Người đi tiếp con đường của 'Phố Phái'

Giải thưởng Bùi Xuân Phái cho những bức tranh vẽ phố

Theo Chương đi nhận giải Bùi Xuân Phái lần thứ 18 có các fan, nhà sưu tập và khách hàng ruột của anh. Họa sĩ nói, trung bình một tháng anh vẽ một bức nhưng trong xưởng hầu như “tồn” rất ít tranh, vì hầu như ra đến đâu có người đặt mua đến đó.

Câu chuyện làm tôi nhớ đến những lần triển lãm cả chung và riêng của Phạm Bình Chương, bên cạnh những bức gắn tên anh hầu như đều đã đính dấu son (đã mua) chỉ một hai ngày sau khi khai mạc. Đó cũng là lý do chỉ sau triển lãm cá nhân đầu tiên, Chương đã đủ tiền cọc để mua một ngôi nhà ở ngay phố Lương Ngọc Quyến “vừa để ở, vừa làm xưởng”.

“Vẽ phố ngay ở phố cảm giác nó khác lắm. Giống như bạn không thể so sánh việc ăn Phở Thìn ở Mỹ Đình với ăn phở Thìn ở Bờ Hồ”, Chương kể.

Hơn 20 năm, Phạm Bình Chương có bốn triển lãm cá nhân, đều chỉ loanh quanh chuyện phố. Tôi hỏi, sự khác nhau nằm ở đâu, anh bảo: Tranh của anh khác theo sự thay đổi của phố phường. Chương thích đặt các lớp thời gian của Hà Nội cạnh nhau, như một quá trình khảo sát trực quan về sự vận động của đời sống đô thị. Những biển hiệu xi-măng thời Pháp thuộc còn sót lại nằm cạnh những tấm biển hộp mica thời mới. Cửa gỗ xếp tấm được đặt cùng cửa xếp kéo trong một số nhà…

Xuất phát từ hội họa trừu tượng, nhưng qua nhiều năm thử nghiệm, anh chọn dừng lại với lối vẽ hiện thực. “Điều tôi tìm kiếm không phải một Hà Nội nguyên bản đã biến mất, mà là sự tồn tại đan xen, cái cũ cái mới vừa chồng lấp vừa soi chiếu lẫn nhau. Hà Nội trong tranh tôi giờ đời hơn, đương đại hơn trên nền ký ức của nó. Bảng màu cũng đa dạng hơn khi tôi đưa vào những chất liệu mới như nhôm nhựa, inox, những vật liệu đang len lỏi vào đời sống người Hà Nội,” họa sĩ cho biết.

Phạm Bình Chương nói rằng, tranh anh không chỉ tái hiện sự thay đổi của Hà Nội, mà còn ghi lại hành trình cảm xúc cá nhân: Từ tiếc nuối, sang bình thản, rồi đến niềm vui khi nhận ra cái đẹp không nằm trong việc cố giữ một ký ức bất biến, mà ở khả năng nhìn trực diện vào sự vận động. Chính điều này làm nên sức hấp dẫn của thành phố, khơi gợi cho anh một nguồn cảm hứng bền bỉ để tìm kiếm một “Hà Nội đa tầng ký ức”.

Hơn 20 năm, bốn lần Xuống phố (tên các triển lãm của Phạm Bình Chương), đó là một hành trình dài, và có lẽ đủ ấn tượng để khiến Phạm Bình Chương vượt qua 12 đề cử, trở thành chủ nhân của Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội lần 18 - 2025 ở hạng mục Tác phẩm.

Bền bỉ với chuyện phố

Họa sĩ Phạm Bình Chương sinh năm 1973, ông nội là chủ nhà may áo dài có tiếng ở Hà Nội, bố là giáo sư mỹ thuật nên anh cầm cọ từ lúc lên 5. Trong 25 năm qua, Phạm Bình Chương vẽ khoảng hơn 200 bức tranh về Hà Nội. Nhiều đến nỗi “hầu như chưa bỏ qua một góc nào của phố cổ”.

Tiếng là bỏ trừu tượng nhưng Chương nói, trong tranh hiện thực của anh vẫn có những góc trừu tượng rất “cố ý”, ví như vệt nước mưa loang trên đất, ví như những viên gạch cũ xếp chồng lên nhau. Những chi tiết nhỏ nhưng lại làm nên sự thú vị to cho người xem.

“Nếu cần chốt một độc đáo riêng của Phạm Bình Chương, thì đó chính là năng lực biến một mô típ dễ lặp (phố cổ) thành chuỗi biến thể dài hơi nhờ cấu trúc ánh sáng và bề mặt vật liệu (tường, mái, biển hiệu, cửa gỗ, sắt hộp, inox…), ở đó các lớp thời gian có sự tiếp biến, vận động trong hòa hợp âm thầm. Nhờ vậy, tranh Phạm Bình Chương không chỉ kể chuyện Hà Nội, nó ghi biên bản một đô thị đang dịch chuyển theo thời gian thực”, nhà nghiên cứu Phạm Tường Vân đánh giá.

Họa sĩ Thành Chương cho rằng: “ Vẽ được một tác phẩm như của Phạm Bình Chương là quá trình tỉ mẩn và lọ mọ vô cùng. Trong khi đó, chụp một bức ảnh mấy phút là xong, không khác gì tranh, thậm chí còn chi tiết hơn. Nhưng đúng là vẽ hiện thực, tả rất thực nhưng không phải ảnh. Ảnh không bao giờ có thể chụp được như thế, bởi mỗi tác phẩm hiện lên đầy rung động và suy tư, tư tưởng tinh thần của tác giả lưu giữ trong đó. Phạm Bình Chương dành cả thanh xuân cho tình yêu nghệ thuật, cho một đề tài duy nhất, anh xứng đáng được tôn vinh ở một giải thưởng nào đó vì tài năng và nỗ lực này”.

Coi giải Bùi Xuân Phái là một dấu mốc lớn trong sự nghiệp của mình, họa sĩ Phạm Bình Chương chia sẻ: “Cũng có lúc tôi tự hỏi liệu có nên tiếp tục mãi với những đề tài đã được công nhận, hay phải tìm hướng mới? Và câu trả lời vẫn là: Hà Nội, nhưng ở những góc nhìn khác. Tôi muốn đi sâu hơn vào đời sống con người song hành cùng cảnh vật - những con người cũ, mới, đang sống trong một thành phố nhiều biến động”.