50 năm, Hội nghị Paris - Cuộc đàm phán lịch sử

Lá cờ Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam tại Paris

Ngày 5/1/2023 vừa qua, tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia III (Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước) đã tổ chức cuộc Triển lãm “Hội nghị Paris - Cuộc đàm phán lịch sử”.

Các đại biểu xem và nghe thuyết minh tại Triển lãm “Hội nghị Paris - Cuộc đàm phán lịch sử” Ảnh: KIẾN NGHĨA

Tại Triển lãm, có một bức ảnh khá lớn chụp Bộ trưởng Ngoại giao Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam Nguyễn Thị Bình phát biểu trong cuộc mít tinh của Việt kiều Paris chào mừng đoàn đại biểu Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam (DTGPMNVN) đến Paris dự hội nghị bốn bên. Việc đoàn đại biểu Mặt trận DTGPMNVN có mặt tại đây là một thắng lợi nữa của đoàn ta trong quá trình đàm phán. Bởi trước đó, sau khi chính phủ Mỹ tuyên bố chấm dứt ném bom trên toàn lãnh thổ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào ngày 1/11/1968, Đoàn đàm phán của ta tiếp tục yêu cầu sự có mặt của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam tại Hội nghị Paris. Tuy nhiên, phía đoàn Mỹ nêu quan điểm Hội nghị Paris tiếp theo vẫn là cuộc họp giữa hai bên: Một bên là Mỹ với chính quyền Việt Nam Cộng hòa, một bên là Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với Mặt trận DTGPMNVN. Như vậy, Mỹ đã cố tình phủ nhận vai trò của Mặt trận DTGPMNVN là một bên đàm phán. Phía Đoàn ta đòi họp bốn bên với mục đích đề cao Mặt trận DTGPMNVN trong cuộc chiến đấu bảo vệ Tổ quốc cũng như trong đàm phán.

Sau những ngày dài né tránh để chờ bầu xong tổng thống mới, Mỹ buộc phải chấp nhận họp hội nghị bốn bên tại Hội nghị Paris. Lúc này, Ních-xơn, Tổng thống Mỹ mới đắc cử đã cử Cabốt-Lốt (Cabot Lodge) làm trưởng đoàn đàm phán thay Harriman. Theo lời kể của đại sứ Hà Văn Lâu trong cuốn “Hà Văn Lâu người đến từ bến làng Sình”, trước khi Cabốt-Lốt sang Paris một ngày, đêm 18/1/1969, ai đó đã treo lá cờ Mặt trận DTGPMNVN lên nóc nhà thờ Đức Bà. Lá cờ rất lớn, đứng xa vẫn nhìn thấy. Sáng 19/1/1969, nhiều người tại Paris ngạc nhiên đổ ra xem lá cờ Mặt trận DTGPMNVN, ô tô ùn lại làm tắc nghẽn giao thông, nhưng mọi người đều thấy vui trước sự kiện này. Nhiều người muốn ủng hộ Mặt trận DTGPMNVN, ủng hộ nhân dân miền Nam chống lại Đế quốc Mỹ xâm lược và chính quyền Việt Nam Cộng hòa.

Cố vấn Lê Đức Thọ (thứ 2 từ phải sang) và Henry Kissinger bắt tay nhau sau khi ký Hiệp định Paris Ảnh: T.L

Ngày 25/1/1969, hội nghị bốn bên tại Hội nghị Paris chính thức khai mạc. Tại cuộc đàm phán, đại diện Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Mặt trận DTGPMNVN kiên quyết đòi Hoa Kỳ chấm dứt chiến tranh, rút quân khỏi Việt Nam, tôn trọng quyền tự quyết của nhân dân miền Nam. Mỹ muốn chấm dứt chiến tranh nhưng đòi miền Bắc và Hoa Kỳ cùng rút quân, đòi duy trì khu phi quân sự và duy trì chính quyền Sài Gòn. Quan điểm này của đoàn Mỹ thực chất muốn tiếp tục thực hiện âm mưu chia cắt lâu dài Việt Nam, điều họ không làm được trên chiến trường.

