Cơ may ấy đến vào cuối năm 2002. Trong nhóm báo chí tháp tùng Thủ tướng Phan Văn Khải thăm Cuba, sau các nghi thức, thủ tục đón tiếp và hội đàm quốc gia, chúng tôi bất ngờ may mắn được tiếp xúc với lãnh tụ Fidel, một nhân vật huyền thoại. Tiếp xúc hầu chuyện hẳn hoi chứ chẳng phải kính nhi viễn chi đứng xa mà ngó. Ấy là Tư lệnh Fidel khỏe khoắn sung sức trong bộ quân phục màu ô liu quen thuộc vui vẻ trả lời những câu hỏi của đám ký giả Việt trong một cự ly gần. Để kiểm tra thời khắc như huyền thoại này là có thật, tôi mạo muội dám đặt tay lên một bên cánh tay Fidel và… nắm nhẹ. Phúc cho dân Cuba, Tư lệnh Fidel hẵng còn săn chắc lắm!
Một bất ngờ nữa là Trần Lưu Hải, PV Báo ảnh Việt Nam thường trú ở La Habana rủ mấy anh em chúng tôi đến thăm người anh ruột của Fidel.
Chiếc xe cà tàng của Hải phành phạch đưa tôi với Vân Anh, PV Truyền hình T.Ư ra ngoại ô La Habana.
Trần Lưu Hải rỉ tai, nhà Fidel có ba anh em. Chưa có một cuộc tiếp tân ngoại giao nào cả 3 người đều có mặt cùng lúc. Đơn giản là lý do an ninh. Cách mạng Cuba không thể khuyết một trong ba vị?
 |
Người anh trai ( cả) Ramon (anh ruột Fidel và Raul là con trai thứ hai, thứ 3 và thứ 4 của ông bà Angel Castro.
Người anh cả Ramon Castro, anh hùng lao động Cuba năm 2002 ấy 78, hơn Fidel hai tuổi.
Cái dáng người vậm vạp hơi lênh khênh. Trời đất! Sao mà giống Fidel! Cũng tóc hung lốm đốm bạc. Cặp mắt nâu nheo nheo. Chóp mũi vồng.
Ngồi với ông kỹ sư nông học chuyên lo mảng nông nghiệp, đã từng giữ chức Bộ trưởng Nông nghiệp Cuba trong nhiều năm giữa vườn nhà ở ngoại ô, trong căn nhà vườn mà ông gọi là Chòi tình yêu là một may mắn.
Những năm bời bời bom đạn Mỹ, ông từng dẫn đàn bò giống của Cuba từ bên kia Tây bán cầu sang tận nông trường Mộc Châu! Trong câu chuyện có một chi tiết rất ngộ là lựa lúc bà vợ đi đâu một lát ông nháy mắt nói một tràng gì đó với Trần Lưu Hải. Hải nghe xong phá lên cười rũ rượi. Cả hai cười đến chảy nước mắt. Mãi lúc sau Hải mới thủng thẳng rằng, lão bảo hồi ấy nhiều cô ở nông trường Mộc Châu mê lão lắm... Nhưng nghĩ đến cái bà lão, lão đành phải nhịn!
Nghe Hải giới thiệu biết thêm thời điểm đó, ông là cố vấn của Cuba về giống, cây trồng, thổ nhưỡng... Lại cố vấn cho các bộ: Mía đường. Và đặc biệt ông phụ trách chương trình nhân giống bưởi Hồ Chí Minh ra khắp Cuba.
Tôi ôm lấy khổ người chắc đậm và khuôn ngực thẳng căng của tuổi 78 và cứ lắc lắc mãi đôi tay lông lá cứng cáp ấy bật lên điều nhận xét là ông rất giống Fidel! Ramon cười tao giống cả Raul nữa chứ! Sao chúng mày cứ nói giống hệt nhau? Tao là anh cả thì Fidel và Raul giống tao chứ nhỉ?!’
 |
 |
 |
Trong vườn nhà tư gia Ramon Caxtro.
Hiên nhà Ramon mát rười rượi bởi tán của hai cây bưởi sum suê lúc lỉu những trái vàng. Hai phụ nữ, một già một trẻ, người mẹ trẻ bế một cháu bé tươi cười bước ra... Ramon chìa tay “Đây là vợ. Đây là con gái và cháu ngoại Hima Marina chưa được một tuổi - rồi Ramon khoát tay “Giới thiệu với các đồng chí Việt Nam, thằng Hải phôtô thì nó biết rồi, đây là hai cây bưởi Hồ Chí Minh!’’.
