“Tự chủ” không đồng nghĩa với “tùy tiện”
TS. Phạm Thị Ly cho biết: Tôi không nghĩ là có nhiều người hiểu đầy đủ về tự chủ ĐH vì chúng ta sống quá nhiều năm trong nền kinh tế tập trung kế hoạch hóa. Mỗi trường có một bối cảnh và nhu cầu khác nhau, vì vậy cần những con đường đi và cách làm khác nhau và họ có nhu cầu phải có thêm quyền tự quyết.
Tuy nhiên, hiện nay, ở các trường vẫn có nhiều người hiểu “tự chủ” như là “muốn làm gì thì làm”, tức rất gần với “tùy tiện”. Nhà nước thì khiến người ta nghĩ rằng “tự chủ” nghĩa là “tự thu tự chi”.
Cả hai phía, cơ quan quản lý nhà nước và các trường đều không nhắc tới trách nhiệm giải trình, và không nhiều người thấy rằng trách nhiệm giải trình là điều kiện tiên quyết để tự chủ ĐH không trở thành tùy tiện và gây hậu quả xấu cho người học, cũng như cho xã hội.
Cụm từ “tự chủ tự chịu trách nhiệm” giờ đây trở nên rất quen thuộc. Đó là một sự nhầm lẫn kéo dài và cần phải chấm dứt. “Tự chịu trách nhiệm” không phải là thứ chúng ta cần phải nhấn mạnh, bởi lẽ “tự chịu trách nhiệm” là nghĩa vụ đương nhiên của bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào. Trách nhiệm giải trình có một ý nghĩa khác.
Điều lệ Trường ĐH 2014 có hơn 20 ngàn từ, trong đó chỉ có 110 từ nói về trách nhiệm giải trình của các trường, và 110 từ đó cũng không thể hiện đầy đủ ý nghĩa của trách nhiệm giải trình.
Rất may là Nghị quyết 89/NQ-CP của Chính phủ ngày 10/10/2016 đã thừa nhận và chính thức sử dụng cụm từ này và coi đó là một vế quan trọng trong việc mở rộng quyền tự chủ. Vậy phải hiểu tự chủ như thế nào cho đúng? Tự chủ mà không đi với trách nhiệm giải trình thì chẳng khác gì cỗ xe chỉ có chân ga mà không có chân phanh!
Đừng mở ngành chỉ vì mục đích tạo nguồn thu
Việc mở ngành ở các trường tự chủ không cần xin phép Bộ có thể là tốt hoặc không tốt, tùy theo cách chúng ta làm. Thật ra trước đây (và ngay cả hiện nay) việc xin phép mở ngành theo lối chúng ta đang làm cũng không hề bảo đảm cho chất lượng, mặc dù các quy định về việc số người có bằng cấp chuyên môn và nhiều yêu cầu khác thoạt nghe có vẻ rất có lý.
Đó là vì cách xét duyệt chỉ xem xét những yếu tố hình thức, và các trường có thể đối phó khá dễ dàng. Việc cởi bỏ những hạn chế này chỉ tốt khi nhà nước đưa ra những quy định hợp lý, và các trường phải có một hội đồng trường đủ năng lực để đánh giá trách nhiệm giải trình của những người điều hành, trong đó có trách nhiệm về việc quyết định mở ngành.
Nếu không có những điều kiện ấy, chúng ta có thể sẽ thấy các trường mở bất cứ ngành nào mà họ kiếm được người học, mục đích là để tạo nguồn thu, mà không quan tâm tới chất lượng đào tạo cũng như nhu cầu của thị trường. Hệ quả là chúng ta có thể sẽ tạo ra ngày càng nhiều cử nhân thất nghiệp trong tương lai.
Ở Hà Lan, trước khi quyết định mở ngành, các trường phải thực hiện nghiên cứu khảo sát nhu cầu của thị trường và khả năng đáp ứng của các trường khác trong khu vực. Họ phải trình bày đề xuất của họ trước một hội đồng ĐH bao gồm thành viên từ nhiều trường, trước khi được chấp thuận. Nó khác với cơ chế xin cho.
