Chiều 24/8, tại cụm di tích Hải Vân quan thuộc địa phận của thị trấn Lăng Cô (huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên - Huế) và phường Hòa Hiệp Bắc (quận Liên Chiểu, Đà Nẵng), Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã tổ chức báo cáo sơ bộ kết quả khai quật di tích cấp quốc gia này cho lãnh đạo 2 địa phương để tính đến chuyện tôn tạo trùng tu và phát huy giá trị.
Với diện tích gần 900m2 khai đào tại 4 mặt lũy thành và trong lòng khu di tích, kết quả khảo cổ đã làm xuất lộ hoàn toàn các dấu tích nền móng kiến trúc còn lại của di tích Hải Vân quan thời Nguyễn như: bậc cấp, lối đi của hai cổng, hệ thống tường thành, pháo nhãn cùng dấu vết nền móng kiến trúc nhà Trú Sở và Vũ Khố. Ngoài ra, trong quá trình khai quật cũng đã phát lộ nhiều dấu tích kiến trúc được xây dựng trong giai đoạn từ 1946 đến 1975, khi quân đội Pháp và Mỹ đồn trú tại đây.
Chuyên gia khảo cổ Nguyễn Ngọc Chất (Bảo tàng Lịch sử quốc gia, chủ trì đợt khai quật), cho biết: Ngoài việc khai quật phát lộ nên móng các công trình cổng Hải Vân quan và Thiên hạ đệ nhất hùng quan qua khai quật các nhà khảo cổ đã phát hiện phía trước nền sân là lối đi của đường thiên lý từ Kinh đô Huế vào cổng Thiên hạ đệ nhất hùng quan. Lối đi này rộng 4,8m, chạy men theo hướng đông bắc lên sườn núi phía tây của ngọn Hải Vân Sơn
“Khu vực này cần tiếp tục khảo sát và nghiên cứu kỹ hơn, chắc chắn sẽ có thêm nhiều thông tin thú vị về con đường thiên lý xưa”, ông Chất cho biết.
Theo chuyên gia khảo cổ, trong khoảng thời gian từ 1946 đến 1975, khi quân đội Pháp, Mỹ và chính quyền Sài Gòn đồn trú tại di tích Hải Vân quan đã xây dựng mới tại đây hệ thống nhà ở, đồn bốt, lô cốt, công sự, ụ súng ..., làm thay đổi hoàn toàn bố cục mặt bằng nguyên gốc của di tích. Trong đó rõ nhất tại cổng Hải Vân quan và Thiên hạ đệ nhất hùng quan đã bị xây mới thêm phần kiến trúc trần bê tông phía trên để mở rộng tầm kiểm soát. Các đoạn tường thành hai bên cổng Hải Vân Quan bị triệt giải, hạ thấp độ cao hoặc xây mới... Các ụ súng thần công bị phá bỏ để xây dựng các công trình mới (lô cốt, nhà làm việc, nhà ở, ụ súng cối...) chồng đè lên trên. Khu vực nhà Trú Sở, Vũ Khố và nhiều đoạn tường thành, đường đi, bậc cấp… bị triệt giải, thay vào đó là các dãy nhà làm việc, nhà ở, nhà trại, kho ngầm, ụ súng, công sự... chồng đè lên vị trí các kiến trúc xây dựng thời Nguyễn.
Trong quá trình khai quật, các nhà khảo cổ cũng đã thu thập được một số các loại hình di vật, bao gồm vật liệu gạch, ngói, mảnh vỡ các loại hình đồ sành, sứ, gốm men, đồ đất nung và mảnh bia đá thời Nguyễn. Bên cạnh đó là các đồ sinh hoạt được làm bằng sắt, inox và thủy tinh của binh lính quân đội Pháp, Mỹ. Sau khi được tiến hành phân loại, xử lý bảo quản, giám định niên đại… bộ sưu tập hiện vật này sẽ cung cấp thêm nhiều thông tin khoa học để phục vụ hiệu quả cho công tác thiết kế, tu bổ, tôn tạo, phục hồi di tích và phát huy trưng bày tại di tích này.
Từ kết quả khai quật, Bảo tàng Lịch sử quốc gia kiến nghị cần thiết kế tôn tạo, phục hồi di tích Hải Vân quan theo mặt bằng kiến trúc thời Nguyễn với chức năng như một pháo đài quân sự đặc biệt. Có 2 phương án được đưa ra. Trong đó, phương án phục hồi toàn bộ các công trình trong vùng I di tích, một đoạn tuyến đường Thiên Lý đi về phía Huế và Đà Nẵng dưới thời kỳ nhà Nguyễn, các công trình còn lại sẽ bảo tồn theo hướng lựa chọn nhằm giữ gìn tối đa các giá trị của di tích sau gần 200 năm hình thành và phát triển.
Ông Nguyễn Dung, Phó chủ tịch UBND tỉnh TT - Huế cho biết: lãnh đạo hai địa phương sẽ tiếp tục ngồi lại với nhau để bàn về việc tôn tạo, trùng tu, bảo tồn và phát huy giá trị di tích Hải Vân quan. Đoạn đường Thiên Lý khoảng 300m vừa phát hiện nếu trong tầm tay thì cần phải phục dựng ngay. Tuy nhiên cần khảo cổ kỹ và giữ nguyên bản.
