết mang tâm thế mạng thật sự.
Chớ đánh đồng văn chương mạng với văn chương giấy, để nghĩ rằng văn chương muôn đời là thế, tài năng nhà văn sẽ giải quyết tất cả. Chưa chắc!
Nếu thơ tự do không thể sản sinh và tồn tại thuở văn học truyền khẩu còn độc quyền, thì vài thể loại văn chương mạng không thể có mặt trong đời sống văn chương giấy. Tiến bộ khoa học kĩ thuật làm thay đổi cách viết - đọc - cảm văn chương, là vậy.
Tạm kết
Văn chương mạng, Bàn tròn văn chương, trào lưu hậu hiện đại, thơ văn nữ sáng tác theo xu hướng nữ quyền luận,... nở rộ.
Với không ít tác phẩm mang tính khai phá nhiều thủ pháp, cách diễn đạt mới lạ. Và không phải là không giá trị. Chính chúng lôi kéo công chúng chú ý đến văn chương nói chung.
Cho dù chúng chưa có thành tựu lớn như độc giả đòi hỏi, nhưng các nỗ lực cùng những thành quả đáng trân trọng này đã mang luồng khí mới mẻ, dũng mãnh thổi vào khí hậu văn học Việt Nam hôm nay. Sẵn sàng cho cuộc khai phóng.
Tiếc là, chưa có nhà phê bình, một phê bình dám nhập cuộc vào dòng chảy của văn chương đang xảy ra. Lạ! Mãi đến hôm nay, chúng ta vẫn cứ mặc cảm hay dị ứng với cái khác lạ.
Phê bình mà phải cứ khép nép trong căn chòi khuôn phép, không dám xông pha khai phá [và dũng cảm đánh giá] các hiện tượng văn học đương thời, cứ mải ru nhau ngủ dưới vài hệ thẩm mĩ đã được lưu kho từ thế kỉ trước, thì làm sao có nền phê bình đúng nghĩa?
Và làm sao văn chương chúng ta có cơ hội vươn vai lớn dậy?
Sài Gòn, 18/12/2007
