TPO - Đền Choọng là ngôi đền thiêng trên núi Pu Đên, xã Châu Lý, huyện Quỳ Hợp, Nghệ An. Đền thờ nàng Nang Phốm Hóm - người có công giúp nghĩa quân Lam Sơn đánh giặc và lưu giữ nhiều giá trị văn hóa của người vùng cao xứ Nghệ.
Đền Choọng nằm trên núi Pu Đên, bao quanh là dòng Nậm Choọng (bản Choọng, xã Châu Lý, huyện Quỳ Hợp, tỉnh Nghệ An). Đền thờ Nang Phốm Hóm, tiếng Thái nghĩa là Nàng tóc thơm. Tương truyền, Nang Phốm Hóm là người con gái Thái thông minh, xinh đẹp nhất Mường Choọng ngày đó.
Năm 1425, trong thời gian cùng Lê Lợi chống quân Minh ở miền tây Nghệ An, một tướng tài của nghĩa quân Lam Sơn đã đem lòng yêu thương và hẹn thề nên duyên cùng Nang Phốm Hóm. Khi được nghĩa quân tin cậy giao phó việc quyên góp lương thực, nàng ngày đêm ra sức vận động bà con tăng gia sản xuất, làm ruộng, dệt vải tiếp tế cho nghĩa quân.
Khi tình yêu với tướng quân đang đơm hoa kết trái thì tai họa ập đến. Một buổi chiều, Phốm Hóm ra sông Nậm Choọng gội đầu, không may trượt ngã và bị dòng nước dữ cuốn trôi. Nhận tin, vị tướng tức tốc quay về, cho quân lính đào xới đất đá chất thành núi để tìm người yêu nhưng không thấy. Tiếc thương nàng, người dân đã lập đền thờ trên đồi đất mà tướng quân và binh lính đã ngày đêm xới tìm.
Gần 600 năm tồn tại, đền Choọng bị tàn phá, chỉ còn sót lại những tảng đá kê chân cột. Dấu tích đền xưa nay chỉ còn 16 viên đá, được khoanh vùng, đặt một góc trong khuôn viên di tích để thờ cúng song dấu ấn văn hóa tâm linh, dấu ấn một thời kỳ lịch sử gắn với ngôi đền thì vẫn trường tồn.
Năm 2013, đền Choọng được tôn tạo, phục dựng chính trên nền cũ với khuôn viên rộng hơn 9 ha, gồm các hạng mục: thượng điện, hạ điện, tả vu, hữu vu, tam quan, cổng tứ trụ…
Tượng Nang Phốm Hóm được đúc bằng đồng theo mẫu một người phụ nữ dân tộc Thái với trang phục truyền thống, đầu đội khăn phiêu, mặc áo cóm đính hai hàng khuy ở giữa, váy khắc các hình hoa văn truyền thống của người Thái ở Mường Choọng.
Tại đền Choọng còn lưu giữ nhiều cổ vật, các nhạc cụ như cồng chiêng, gắn liền với đời sống văn hóa của người dân vùng cao Nghệ An.
Trên mái các tòa điện là kiến trúc rồng phượng.
Đền Choọng được UBND tỉnh Nghệ An xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2015. Vào ngày rằm, mùng một và lễ Tết, người dân huyện Quỳ Hợp và các vùng lân cận thường mang lễ vật đến đền dâng hương, thờ cúng, cầu may mắn trong cuộc sống.
Hàng năm, đền Choọng có các lễ chính gồm: Đám Lục ngoạt tổ chức vào rằm tháng 6, lễ khai niên diễn ra suốt tháng Giêng và lễ tạ cuối năm dịp 25-26 tháng Chạp. Mỗi năm di tích thu hút hàng nghìn du khách đến dâng hương, vãn cảnh, nghiên cứu các giá trị lịch sử văn hóa.
Đến đền Choọng, du khách có thể tìm hiểu lịch sử của đền thông qua mã QR ở ngay dưới chân đền.
