Chuyến thăm hữu nghị chính thức Cu Ba vỏn vẹn 2 ngày của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam, chương trình nghị sự căng chật các sự kiện.
Có một sự kiện không chính thức. Không nói ra nhưng trong Đoàn ai cũng hồi hộp giờ phút được gặp Fidel. Người dân Cu Ba 4 năm nay mới thấy ông 3 lần xuất hiện trước công chúng.
Điều gì đến sẽ phải đến. Có điều thành phần được gặp rất hạn chế… Trong đó không có tác giả bài viết này. Nhưng may mắn tôi đã gặp lại họ.
Chuyện của người trong cuộc
Fidel khỏe khoắn trong bộ đồ thể thao Adidas màu xanh dương có kẻ đường sọc trắng bên hai cánh tay. Trong là áo sơ mi nâu kẻ sọc. Lối phục sức giản dị và phóng khoáng. Tóc bạc chải lật. Bộ râu dài vừa phải như tôn thêm lên sắc diện hồng hào của khuôn mặt. Tóc bạc da mồi hình ảnh quen thuộc của một bậc cao lão. Trong hình hài ấy là một Chủ tịch Nhà nước Cu Ba một Fidel huyền thoại!
 |
Chủ tịch Fidel Castro tiếp Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng và Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân. Ảnh: TTXVN
 |
Cái bắt tay cùng vòng ôm xiết của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng với Fidel như truyền đi nguyên vẹn những tình cảm ấn tượng trong những lần thăm gặp trước. Thủ tướng đã từng gặp làm việc với Fidel 3 lần. Lần thứ nhất với cương vị Phó Thủ tướng trong Đoàn ĐB Việt Nam thăm Cu Ba. Sau đó Fidel Castro sang thăm hữu nghị chính thức VN. Phó Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng trực tiếp tháp tùng chuyến thăm rất thành công ấy.
Căn phòng ở kiêm phòng khách hình như lại cả nơi làm việc chỉ vừa kê đủ mấy chiếc ghế. Fidel đích thân sắp xếp chỗ ngồi cho khách VN. Vị trí Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân, ông K’So Phước là chiếc ghế mây. Còn chủ thì chiếc ghế tựa xoay. Ghế ấy thường các bậc cao lão ít dùng? Nhưng dường như tính năng công dụng của chiếc ghế như trợ giúp thêm bản tính và khí chất ưa năng động của chủ nhân?
(Hôm sau, xem trên trang nhất các báo Granma. Thanh niên quật khởi trang nhất nổi bật cái tít Minh chứng về cuộc gặp gỡ thân tình và hữu nghị đăng hình Fidel tiếp Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng thấy người phiên dịch cho cuộc gặp là đồng chí Đại sứ Cu Ba có nhiều năm công tác tại VN nói tiếng Việt rất thạo mà mọi người thường gọi là anh Hùng).
Trong câu chuyện hàn huyên, cặp mắt Fidel như sáng rỡ hơn khi Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nhắc lại những cảm xúc nguồn động viên vô giá với đồng bào chiến sĩ miền Nam trong đó có đơn vị bộ đội địa phương thuộc QK 9 của ông thời điểm ấy đương bám trụ ác liệt ở chiến trường miền Tây Nam bộ. Đó là sự kiện tháng 9/1973 làm nức lòng quân dân nơi chiến trường xa ngái, Chủ tịch Cu Ba Fidel Castro thăm vùng giải phóng Quảng Trị. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng gần như tường thuật nhanh cho Fidel năm ngoái, quân dân Quảng Trị đã tổ chức rất trọng thể, sinh động nhân dịp 40 năm diễn ra sự kiện lịch sử trọng đại ấy. Sự kiện đó không hề khuất lấp thời gian mà vẫn tươi rói như truyền thêm nhiệt huyết truyền thêm lửa cho thế hệ trẻ hôm nay rằng có một thời rất đẹp một thuở ấm áp vì Việt Nam Cu Ba sẵn sang hiến dâng cả máu của mình.
 |
Chủ tịch Fidel Castro và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng trong câu chuyện hàn huyên. Ảnh: TTXVN
 |
Câu chuyện lại thoắt chuyển thời sự khi Fidel thẳng thắn: thế giới đang chuyển biến mau lẹ, vậy nên người lãnh đạo phải rất nhanh nhạy để ứng biến với tình hình. Rằng lợi ích chính đáng dân tộc, chủ quyền quốc gia sao cho hài hòa với khái niệm độc lập dân tộc và CNXH cũng như xu thế toàn cầu hóa.
