Góc khuất người phụ nữ quyền lực trong lịch sử Việt Nam

Giải thích Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, trước khi được Lý Thánh Tông đưa vào cung, Nguyên phi Ỷ Lan xuất thân là cô gái nông dân. Sau khi vào cung, bà mới học các lễ nghĩa chốn cung đình và đạo trị nước.

Giải thích Mùa xuân năm 1063, khi vua Lý Thánh Tông đi cầu tự ở chùa Dâu (Thuận Thành, Bắc Ninh) ngài thấy từ xa có người con gái tựa vào cây lan và cất tiếng hát trong trẻo. Sau đó thì đưa người con gái ấy vào cung. Tên hiệu Ỷ Lan nghĩa là tựa vào gốc lan, Thánh Tông ban phong hiệu này để lấy làm kỷ niệm của việc gặp gỡ giữa hai người

Giải thích Bà đã hai lần đăng đàn nhiếp chính, lần 1 vào năm 1069 Vua Lý Thánh Tông cầm quân đi đánh giặc đã trao quyền nhiếp chính cho Ỷ Lan. Cũng trong năm ấy, nước Đại Việt không may bị lụt lớn, mùa màng mất trắng, nhiều nơi dân đói nổi loạn. Thử thách quá lớn đối với vị nữ nhiếp chính. Nhưng cũng nhờ có Ỷ Lan cáng đáng việc nước, biết đề ra kế sách đúng đắn, quyết đoán táo bạo, loạn lạc đã được dẹp yên, dân đói đã được cứu sống Cảm cái ơn ấy, cũng là bày tỏ sự sùng bái một tài năng siêu việt, nhân dân Đại Việt đã tôn trọng phong Ỷ Lan là Quan Âm nữ. Lần 2, năm Nhâm Tý 1072, vua Lý Thánh Tông đột ngột băng hà, triều đình không tránh khỏi rối ren, Thái tử Lý Càn Đức mới 6 tuổi được lập lên làm vua, hiệu là Lý Nhân Tông. Nhà vua còn nhỏ tuổi, cho nên Ỷ Lan trở thành Hoàng Thái Hậu nhiếp chính, Lý Thường Kiệt nắm quyền Tể tướng. Dưới thời Nguyên Phi Ỷ Lan, nước Đại Việt có nhiều khởi sắc. Ỷ Lan đã cho thi hành những chính sách an dân, khiến cho thế nước và sức dân mạnh hẳn lên.

Giải thích Bà từng nói với Vua Lý Thánh Tông: Muốn nước giàu dân mạnh, điều quan trọng là phải biết nghe lời can gián của đấng trung thần. Lời nói ngay nghe chướng tai nhưng có lợi cho việc trị nước giống như thuốc đắng uống vào khó chịu nhưng chữa được bệnh. Điều hệ trọng thứ hai là phải xem quyền hành là thứ đáng sợ. Quyền lực và danh vọng thường làm thay đổi con người. Bà cho rằng nước muốn mạnh, vua phải nhân từ với muôn dân.

Giải thích Trong 10 năm nhiếp chính của bà, nhiều quyết định lịch sử được đưa ra, như cho mở khoa thi Nho học đầu tiên vào năm 1075, dựng trường Quốc Tử Giám năm 1077…, cùng nhiều chính sách phát triển kinh tế - xã hội, đưa lại cuộc sống thái bình, thịnh vượng

Giải thích Năm 1072, vua Lý Thánh Tông qua đời, thái tử Càn Đức bấy giờ mới 6 tuổi lên nối ngôi, niên hiệu là Lý Nhân Tông. Hoàng hậu Thượng Dương là vợ cả nên được tôn phong là Dương thái hậu, trong khi Ỷ Lan là vợ thứ nên chỉ được tôn là Linh Nhân thái phi. Theo luật xưa, khi hoàng đế lên ngôi lúc còn nhỏ tuổi thì thái hậu sẽ được quyền nhiếp chính. Bà đã xúi vua đày Hoàng hậu Thượng Dương cùng 72 cung nữ thân cận vào lãnh cung. Số phận của Dương thái hậu và các cung nữ đã kết thúc một cách bi thảm. Thái hậu đã phải tự sát bằng dải lụa trắng còn 72 cung nữ phải từ giã cõi đời một cách khốn khổ hơn khi bị bỏ đói đến chết. Ỷ Lan hiểu rõ điều này nên về cuối đời đã vô cùng hối hận. Bà đã cho xây 72 ngôi chùa để tỏ lòng sám hối và độ sinh cho hoàng hậu Thượng Dương cùng 72 cung nữ.

Giải thích Quần thể di tích Ỷ Lan nay thuộc xã Dương Xá, huyện Gia Lâm, Hà Nội chính là nơi tôn thờ và tưởng nhớ đến bà, Nguyên phi Ỷ Lan. Đền được xây dựng từ cuối thế kỷ XI, là nơi phụng thờ bà ngay chính trên quê hương Người. Chùa có tên “Linh nhân Tự Phúc Tự” do chính Linh Nhân hoàng thái hậu (Ỷ Lan) xây dựng khánh thành vào tháng 3 năm Ất Mùi 1115, đền kiến trúc theo lối cung đình, thời Lý, có 72 cửa thuộc loại cổ nhất nước ta. Trong đền và chùa hiện còn nhiều hiện vật quý và hiếm. Nổi tiếng là đôi sư tử điêu khắc bằng đá, Sư tử được tạc từ 1 khối đá lớn cao 1.2m, rộng 1.36m trong tư thế nằm phủ phục, đường nét đặc biệt mềm mại, tạo cho chúa sơn lâm một vẻ đẹp, vừa uyển chuyển, vừa oai hùng mạnh mẽ. Các chi tiết: đôi mắt to, lồi hẳn ra ngoài, ẩn dưới đôi lông mày rậm, mũi hở, hàm răng đều đặn, răng nanh to, nhọn và khoẻ, nhất là chân mập, có những móng cong sắc, quắp chặt, khiến cho người xem thấy rõ chúa sơn lâm ẩn tàng sức mạnh phi thường