Phát hiện kinh ngạc từ những khúc gỗ lâu đời nhất thế giới

Phát hiện đáng kinh ngạc

Gần nửa triệu năm trước, con người ở Châu Phi đã lắp ráp gỗ thành những công trình lớn, theo một nghiên cứu được công bố hôm 21/9 mô tả những khúc gỗ có khía và hình côn được chôn dưới cát ở Zambia.

Phát hiện này đã đẩy lùi đáng kể ghi chép lịch sử về chế biến gỗ kết cấu. Trước đây, những ví dụ lâu đời nhất được biết đến của nghề thủ công này là những nền tảng 9.000 năm tuổi ở rìa hồ nước tại Anh.

Tiến sĩ Larry Barham (áo sáng) và đồng nghiệp tại nơi phát hiện ra các cấu trúc bằng gỗ có niên đại nửa triệu năm ở Zambia. Ảnh: New York Times

Tiến sĩ Annemieke Milks, nhà khảo cổ học tại Đại học Reading (Anh) cho biết các sản phẩm gỗ cổ cực kỳ hiếm vì vật liệu hữu cơ thường bị phân hủy qua hàng nghìn năm. “Nó gần như không bao giờ bảo tồn được,” Tiến sĩ Milks nói.

Không rõ con người ban đầu đã xây dựng những gì ở Châu Phi. Tiến sĩ Milks cho biết phát hiện mới cho thấy người tiền sử đã sử dụng gỗ không chỉ để làm giáo hoặc gậy đào mà còn cho những sáng tạo đầy tham vọng hơn như bục hoặc lối đi. Cô nói: “Tôi nghĩ hầu hết các nhóm người sơ khai đều đã sử dụng gỗ dưới một hình thức nào đó. Chỉ là chúng ta không nhìn thấy nó thôi”.

Những khúc gỗ này được một nhóm các nhà khoa học quốc tế phát hiện vào năm 2019 gần một thác nước khổng lồ tại Zambia có tên là Thác Kalambo. Ở đó, sông Kalambo giảm độ cao khoảng 250 mét trước khi chảy vào hồ Tanganyika.

Đối với các nhà khảo cổ học, địa điểm này có một lịch sử đầy thăng trầm. Vào những năm 1950, nhà khảo cổ học người Anh, Desmond Clark, đã tìm thấy những công cụ bằng đá cổ gần thác, cũng như những mảnh gỗ mà ông cho là đã dùng để đào que và giáo. Những mảnh khác trông như thể đã bị đốt cháy; nó có thể là một trong những bằng chứng lâu đời nhất về việc con người gây ra hỏa hoạn.

Một viên đá lửa tìm thấy tại địa điểm được sử dụng để tạo hình cấu trúc bằng gỗ - Ảnh: New York Times

Tuy nhiên, đến đầu những năm 2000, phần lớn ánh hào quang về khám phá của Tiến sĩ Clark đã biến mất. Có một điều là ông chưa bao giờ xác định được chắc chắn về tuổi của gỗ. Phương pháp đáng tin cậy duy nhất hiện có vào thời điểm đó để xác định tuổi là xác định niên đại bằng phóng xạ carbon, phương pháp này chỉ có thể được sử dụng trên các vật thể có độ tuổi dưới 50.000 năm. Những mảnh gỗ ở Thác Kalambo được chứng minh là có niên đại lâu hơn thế - nhưng lâu hơn bao nhiêu thì không ai biết?

Một số nhà nghiên cứu khác đặt câu hỏi liệu con người có thực sự chế tạo ra các đồ vật bằng gỗ hay không. Tiến sĩ Clark thậm chí từng cho rằng chúng có thể là những nhánh gỗ rơi xuống sông Kalambo và được định hình lại bởi những hạt cát cuốn theo dòng nước chảy về phía thác.

Nhờ những kỹ thuật xác định niên đại mới

Năm 2006, Lawrence Barham, nhà khảo cổ học tại Đại học Liverpool và các đồng nghiệp đã quay trở lại Thác Kalambo. Vào thời điểm đó, các nhà nghiên cứu đã phát triển một phương pháp mới để xác định tuổi của các địa điểm khảo cổ, tận dụng cách các hạt thạch anh có thể hoạt động giống như đồng hồ địa chất.

Khi các nguyên tử uranium xuất hiện tự nhiên bị phân hủy trong lòng đất, chúng giải phóng năng lượng bị mắc kẹt bên trong thạch anh. Theo thời gian, các loại ngũ cốc ngày càng tích trữ nhiều năng lượng hơn, năng lượng mà sau này các nhà khoa học có thể đo lường được trong phòng thí nghiệm của họ. Càng nhiều năng lượng, mẫu vật càng già.

Các nhà khoa học đang tiếp tục khám phá khu vực thác Kalambo, Zambia để tìm thêm manh mối về người tiền sử - Ảnh: Ancient Origins

Trong chuyến đi tới Thác Kalambo năm 2006, các nhà khoa học đã tìm thấy nhiều công cụ bằng đá hơn. Geoff Duller, nhà địa vật lý tại Đại học Aberystwyth ở Wales, đã thu thập cát từ bờ sông và dành vài năm tiếp theo để đo năng lượng bị giữ lại của nó. Ông xác định rằng lớp trầm tích lâu đời nhất chứa các công cụ bằng đá có niên đại từ 300.000 đến 500.000 năm tuổi.

Điều đó có nghĩa là các công cụ này đã được tạo ra trước cả sự tiến hóa của con người hiện đại. Các nhà khoa học nghi ngờ chúng có thể được tạo ra bởi một loài trước đó có mặt ở Zambia, được gọi là Homo heidelbergensis.

Các nhà nghiên cứu đã thực hiện một chuyến đi khác đến thác vào năm 2019 và Tiến sĩ Duller đã lên kế hoạch sử dụng một kỹ thuật xác định niên đại thậm chí còn hiệu quả hơn dựa trên các hạt fenspat thay vì thạch anh.

Tiến sĩ Duller đã sử dụng hạt fenspat để xác định tuổi của các hiện vật. Ông phát hiện ra rằng các vật thể này đến từ ba thời đại khác nhau: 487.000 năm trước, 390.000 năm và 324.000 năm.

Có thể con người đã sống bên dòng sông trong suốt thời gian đó hoặc quay trở lại đây qua hàng nghìn thế hệ. Hiện tại, các nhà khoa học vẫn tiếp tục tìm kiếm ở khu vực này, với hy vọng phát hiện thêm những mảnh ghép mới cho bức tranh về sự tiến hóa của loài người.