Fidel cám ơn Việt Nam đã gửi chuyên gia sang giúp Cu Ba sản xuất lúa gạo. Sự giúp đỡ ấy rất quý báu để Cu Ba có thể tự túc được lương thực và tiến tới xuất khẩu. Rộng ra, ngoài giống lúa thuần chủng trên thổ nhưỡng Cu Ba, Chủ tịch nói, ông rất quan tâm đến chất lượng giống cây, con khác nữa. Nói đến đây, với chất giọng vui vẻ, ông gọi bà vợ đem ra cho ông mấy tờ báo viết về mấy thứ giống cây, con quý ấy. Rồi ông ân cần dịch ra một đoạn cho khách Việt Nam tham khảo (sau này, hỏi thêm, tôi mới biết phu nhân chủ tịch là bà Dalia Soto del Valle, Bà còn khỏe. Ngoài việc chăm sóc sức khỏe, sinh hoạt bà từng là một phụ tá đắc lực về công việc cho ông).
...Tôi cũng may mắn được Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân chia sẻ vài cảm xúc. Được biết đây là lần thứ hai bà được gặp Fidel. Lần thứ nhất cùng với Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết thăm Cu Ba 9/2009. Ấn tượng nhất là tuổi tác (nghe nói còn tật bệnh nữa) nhưng Fidel vẫn giữ được phong độ và đặc biệt trí nhớ vẫn mẫn tiệp, thông tuệ.
Theo bà, trong lần thăm gặp trước, cung cách bài trí căn phòng toát lên hơi hướng không khí làm việc chứ không phải là nơi để tĩnh dưỡng tuổi già. Cũng vẫn bức tranh tĩnh vật toát lên phong cách Châu Mỹ La tinh và sách báo. Khi có người giới thiệu ông K’So Phước là người con của Tây Nguyên và hỏi thêm Fidel còn nhớ Anh hùng Núp không?
Khi ấy cả phòng lặng đi… Sợ nhỡ có điều chi ở tuổi tác gần cửu tuần? Nhưng bất ngờ Fidel hướng về phía ông K’ So Phước với cái nhìn ấm áp: nhớ chứ người anh hùng, người anh kết nghĩa của tôi, ruột thịt của tôi đã mất rồi! Nhưng sự bất khuất kiên cường của Núp vẫn trong mỗi người Việt!
Khi trao đổi về vấn đề biến đổi khí hậu về nước biển dâng, tận tít tắp xứ Châu Mỹ La Tinh mà Fidel còn rành rẽ việc thành phố Hồ Chí Minh bị triều cường ra sao và Đồng bằng sông Cửu Long lụt lội thế nào chứng tỏ ông rất chăm đọc và tham khảo tình hình.
Fidel vui vẻ khi được giới thiệu quê bà Phó chủ tịch Quốc hội ở Bến Tre quê hương đồng khởi. Ông gật gật đầu cười to vẻ như đã nhận ra bà Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH lần gặp trước. Ông cười chỉ tay về tấm áo dài với những họa tiết bắt mắt mà bà đang mặc cái này ở Việt Nam làm à? Khi được biết là madein Vietnam thì Fidel cười vẻ hài lòng.
 |
Fidel vui vẻ khi được giới thiệu quê bà Phó chủ tịch Quốc hội ở Bến Tre quê hương đồng khởi. Ông gật gật đầu cười to vẻ như đã nhận ra bà Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH lần gặp trước.
Cũng nói thêm, có người trong cuộc gặp chia sẻ cảm giác rằng rất ấn tượng với hai cánh tay dài của Fidel. Có cảm giác cánh tay dài quá gối như cánh tướng số phương Đông nói là người kiệt hiệt mới có tướng ấy?
Tôi thoáng giật mình.
