Kiểu nhà trình tường của vợ chồng Vùi Trung Kiên - Lù Thị Hoa ở bản Vền giờ chỉ còn vài ba ngôi. Cái bếp khung gỗ chắc chắn dựng từ hai mươi năm trước có hai ổ lò đặt cái chảo to mà người Giáy đun nấu khi gia đình có việc lớn giờ hoang muội như một kỷ niệm cũ, đặt thế bên cạnh là cái bếp ga sạch sẽ. Điện nước, ti vi, tủ lạnh, xe máy, đường bê tông đủ rộng cho ô tô chạy và nhà tầng khang trang, người Giáy ở Bản Qua đã sử dụng nhiều năm nay rồi, Kiên nói. Người Giáy chăm chỉ dậy sớm đi làm nương còn mang theo cơm nắm vừa đi vừa ăn, trồng dưa chuột, ngô, thảo quả mà thay đổi cuộc đời.
Ở vùng đất có rừng thiêng nước độc, từng hoang tàn máu đổ vì chiến tranh với Trung Quốc năm 1979 giờ sắp mở hội đón mừng đạt chuẩn nông thôn mới khi đạt 16/19 tiêu chí. Người Giáy ở đây dùng phân hữu cơ ủ hoai mục mà trồng dưa chuột rất hợp đất, lúc được giá hơn 20.000đ/kg với năng suất 34 tấn/ha, cả xã năm ngoái thu hơn 10 tỷ đồng. Hàng chục hécta dưa đang là cây xóa đói giảm nghèo cho những bản người Giáy vùng biên. Tỷ lệ hộ nghèo chỉ còn khoảng 2,6% (giảm nhanh từ 43% năm 2010), không còn nhà tạm, nhà dột nát, có lẽ Bản Qua là điểm sáng nhất nhì huyện Bát Xát từ kinh tế nông nghiệp để đồng bào Giáy ngày nay an tâm định cư. Đó cũng là nơi Trung ương Đoàn phát động chỉ đạo điểm tuổi trẻ địa phương ra quân xây dựng nông thôn mới khi vinh dự đón Chủ tịch nước Trương Tấn Sang lên thăm hồi đầu năm nay.
 |
Một góc Bản Qua (Lào Cai).
Đồn là nhà, biên giới là quê hương - những người lính biên phòng ở Bát Xát (tỉnh Lào Cai) và người Giáy ở Bản Qua yêu câu nói gắn vào tâm hồn của từng bản nhỏ mà giữ mảnh đất biên cương nơi cực Bắc Tổ quốc. Thôn bản nào cũng có tổ tự quản đường biên cột mốc. Kẻ xấu buôn lậu, vượt biên trái phép, xâm canh xâm cư... tất thảy bị tóm không sót vụ nào vì tai mắt của người Giáy soi từng mét vuông biên giới.
Đồn trưởng Biên phòng Bát Xát, thượng tá Nguyễn Văn Thái rất tự tin với thế trận lũy thép lòng dân nơi phên giậu Tổ quốc khi nói với PV Tiền Phong, hằng năm đồn nhận được hàng trăm tin báo của đồng bào về tội phạm để người lính biên phòng kịp thời ngăn chặn, bắt giữ và xử lý. “Họ chính là lực lượng biên phòng hùng hậu nhất nơi đây cùng chúng tôi bảo vệ cột mốc, canh giữ biên cương”. Các bản còn có “Dòng họ tự quản” như họ Vàng, họ Lý, họ Lù... Đoàn Thanh niên đồn Biên phòng Bát Xát là những người cùng ăn, cùng ở, cùng làm, cùng nói tiếng Giáy, phối hợp tuần tra, giao lưu, bàn bạc. Ruộng nương nhà ai có cột mốc thì coi đó như tài sản nhà mình, hết lòng gìn giữ.
Bây giờ đường cao tốc Hà Nội - Lào Cai chạy lên tận Bản Qua đến cửa sông biên giới. Cửa khẩu Bát Xát nhộn nhịp xe hàng xuất nhập, công ty, nhà máy mọc lên khắp nơi nhưng người Giáy vẫn không ly hương, ly nông. Xuân đến tổ chức hội Lồng Tồng xuống đồng náo nức khách thập phương miền xuôi lên dự. Đám cưới vẫn có 4 ông mối bà mối, nhà giàu hay nhà chưa giàu vẫn có đôi gà, vịt thắp hương và chồng đủ 120 cái bánh rán thay cho 120 đồng bạc trắng khi nhà trai mang lễ sang nhà gái. Thầy nho dán chữ hỉ khắp nhà, đầu ngõ, bản vui như Tết. Vùi Trung Kiên nói rằng con gái Bản Qua giờ không trốn đi Trung Quốc lấy chồng nữa vì trai Bản Qua khéo léo, giỏi làm ăn rồi.