...Bên bàn có rum Cuba, xì gà nhà tự quấn và những múi bưởi Hồ Chí Minh mà Ramon thoăn thoắt leo lên vừa trẩy xuống ba quả.
Câu chuyện của Ramon ngược trở về năm 1983. Bộ trưởng ngoại giao Cuba thăm Việt Nam. Bữa đó Bộ trưởng được Thủ tướng Phạm Văn Đồng mời cơm tại nhà sàn Bác Hồ trong Phủ Chủ tịch. Cuối bữa có món tráng miệng bằng bưởi của Bác Hồ tự tay trồng ở nhà sàn năm xưa. Thấy Bộ trưởng hớt hà khen giống bưởi ngon, Thủ tướng đem ra ba cây bưởi giống nhỏ xíu cho biết là ươm từ giống bưởi ở nhà sàn Bác Hồ nhờ Ngoại trưởng mang về Cuba tặng ba anh em Ramon, Fidel và Raul.
 |
Bên gốc bưởi Hồ Chí Minh.
Cứ như Ramon nói lại, nhận quà mà cả ba anh em ông cùng... lo! Tuy là nhà nông học nhưng Ramon không dám chắc giống bưởi này sống được ở xứ Cuba và có sống thì chắc gì cho ra quả? Fidel và Raul giao việc này cho Ramon.
Ông bố trí ba cây giống ấy ở ba “vị trí’’ có chất đất và thổ nhưỡng khác nhau nhưng nói chung là phù hợp với giống cây cho ra quả múi cũng có ý “đề phòng’’ cây này không may “khuyết’’ thì có cây khác thay thế! Năm tháng dần trôi. Và may mắn làm sao cả ba cây đều sống và phát triển tốt rồi cho bói lứa đầu và những lứa tiếp theo. Hai cây bưởi bên hiên nhà Ramon này gây giống từ những cây bưởi “tổ’’ ấy!
Ngày ba cây bưởi cho bói lứa quả đầu, những múi bưởi rôn rốt chua, ngọt được chia đều cho các thành viên Hội đồng Nhà nước Cuba trong một phiên họp và mọi người nhất trí đặt tên cho giống bưởi quý ấy là bưởi Hồ Chí Minh. Một “Nghị quyết’’ cũng đã ra đời là giao Bộ nông nghiệp (khi ấy Ramon là Bộ trưởng) có trách nhiệm nhân giống bưởi Hồ Chí Minh ra khắp Cuba. Ramon cũng cho biết hiện nay có trên 60 cơ sở với hàng chục hécta ở Cuba có bưởi Hồ Chí Minh đã cho quả! Phương pháp chiết cây giống từ nách lá cho phép cây giống phát triển khỏe và rút ngắn thời gian cho quả do Ramon nghiên cứu và áp dụng thành công mang lại hiệu quả rất khả quan.
 |
Gia đình Ramon Caxtro ( vợ, con gái và cháu ngoại Hima Maria).
Câu chuyện trở lại ngày “xuống núi” sau cuộc tấn công trại lính Môncađa, Fidel bảo ông nhà này có hai Commăngđăngtê (Tư lệnh) là đủ rồi, ông phải làm việc khác! Là con cái một điền chủ giàu có hàng ngàn hécta đất, Ramon như được thừa hưởng “khiếu’’ làm vườn lẫn canh tác và quản lý đất đai của ông bố. Ông cười khơ khớ rằng cái ngày đem hiến toàn bộ đất đai cho cách mạng ông cũng tiếc lắm, mất mấy đêm không ngủ. Có lẽ ở Cuba và trên thế giới, chỉ có một người “dám’’ gọi Fidel bằng... thằng, ấy là Ramon này đây! Ramon nói thằng Fidel lẫn Raul cũng thích làm vườn nhưng chúng nó không có thời gian. Tôi hỏi vui Fidel và Raul có thường nghe ý kiến của ông không? Ông ngạc nhiên nhìn chằm chằm khiến tôi phát hoảng “chúng nó không cần nghe ý kiến ai hết! Nhân dân bảo cho chúng nó rồi’’.
Ngồi bên Ramon trong không khí thân thiết chợt nhớ thêm thông tin của Trần Lưu Hải trước khi tới đây.
Nhiều hơn ông Fidel hai tuổi, ông Ramon thường bị mọi người nhầm lẫn do ngoại hình giống nhau như hai giọt nước với cựu Chủ tịch Cuba. Ramon, Fidel và Raul là con trai thứ hai, thứ 3 và thứ 4 của ông Angel Castro, một chủ trang trại người gốc Tây Ban Nha với người vợ thứ hai, Lina Ruz. Ông Angel Castro còn có hai người con khác từ cuộc hôn nhân trước đó.