Cuối năm 2002, tôi được tham gia trong nhóm báo chí tháp tùng Thủ tướng Phan Văn Khải. Sau Lễ đón trọng thể theo nghi thức quốc gia là cuộc tiếp xúc thân mật giữa Fidel với cả Đoàn. Lại có mặt cả anh hùng phi công Nguyễn Thành Trung cùng tiếp viên Hàng không của Vietnam Airlines trong chuyến công tác chuyên cơ tham dự. Fidel như hoành tráng thêm trong bộ quân phục màu oliu giang đôi cánh tay ôm lấy người anh hùng cất giọng vui vẻ ngày trước ném bom xuống Dinh Độc Lập xuống đầu kẻ thù nay lái Boeing của Mỹ chở Thủ tướng thăm Cu Ba! Được lắm... Trong các cung bậc cười vui vẻ, không hiểu sao, đứng ngay bên cạnh Fidel, tôi cứ chăm chắm ngó vào đôi cánh tay dài có vẻ hơi dị thường kia…
Mười hai năm đã vèo qua, mỗi khi nhớ lại, tôi vẫn thấy khó tha thứ cho động thái quá là… trẻ của mình khi ấy. Phần thì đang dậy lên một thứ tình cảm, nói như thế nào nhỉ, người ta vẫn gọi na ná như một tình cảm tôn giáo, những kính phục lạ lẫm như đang tồn tại trong một bầu không khí hơi huyễn hoặc này khác... Phần cũng muốn kiểm chứng cảm giác có thực bên cạnh một Fidel huyền thoại, lần đầu tiên biết đâu chả là lần cuối, nên tôi đã có động thái nắm lấy một bên cánh tay phải của Fidel mà nắn nắn… Không ai để ý đến động thái ấy. Nhưng tức thì, cái đặt tay lên bờ vai tôi, khẽ nhẹ thôi và thân ái nữa của người cận vệ bên cạnh, ngay lập tức thấy cánh tay mình như tê hẳn đi nên vội buông ra!
Về người anh ruột của Fidel
Nghe chất giọng đượm chút ngạc nhiên của bà Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân khi nói về những cái thẫu cùng lọ đựng đầy hạt giống những quả này rau khác bày biện trong phòng khách của Fidel chi chút như một lão nông như một nhà nông học, tôi bỗng nhớ đến người anh trai ruột của Fidel, Ramon Castro!
 |
Tác giả bài viết và người anh của Fidel (2002). Ảnh: Xuân Ba
Fidel có ba anh em. Chưa có một cuộc tiếp tân ngoại giao nào cả 3 người đều có mặt cùng lúc. Đơn giản là lý do an ninh. Cách mạng Cu Ba không thể khuyết một trong ba vị?
Năm 2002 ấy, người anh cả Ramon Castro, anh hùng lao động Cu Ba 78 tuổi, hơn Fidel hai tuổi.
Khó rất khó. Và bao nhiêu thứ nhiêu khê. Nhưng tôi đã vượt được những cửa ải ấy may mắn được gặp Ramon!
Cái dáng người vậm vạp hơi lênh khênh, trời đất, sao mà giống Fidel! Cũng những lọn tóc hung lốm đốm bạc. Cặp mắt nâu nheo nheo. Chóp mũi vồng.
Ngồi với ông kỹ sư nông học chuyên lo “mảng’’ nông nghiệp, đã từng giữ chức Bộ trưởng Nông nghiệp Cu Ba trong nhiều năm giữa vườn nhà ở ngoại ô, trong căn nhà vườn mà ông gọi là Chòi tình yêu là một may mắn.
Những năm bời bời bom đạn Mỹ, ông đã từng dẫn đàn bò giống của Cu Ba từ bên kia Tây bán cầu sang tận nông trường Mộc Châu! Thời điểm tôi gặp, ông là cố vấn cho Trung ương Đảng CS Cu Ba về giống, cây trồng, thổ nhưỡng... Lại cố vấn cho các Bộ: Mía đường, Khoa học công nghệ môi trường. Và đặc biệt ông đã, đang phụ trách chương trình nhân giống bưởi mang tên Hồ Chí Minh ra khắp Cu Ba.
Tôi ôm lấy khổ người chắc đậm và khuôn ngực thẳng căng của tuổi 78 và cứ lắc lắc mãi đôi tay lông lá cứng cáp ấy bật lên điều nhận xét là ông rất giống Fidel! Ramon cười tao giống cả Raul nữa chứ! Sao chúng mày cứ nói giống hệt nhau? Tao là anh cả thì Fidel và Raul giống tao chứ nhỉ?!”.
Hiên nhà Ramon mát rười rượi bởi tán của hai cây bưởi sum xuê đang lúc lỉu những trái vàng. Hai phụ nữ, một già một trẻ, người mẹ trẻ bế một cháu bé tươi cười bước ra ... Ramon chìa tay “Đây là vợ. Đây là con gái và cháu ngoại Hima Marina chưa được một tuổi- rồi Ramon khoát tay “Giới thiệu với các đồng chí Việt Nam, thằng Hải phôtô (PV Trần Lưu Hải, Báo ảnh Việt Nam thường trú ở Cu Ba kiêm phiên dịch rất thân với Ramon) thì nó biết rồi, đây là hai cây bưởi Hồ Chí Minh!”.
 |
Hiên nhà Ramon mát rười rượi bởi tán của hai cây bưởi Hồ Chí Minh sum xuê đang lúc lỉu những trái vàng.
