Nghiêm khắc nhưng đảm bảo tính nhân văn, tiến bộ
Theo cơ quan chủ trì soạn thảo, việc xây dựng dự án Luật là đòi hỏi bức thiết của cuộc sống, nhằm thực hiện chủ trương của Đảng về "phát triển hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em"; cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013: "Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em"; thực hiện Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên.
Bên cạnh đó là khắc phục những bất cập của hệ thống pháp luật hiện hành, như: Hệ thống hình phạt chưa phù hợp; một số hình phạt không có sự phân hóa giữa người chưa thành niên và người trưởng thành; mức hình phạt tù tối đa vẫn còn nghiêm khắc; các biện pháp giám sát, giáo dục đã được quy định nhưng hầu như không được áp dụng, thiếu tính khả thi...
 |
Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình tại kỳ họp Quốc hội. Ảnh: Như Ý |
Việc xây dựng dự án Luật Tư pháp người chưa thành niên, nhằm hoàn thiện pháp luật tư pháp đủ nghiêm khắc nhưng cũng bảo đảm nhân văn đối với người chưa thành niên phạm tội; tăng cường giáo dục, hỗ trợ, giúp đỡ người chưa thành niên phạm tội tự sửa chữa lỗi lầm.
Cùng với đó, góp phần bảo đảm các quyền cơ bản của người chưa thành niên trong xử lý chuyển hướng, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng; huy động nguồn nhân lực có chuyên môn về công tác xã hội; tăng cường trách nhiệm của gia đình, cơ quan, tổ chức hữu quan hỗ trợ, giám sát, giáo dục người chưa thành niên...
Dự thảo Luật được đánh giá cao nhiều nội dung trong đó có quy định 16 nguyên tắc nhân văn, tiến bộ và đặc thù để bảo vệ người chưa thành niên trong tư pháp hình sự, như: bảo đảm lợi ích tốt nhất của người chưa thành niên; đảm bảo hình thành một đạo luật chuyên biệt, toàn diện đối với người chưa thành niên...
Bên cạnh đó, dự thảo Luật đã mở rộng phạm vi áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng trên cơ sở kế thừa quy định của Bộ luật Hình sự và quy định chặt chẽ các điều kiện áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng để bảo đảm trật tự xã hội, an toàn cho cộng đồng.
Đánh giá tác động kỹ lưỡng
Báo cáo thẩm tra, Ủy ban Tư pháp tán thành sự cần thiết ban hành Luật Tư pháp người chưa thành niên và đánh giá cao quá trình chuẩn bị hồ sơ của TAND Tối cao. Dự thảo Luật đã thể chế hóa đầy đủ và bảo đảm phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng liên quan đến trẻ em.
Dự thảo Luật cũng khắc phục những hạn chế, bất cập của pháp luật hiện hành, chỉ điều chỉnh một số chính sách hình sự và thủ tục tố tụng hình sự đối với người chưa thành niên trên nền của các quy định vốn được dành cho người trưởng thành, mà thiếu cách tiếp cận có tính chuyên biệt, hệ thống và toàn diện.
Theo cơ quan thẩm tra, việc ban hành một đạo luật chuyên biệt về tư pháp đối với người chưa thành niên thể hiện Việt Nam đáp ứng và thực thi tích cực, nghiêm túc yêu cầu của Công ước quốc tế về quyền trẻ em, các khuyến nghị của Ủy ban Quyền trẻ em Liên hợp quốc.
Uỷ ban Tư pháp tán thành phạm vi điều chỉnh của Luật và cho rằng, lĩnh vực tư pháp hình sự, người chưa thành niên là người bị buộc tội, người bị hại, người làm chứng, bắt buộc phải tham gia vào các quy trình, thủ tục chặt chẽ và có thể bị áp dụng các biện pháp ngăn chặn, cưỡng chế (như: bắt, giam, giữ, dẫn giải, áp giải...).
Các ý kiến trong Ủy ban Tư pháp cũng đồng tình và cho rằng, xuất phát từ đặc điểm của người chưa thành niên là người chưa trưởng thành về mọi mặt (về thể chất, tinh thần, nhận thức và đạo đức), nhiều em chưa thể tự bảo vệ mình một cách tốt nhất trước các nguy cơ vi phạm và tội phạm.
Đặc biệt là khi tham gia vào các quy trình tư pháp hình sự đều dễ bị tác động tiêu cực, dễ để lại những tổn thương lâu dài, nhất là khi phải đối diện với các biện pháp có tính chất cưỡng chế (như: khởi tố, bắt, giam, giữ, khám xét, đối chất…
Đặc điểm đó đòi hỏi Nhà nước khi thiết kế chính sách xử lý cần có cách tiếp cận chuyên biệt, khác với người trưởng thành, để từ đó thiết lập các nguyên tắc xử lý, chế định hình phạt, thủ tục tố tụng, thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng phù hợp với đặc điểm của người chưa thành niên.
Dự thảo Luật gồm 173 điều được bố cục thành 5 phần, 11 chương, điều chỉnh trong lĩnh vực tư pháp hình sự, gồm: quy định về xử lý chuyển hướng đối với người chưa thành niên phạm tội; hình phạt và các chính sách hình sự chuyên biệt; thủ tục tố tụng thân thiện; thi hành án và tái hòa nhập cộng đồng; nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp người chưa thành niên.