Hai anh em ông Castro đều học trường Công giáo La Mã ở phía Đông Cuba. Khi lớn lên, ông Fidel và Raul chuyển tới thủ đô Havana để học và sau đó tham gia cuộc cách mạng chống lại nhà độc tài Fulgencio Batista. Tuy nhiên, ông Ramon vẫn tiếp tục ở lại làng Biran, phía Đông Cuba và giúp đỡ gia đình các công việc trong trang trại.
Ông Ramon thường xuyên giữ liên lạc với những người em trai của mình. Ông viết thư cho ông Fidel khi ông cùng em trai Raul và nhiều người khác bị bắt sau khi cuộc tấn công năm 1953 không thành công. Ông Fidel cũng nhờ ông Ramon nói với gia đình rằng ở trong tù “không phải là một điều quá xấu hổ hay khủng khiếp. Khi động lực của người đó là tốt và cao quý thì đây lại là một nơi đầy vinh dự”.
Sau chiến thắng của Cách mạng Cuba năm 1959 và ông Fidel lên nắm quyền, ông Ramon thường xuyên làm việc như cố vấn cho chính phủ Cuba về lĩnh vực nông nghiệp và mía đường.
Qua câu chuyện với Ramon, được biết thêm Fidel từng rất thích làm vườn. Tư lệnh Fidel sau này có thể dành thời gian cho sở thích ấy nhưng ông không vun xới tưới tắm cho riêng mình một mảnh nho nhỏ mà nghiên cứu mà ban phát màu xanh sự sống cho cả nước Cuba?
Nhân dân bảo cho chúng nó rồi… Thầm nghĩ thêm, dân ấy, tính cách ấy và lãnh đạo ấy, chả thể gian khó mãi được?
Ramon xăng xái dẫn chúng tôi đi coi vườn. Khu vườn rộng thênh có khu chăn nuôi, trồng trọt. Chẳng rõ ông có phụ tá, người giúp việc lo cho không nhưng rõ ra hai thứ cây con. Cây nhiều và con thì có đến 4 giống gà đều rất chi là bài bản. Tiếc là thời gian choán khá nhiều khi ông say mê giới thiệu với khách quá ư là tỉ mỉ về giống này khác nào những sinh trưởng chất lượng thịt phòng bệnh ra sao? Lại một động thái trợn mắt khác nom ngồ ngộ của chủ nhà lo nông nghiệp cho cả nước mà không lo nổi được một mảnh vườn à?
 |
Với các nhà báo Việt Nam ( từ phải sang Trần Lưu Hải, PV Báo Ảnh thường trú ở CuBa, Nguyễn Thị Vân Anh, PV Đài THTU, Ramon Castro và tác giả).
Kết thúc cuộc thăm là động thái người anh ruột của Fidel tự tay trẩy hai trái bưởi trên cây - giống bưởi Hồ Chí Minh trao tận tay phóng viên Vân Anh và tôi. Riêng tôi được thêm một bịch xì gà mà Ramon nói là tự cuốn.
Chừng như còn lấn bấn gì đó, Ramon bảo đợi rồi quày quả vào nhà trong. Trên tay ông lăm lăm cây bút viết trên kính (không xóa được) với cái cười cởi mở bưởi nào mà chả giống bưởi nào…
Ông cẩn thận ghi cái ngày khách Việt ghé nhà 20/10/2002. Bên dưới là chữ ký của chủ nhà Ramon Castro.
Tôi nhớ quả bưởi Hồ Chí Minh ấy đã theo tôi qua nửa vòng trái đất rồi đậu trên bàn thờ một thời gian dài trong nhà người viết bài này.
Đêm 24/3/2016
Ông Ramon cũng thành lập một số công ty nhà nước, bao gồm một công ty chuyên về việc vận chuyển đường và sản xuất cam. Anh trai của ông Fidel còn tham gia một số nghiên cứu về nông nghiệp. Mặc dù không nắm quyền lực trong chính phủ nhưng ông Ramon lại là người sáng lập ra Đảng Cộng sản Cuba và từng giữ vị trí Phó Chủ tịch Quốc hội.
Là anh trai của Chủ tịch Cuba, ông thường xuyên được các lãnh đạo và những nhân vật nổi tiếng tới thăm. Đạo diễn phim gạo cội người Mỹ Oliver Stone có may mắn ấy nhưng phải chờ đợi và đăng ký năm lần bảy lượt.