Ký kết Hiệp định lịch sử

Chính vì những đòi hỏi khác nhau trên mà cuộc đàm phán bốn bên vừa mở ra đã giậm chân tại chỗ. Vài tháng sau, đoàn Mặt trận DTGPMNVN đưa ra giải pháp gồm 10 điểm về việc giải quyết vấn đề Việt Nam. Đây là giải pháp hoàn chỉnh đầu tiên được đưa ra tại hội nghị bốn bên. Để đối phó lại, Tổng thống Ních-xơn đưa ra kế hoạch tám điểm với nội dung chính vẫn là Mỹ và miền Bắc cùng rút quân, rồi qua đó tiếp tục chi viện cho chính quyền Sài Gòn đẩy mạnh chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”, buộc nhân dân Việt Nam phải thương lượng dưới sức mạnh bom đạn của Mỹ. Hai giải pháp này vẫn đối chọi nhau như nước với lửa.

Tháng 6/1969, Mặt trận DTGPMNVN được chuyển thành Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam (CMLTCHMNVN). Những năm 1969-1972 là quãng thời gian giằng co quyết liệt giữa hai bên đối lập trên chiến trường cũng như tại bàn đàm phán. Đàm phán thực chất chỉ diễn ra sau khi Mỹ cảm nhận được thất bại của chính sách “Việt Nam hóa chiến tranh”, nhất là sau những thắng lợi của ta ở Đường 9-Nam Lào và chiến dịch Đông Xuân 1971-1972, giúp ta giải phóng thêm nhiều vùng rộng lớn.

Đợt đàm phán có ý nghĩa quyết định diễn ra trong tháng 10/1972 khi đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đưa ra dự thảo “Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình tại Việt Nam” và dự thảo “Thỏa thuận về quyền tự quyết của nhân dân miền Nam Việt Nam”. Sau 12 ngày đàm phán, ngày 20/10/1972, các bên đã hoàn thành cơ bản dự thảo văn bản hiệp định và nhất trí sẽ ký chính thức vào ngày 31/10/1972. Tuy nhiên, sau đó chính quyền Ních-xơn lật lọng, ngừng đàm phán, triển khai chiến dịch Linebacker II, đưa B-52 tấn công Hà Nội và nhiều thành phố lớn tại miền Bắc Việt Nam, dùng thủy lôi phong tỏa cảng Hải Phòng. Cuối cùng, sau thất bại thảm hại của không quân Mỹ trên bầu trời miền Bắc, đặc biệt là tại Hà Nội, Mỹ buộc phải quay lại bàn đàm phán. Ngày 13/1/1973, cố vấn đặc biệt Lê Đức Thọ, đại diện Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và cố vấn an ninh quốc gia Hoa Kỳ Henry Kissinger đã ký tắt hiệp định tại Paris.

Ngày 27/1/1973, tại Trung tâm Hội nghị Quốc tế Kléber, Bộ trưởng Ngoại giao bốn bên dự Hội nghị Paris là Nguyễn Duy Trinh (đại diện Việt Nam Dân chủ Cộng hòa), Nguyễn Thị Bình (đại diện Chính phủ CMLTCHMNVN), Trần Văn Lắm (đại diện Việt Nam Cộng hòa) và Williams Rogers (đại diện Hoa Kỳ) đã chính thức ký Hiệp định Paris và các nghị định thư liên quan. Việc thi hành Hiệp định Paris làm thay đổi so sánh lực lượng ở miền Nam, có lợi cho cánh mạng, làm cho chính quyền thân Mỹ ở miền Nam mất chỗ dựa, suy yếu về chính trị. Trên thực tế, Mỹ không còn công nhận Việt Nam Cộng hòa là chính quyền duy nhất đại diện cho miền Nam Việt Nam.

Hiệp định Paris được ký kết là dấu son chói lọi trong lịch sử dân tộc, là thắng lợi hết sức to lớn trên mặt trận ngoại giao, đánh dấu bước phát triển mới của cách mạng Việt Nam.