Việt Nam nên bổ sung trợ cấp nuôi con nhỏ vào chế độ bảo hiểm xã hội

Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam và Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam vừa công bố báo cáo rút bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần ở Việt Nam - xu hướng, thách thức và khuyến nghị.

Báo cáo trên cho rằng, mục tiêu của bất kể chính sách an sinh và hệ thống hưu trí quốc gia nào đều nhằm tới bảo đảm an ninh thu nhập cho người già. Do đó, chế độ chi trả BHXH một lần trong thời gian còn tuổi lao động chỉ một số ít quốc gia trên thế giới áp dụng. Do không có lương hưu có thể trở nên đặc biệt nghiêm trọng hơn ở những năm cuối đời, khi người già đối mặt nhiều khoản chi cho y tế, sức khoẻ.

Chi trả BHXH một lần thường chỉ có ở hệ thống an sinh xây dựng theo hình thức tài khoản cá nhân (mỗi người được định rõ tiền đóng góp của mình), như ở Malaysia, Singapore. Trong khi đó, với các quốc gia áp dụng mô hình quỹ BHXH có tính chia sẻ và tương trợ như Nhật Bản, hầu hết các nước Tây Âu và Việt Nam thường ít cho phép nhận BHXH một lần khi trong tuổi lao động. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn cho phép nhận BHXH một lần ở bất kể thời điểm nào trong sự nghiệp (tuổi lao động) là điều hiếm thấy.

Người lao động xếp hàng chờ làm thủ tục nhận BHXH một lần tại TPHCM.

Thực tế chỉ ra, nhận BHXH một lần thiệt thòi hơn so với nhận hưu trí hằng tháng, ILO và WB dẫn một nghiên cứu ở Mỹ cho thấy, nhận BHXH một lần số tiền sẽ thấp hơn 15% so với nhận lương hưu hằng tháng trong 20 năm tuổi già, và con số thiệt thòi này tăng lên 20% nếu so với nhận lương hưu 30 năm. Tương tự, người nhận BHXH một lần thường tiêu hết số tiền này trong vài năm đầu, một nghiên cứu ở Malaysia chỉ ra, số tiền BHXH một lần được người lao động tiêu hết chỉ trong 3 năm sau khi nhận.

Từ các phân tích trên, ILO và WB nhận định, hệ thống BHXH của Việt Nam với việc cho phép nhận BHXH một lần bất kể khi nào sau 12 tháng nghỉ việc làm gia tăng và trầm trọng thêm những rủi ro về thu nhập cho người già, nên cần nhanh chóng xem lại chính sách này.

Hiện, pháp luật về BHXH của Việt Nam cho phép nhận BHXH một lần trong 4 trường hợp: Tới tuổi nghỉ hưu nhưng chưa đủ thời gian đóng BHXH tối thiểu để nhận lương hưu; ra nước ngoài định cư; mắc bệnh hiểm nghèo; và nghỉ việc dừng đóng BHXH sau 12 tháng mà chưa đủ 20 năm đóng.

Thực tế, số người nhận BHXH một lần ở Việt Nam chủ yếu vào nhóm nghỉ việc sau 12 tháng không đóng tiếp. Cụ thể, giai đoạn 2016-2019 trong số gần 2,5 triệu người nhận BHXH một lần có gần 2,3 triệu người nhận sau khi nghỉ việc 12 tháng (chiếm 93%), con số này của giai đoạn 2013-2016 là 82% tổng số người nhận BHXH một lần (gần 1,9 triệu người). Con số trên cho thấy, những năm gần đây, cứ 100 người nhận BHXH một lần có 93 người nhận sau 12 tháng nghỉ việc.

Các con số về người nhận BHXH một lần ở Việt Nam cũng chỉ ra, hầu hết người nhận chế độ này ở giai đoạn dưới 40 tuổi, làm việc trong khu vực tư nhân; năm 2019, có 69% nữ dưới 35 tuổi rút BHXH một lần.

Tỷ lệ rút BHXH một lần và lương hưu giữa nam và nữ năm 2019 tại Việt Nam (Ảnh: ILO, WB).

ILO cũng từng phối hợp với Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam thực hiện điều tra với nhóm nữ nhận BHXH một lần, kết quả, đa số nữ nhận chế độ này do họ cần có những khoản tiền ngắn hạn để trang trải các chi phí liên quan đến việc sinh và nuôi con.

Việc có thêm chế độ trợ cấp trẻ em sẽ mang lại hỗ trợ thu nhập ngay lập tức cho hàng triệu gia đình đã và đang có con nhỏ. Từ đó, chính sách sẽ khuyến khích những người lao động trẻ tiếp tục ở lại hệ thống BHXH thay vì rút BHXH một lần, cũng là cách để thu hút thêm người lao động tham gia hệ thống BHXH vì các lợi ích hệ an sinh sẽ được nhận, góp phần tăng diện bao phủ BHXH.