 |
 |
...Bên bàn có rum Cu Ba, xìgà nhà tự quấn và những múi bưởi Hồ Chí Minh mà Ramon thoăn thoắt leo lên vừa trẩy xuống ba quả, câu chuyện của Ramon ngược trở về năm 1983. Bộ trưởng Ngoại giao Cu Ba thăm Việt Nam. Bữa đó Bộ trưởng được Thủ tướng Phạm Văn Đồng mời cơm tại nhà sàn Bác Hồ. Cuối bữa có tráng miệng bằng bưởi của Bác Hồ tự tay trồng ở nhà sàn năm xưa. Thấy Bộ trưởng hớt hà khen giống bưởi ngon, Thủ tướng đem ra ba cây bưởi giống nhỏ xíu cho biết là ươm từ giống bưởi ở nhà sàn Bác Hồ nhờ Ngoại trưởng mang về Cu Ba tặng ba anh em Ramon, Fidel và Raul.
Cứ như Ramon nói lại, nhận quà mà cả ba anh em ông cùng ... lo! Tuy là nhà nông học nhưng Ramon cũng không dám chắc giống bưởi này sống được ở xứ Cuba và có sống thì chắc gì đã cho ra quả? Fidel và Raul giao việc này cho Ramon.
Ngày ba cây bưởi cho bói lứa quả đầu, những múi bưởi rôn rốt chua, ngọt được chia đều cho các thành viên Hội đồng Nhà nước Cu Ba trong một phiên họp và mọi người nhất trí đặt tên cho giống bưởi quí ấy là bưởi Hồ Chí Minh. Một “Nghị quyết’’ cũng đã ra đời là giao Bộ Nông nghiệp (khi ấy Ramon là Bộ trưởng) có trách nhiệm nhân giống bưởi Hồ Chí Minh ra khắp Cu Ba. Ramon cũng cho biết hiện nay có trên 60 cơ sở hàng chục hécta ở Cu Ba bưởi Hồ Chí Minh đã cho quả! Phương pháp chiết cây giống từ nách lá cho phép cây giống phát triển khoẻ và rút ngắn thời gian cho quả do Ramon nghiên cứu và áp dụng thành công đã mang lại hiệu quả rất khả quan.
Câu chuyện trở lại ngày “xuống núi” sau cuộc tấn công trại lính Môncađa, Fidel bảo ông nhà này có hai Commăngđăngtê (Tư lệnh) là đủ rồi ông phải làm việc khác! Là con cái một điền chủ giàu có hàng ngàn hécta đất, Ramon như được thừa hưởng “khiếu’’ làm vườn lẫn canh tác và quản lý đất đai của ông bố. Ông cười khơ khớ rằng cái ngày đem hiến toàn bộ đất đai cho cách mạng ông cũng tiếc lắm mất mấy đêm không ngủ. Ngó ông cười cứ thấy ngồ ngộ? Có lẽ ở Cu Ba và trên thế giới, chỉ có một người “dám’’ gọi Fidel bằng... thằng, ấy là Ramon này đây! Ramon nói thằng Fidel lẫn Raul cũng thích làm vườn nhưng chúng nó không có thời gian. Tôi hỏi vui Fidel và Raul có thường nghe ý kiến của ông không? Ông ngạc nhiên nhìn chằm chằm khiến tôi phát hoảng “chúng nó không cần nghe ý kiến ai hết! Nhân dân bảo cho chúng nó rồi’’.
Thì ra Fidel từng thích làm vườn. Và bây giờ Fidel đã có thời gian nhưng ông không vun xới tưới tắm cho riêng mình một mảnh nho nhỏ mà nghiên cứu mà ban phát màu xanh sự sống cho cả nước Cu Ba?
Nhân dân bảo cho chúng nó rồi… Dân ấy, lãnh đạo ấy, chả thể gian khó mãi được?
Những ngặt nghèo câu thúc thời gian điều kiện này khác đã khiến tôi nhỡ mất cuộc hầu chuyện vị lão trượng Tây Bán Cầu năm nay chẵn chín mươi, Ramon Castro!n
La Habana - Aophe 4/2014
Một bức tranh đá quý hình ảnh Fidel thăm hữu nghị Việt Nam cùng một ít yến huyết Khánh Hòa rất thích hợp với bậc cao lão. Đó là quà của khách xa Việt Nam tặng chủ nhà lần này. Lần thăm gặp trước (9/2009) là cuốn "Trăm giờ với Fidel" bản tiếng Việt do NXB Chính trị Quốc gia ấn hành của nhà báo Ignacio Ramonef.
